Идишла Арка Марий Кусараш

Кает-акрет йылме, кудын вожшо 10 курым Германийыш кая, кеч Рӱдӧ да Эрвел Европышто Тушто кокла Курым жап дене ойлат. Тиде икмыняр йылмым, эн ончычак немыч, иванита, арамей да славян йылме-влакым келыштарымаш. Идишым южгунам диалект семын ончат, но чынжымак тиде тичмаш йылме шке синтаксисше, морфологийже да мутвундыжо дене кучылталтеш. Тиде йылмым курым мучко кучылтмаш диапор, ассимиляций да социал йӧным вашталтымылан кӧра иземын, но таче тушто южо эллаште ордоксысе шуко еврей-влак алят ойлат.

Идиш йылмыште возымо статусшо уке гынат, йылмыже лингвистике, культур цельышкыже шушашлан мыняр кӱлешан, чылан палат. Теве молан йылмым идишыш кусарыме суаплык дене арален кодаш тыршыше еҥ-влак уло тӱняште улыт. Кусарыше-влак идишым умылышо-влак кокла гыч поргемым вончаш полшат, кӧ тиде пашам ок ыште.

Идиша гыч кусарыме службо-влакым иван термин-влак муын кертыт.нунышт идишан тыглай ойлымашыже лийыныт, Библий гыч налме Мут але религий йӱла-влакым ончыкташ кучылталтше мут-влак. Тиде священный ойым кусарыме дене идишан возымашке але кутырымо мутым кӱлеш семын пуртымо. Тиде йылме дене палыме лийдымылан идишыш кусараш моткоч пайдале лийын кертеш.

Идишыш документ-влакым кусарымаш пӱтынь историй мучко, миграций, религий, литератур, лингвистике да еврей историй дене кучылталтын. Теве молан ивантышто, немыч йылме денат сертификацийлыме идишан квалификациян кусарыше-влакым муаш кӱлеш. Йылме дополненийыште нине специалист-влак культурым, контекстым да тӱрлӧ произведенийын кузе лиймыжым палышаш улыт, нуным кусарымаш тӱҥалтыш шонымашым раш ончыктышт.

Идишыш кусарымаш йылмым тунемаш тӧчышӧ-влаклан веле огыл, илышынек арален кодаш полшат. Идеян мут-влакым да ой-влакым вес йылмышке кусараш полшен, йылмын тичмаш йоммыжым кораҥдаш полшат. Кӱкшӧ квалификациян кусарыше-влакын полшымышт дене идиш еврей калыкын культурышкыжо окнам почын, таза аралалт кодеш.

Могай эллаште йылме дене ойлет?

Идишыште тӱҥ шотышто Ушымо Штат, Израиль, Россий, Беларуси, Украин, Польша да Венгрий общине нерген кутырат. Тушто тыгак Францийыште, Аргентиныште, Австралий, Кечывалвел Африкыште, Канадыште да моло эллаште еврей-влакын шагалрак чотышт ойла.

Йылмын историйже могай?

Миет-тиде йылме, тудо шке вожшо дене икмарда немыч йылмыш кая да еврей-аккеназ-шамыч пӱтынь тӱня мучко ойлаш тӱҥалыт. Тудо тӱҥ йылме дене еврей-аккеназ-влакын шке образований тат гыч 9 курымышто служитлен, еврей общине-Влак кызытсе Германийын да йӱдвел Францийын территорийыштышт пеледалтмышт годым. Тиде икмыняр йылмым варымаш, тидын шотыштак ивант ден арамейский, тыгак славянский, роман да кыдалаш диалект-влак лийыныт.
Европысо еврей-влак коклаште икымше гана умылаш лийме 12 курым чоло еврей-влак коклаш пураш тӱҥалын, тидын годым тӱҥ шотышто кутырымо йылме семын, а традиций формо семын кучылталтын. Тиде еврей калык дене чӱчкыдынак географически ойырен налме еврей калык дене кылдалтын, тыге илен-толын тӱрлӧ диалект вияҥын. 15-16 курым жапыште европо мучко еврей-влак коклаште мутланыме йылме дене кумдан шарлен.
Идиш тыгак еврей-Влакын илыме верысе йылме-Влакым пеш чот кучаш тӱҥалын, Европо мучко, Африкыште да Америкыште тӱрлӧ диалект ышталтын. Кӧргысӧ ойыртем, диалект - влак общий грамматике, синтаксис да стандартный мутвундаш улыт гынат, тидын годым южо диалектлан ивантритым утларак чот кучылтыныт, а моло йылмылан-варарак.
19 курымышто литератур идишан пелед шоген, тиде йылмыштат шуко книга да журнал лектын. Туге гынат антисимитизмын кушмыжо, Кокымшо тӱнямбал сар деч вара шуко еврей-влакым кусарымаш да Ушымо Штатлаште доминирироватлыше йылме семын антисимий йылмым лукмаш мутланыме йылме семын идишым иземдымашке конден. Таче ожнысылак миллион еҥ уло тӱня мучко Идишыште, Тӱҥ шотышто Йӱдвел Америкыште да Израильыште ойла, но тиде йылме ынде тунарак кумдан ок кучылталт, ала-кунам.

Йылме вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Ээзер Бен-Иегда (1858-1922): Бен-Иегудышто акрет годсо марий йылмым уэш ылыжтарымым возат, мом тудо шуко идеян мут-влакым ивантритлен, ыштыктен. Тудат ончыч лийын, кӧ кызытсе ивантын иктешлыше мутержым ыштен да тиде йылме дене статьям да книгам возен.
2. Школ-Алейх (1859-1916): Алейхем еврей-Влакын эрвел Европышто илышышт нерген возышо идишыште кумдан палыме писатель лийын. Тудын произведенийже-влак, тидын шотыштак Шӧрым Погышо Тевье "произведенийже-влак пӱтынь тӱня кумдыкеш идишым палдараш да шараш полшеныт.
3. Хаим Гэйд( 1910-1982): Гэйд кумдан палыме романист да поэтше идишан улмаш. Еврей илышын нелылыкше нерген каласкалыше произведенийже-влак томаша йылме дене литературын ик эн сай произведенийже-влак кумдан шотлалтыт.
4. Макс Вайнайнайх (1894-1969): Лингвист, профессор, негызлыше да еврей шымлымаш Институтын директоржо ИУIVIII, ЛИТВА, Вайнайнайнайнайнаи шке илышыжым ШЫМЛЕН да шымлен налаш идишым пӧлеклен.
5. Мангер (1900-1969): Мангер 20 курымысо ик кугу писатель-влакланат поэт лийын. Тудо йылмым уэш ылыжтымылан да уэмдымылан кугу куным ыштен.

Томаша йылмын структуржым кузе ыштыме?

Немыч йылмын идишан манме структуржо. Тудо субъект-глагол-объект-влакын радам почеш чоҥымо мут, фразе да предложений-влак гыч шога. Правил семын ошкыл, немыч деч утларак лапканрак, тушто подчинительный ушем мут-влакын предлогышт, предлогышт да подчинительный ушем-влак деч шагалрак кучылталтыт. Идишан немыч йылмысе гай глагол-влакын спряжений системышт уке, глагол-влакын южо жапышт тыгай немыч йылме дене ойыртемалтыт. Идейыште тыгак немыч йылмыште уке улшо икмыняр ешартыш частице да моло элемент уло.

Кузе йылмым утларак чын йӧн дене тунемаш?

Идишым сайын тунемаш - тиде йылмыш вуйге пурен возаш. Тидыже идейыште кутырымым, книгам да газетым лудмым, тыгак фильмым да телевидорым идишыште ончымым ончыкта. Теат верысе мер рӱдерыште, университетыште але онлайн дене каяш курсыш возалт кертыда. Те Обязательно тудын дене йылме носитель-влак дене мутланымаште практикылыза, тиде тыланда ойлымаш ден грамматике шотышто тунемаш полша. Пытартышлан, кид йымалныда англичан мутер ден глагол-влакын таблицыштым кучыза, нуно тыланда каласен кертше кеч-могай йодышланат вашешташ полшат.

Курыкмарий йылме финн-угор йылме ешын шкешотан диалектше улеш да тӱҥ шотышто Российын регионыштыжо илыше, Эстоний да Финляндийыште илыше курыкмарий-влакын шагалрак диалектышт кучылталтеш. Меньшинствын йылме шагалрак гынат, курыкмарий-марий калыкын культур поянлыкшылан ӱшаныдыме пеш кӱлешан. Тыгеракын, тиде йылмым курык марий гыч кусарыме суаплык семын тыгай инициативым арален кодымылан утларак шекланымаш ойыралтеш.

Пытартыш ийлаште марий йылме гыч кусарыме суаплык утларак кумдан палыме лиеш. Ача-ава курык марий йылмын культур йӧнозанлык маркерла кушшо значенийже дене, тыгак янайн-кусарыме суаплыкын кумда пайдалыкше дене кылдалт шога. Онлайн-кусарыме суаплыкым кучылтын, курык марий йылмын нумалше-влак тӱрлӧ йылме носитель-влак дене кутырен кертыт. Туддеч посна онлайн-кусарыме суаплыкым тыгак курык марий йылме дене возымо кӱлешан документ ден литературым вес йылме дене кусарышашлан кучылташ лиеш.

Кусарышын суаплыкшылан курык марий йылме гыч тӱрлӧ йӧн дене пайдаланаш лиеш. Мутлан, нуным фильмлан але марий йылмын актёр-влакын участвоватлымышт дене, але курыкмарий йылмыште книга-влакым ыштышашлан марий йылме дене пайдаланаш лийме еҥ-влаклан субтитрым кучылташ лиеш. Нуно тыгак кӱлешан документ-влакым кусараш курык марий йылмышке шочмо нерген свидетельстве, юридический документ-влак да эсогыл школысо учебник-влакымат, тыгак курык марий йылмыш кусарен кертыт. Тыгай видышке курыкмарий йылме гыч кусарыме суаплыкым кучылтмо шотышто ешартыш годым тыгак тиде йылме дене мутланаш, але марий йылме дене мутерым да грамматикым ямдылышашлан да грамматике учебник-влаклан полышым пуаш тунемше йоча-влак кучылталтын кертыт.

Курык марий йылме гыч кусарыме шотышто суаплыклан тиде кӱлешан йылмым аралыме шотышто кӱлешан полышым пуа. Литературым, фильмым да курык марий йылмыште кӱлешан моло документ-влакым пуэн, курык марий йылмым нумалше-влак шке ешышт деч ойыртемалтше, культур да могай еш гыч улман еҥ-влак дене кутырен кертыт. Курык марий дене кусарыме суаплыкым ыштымек, еҥ-влак утларак да утларак оҥай йылме дене палдарат, тидын дене тудлан ончыкылык илышыштым арален кодаш полшат.

Могай эллаште курык марий йылме дене ойлат?

Курык марий йылме Дене Российыште Да Белрус-влак ойлат.

Курыкмарий йылмын историйже могай?

Курыкмарий йылме-урал йылме, кушто Россий марий калык ойла. Тиде йылме икымше гана 17 курым кыдалне документацийлалтын, кунам руш шымлызе ден шанчызе-влак марий калыкын тиде регионыштыжо путешествий нерген отчётым ышташ тӱҥалыныт. 19 курым тӱҥалтыште (лингвист-влак) йылмым умбакыже документацийлаш да тудым калыкыште кучылтмо пашам виктараш пижыныт. Совет кучем жапыште тиде йылмын популярностьшо ятырлан кушкын, садлан школышто тунемын да шуко официал документым кучылтын. Совет Ушемын шаланымыж деч вара тиде йылме уэш ылыжмым чытен, шуко самырык еҥ тудым таче тунемыт да кучылтыт.

Кӧ курык марий йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Павел Чудинов-курык марий шанчызе, курыкмарий йылмын энциклопедийжын икымше иктешлыше авторжо 1973 ийыште савыкталтын.
2. Павел Пентков-курык марий йылмын кок мутержын авторжо, иктыже 2003 ийыште савыкталтын, а весыже - 2017 ийыште.
3. Татьяна Рудин-курык марий йылмын икымше курсшым-йоча-влакым туныкташ.
4. Курыкмарий - курыкмарий йылмым икымше тунемме книгам шочыктышо Юрий Макаров-1983 ийыште.
5. Анна Кузнецова-курыкмарий йылмым, мутерым да тунемме материалым грамматике дене икмыняр учебникын авторжо.

Курыкмарий йылмын структуржым кузе ыштыме?

Курык марий йылме урал йылме еш деке, чӱчкыдын юл-финн укшлашке ушна. Тиде агглютинатив йылме, мом ончыкта, кузе тудо суффиксым ешарыме йӧн дене грамматике кылым ончыктен пуа. Мутлан, контекст да ешарыме суффикс шот дене ик негызак "книга", "книга" але "книгам лудмаш"манмым ончыкта. Тудат йоҥйӱк, йӱк процесс гармонийым кучылтеш, тудыжо раш пале сӱретыште раш пале йоҥйӱк-влакым вашталташ йодеш. Курык марий йылмыште гендерный ойыртем уке, тудо моло финн-угор йылме-влак деч утларак консервативлан шотлалтеш, вес йылме гыч кӱсынлымӧ мут-влак шукылан огыл лийыныт.

Кузе утларак раш курыкмарий йылмым тунемаш?

1. Муза горн-марий йылмын носительжым: йылмым Эн сай йӧн туныкташ-тиде вуйге пижаш. Йылме грамматике, ойлымаш да мут шапаш нерген представленийым налаш курык марий йылмым нумалше дене кутырыза.
2. Алфавитым тунемза: у мут ден ой-влакым тунемаш тӱҥалмыда деч ончыч курык марий йылмын алфавитше дене сайын палыме лийын кертыда.
3. Тыглай мут - влакым да ой-влакым тӱҥалза: "салам лийже", "порылийза" да "тау" цифр-влакым ушеш пыштыза.
4. Йылмым тунемме шотышто занятийыш Коштса Марий Тӱлыжгӧ: тендан регионыштыда йӧн Уло Гын, йылмым Тунемме занятийыш сералташ Яҥгар Марий але онлайн-йылме курсыш возалташ шоналтыза. Пален налза, иктаж-могай верысе университет-влакым курык марий йылмылан лӱмын курсым темлат мо?
5. Эреак практиковатлыза: Радамым у йылмым тунемме годым сравоч факторлан шотлалтеш. Практиковатлаш тӧчыза да тиде йылмым кажне кечын илышыш пурташ йӧным муыда. Marillari музыкым колыштса да фильмым але Marillari Ӱпшым, шарлыше мутым да ойым шарнен кодаш манын, Палыме лийза.