Тутарла Казах (латиница) Куҫар

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.

Казахла (латинла) куҫару час-часах ӗҫлӗ тата юридически документсем валли, казах чӗлхине ҫӳрекенсем валли, акӑлчан чӗлхине е ытти чӗлхесене пӗлменскерсем валли, е казах калаҫакан аудиторипе тӗплӗ хутшӑнма усӑ курать. Казахстанра латиница казах чӗлхи ҫырӑвӗн официаллӑ системи шутланать, ҫав вӑхӑтрах кириллица хӑш-пӗр облаҫсенче халӗ те анлӑн усӑ курать.

Паян казах чӗлхинчен (латиница) документсене пахалӑхлӑ куҫарма тата ун ҫине те тӑтӑшах ӳссе пыракан ыйту пур. Професси тӑлмачи казах чӗлхипе тата унӑн грамматикипе паллашнӑ пек, оригинал чӗлхине те лайӑх ӑнланмалла. Кӑткӑс текстсемпе документсен куҫарӑвӗ куҫару чӗлхипе идентлӑ пулмасан кӑткӑсрах пулса тӑрать.

Тӑлмачӑн паха куҫарӑва пурнӑҫлама тӑрӑшакан синтаксиспа орфографипе тата чӗлхе идиомӗсемпе лайӑх усӑ курмалла. Казахла (латиница) куҫарӑвӑн пӗлтерӗшлӗ анспекторӗ-куҫаруҫӑн документа тӗрӗс мар ӑнлантармасса шантарас тесен ҫӳллӗ шайра тӗп-тӗрӗс тытса пымалли.

Ҫавӑн пекех регион культурипе историне тӑлмачӑ ӑнланни, унӑн куҫарӑвӗ тӗрӗс кӑна мар, регион контектне те палӑртни те пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑн пек ӑнланни тӑлмача чӗлхепе тӗрӗс усӑ курнине, текстра кирек мӗнле культура ссылкисене те тӗрӗс интерпретациленине ӗненсе тӗрӗс куҫарма пулӑшать.

Сӑмах юридически документсене куҫарасси ҫинчен пынӑ чухне тӗп-тӗрӗс пулни уйрӑмах кирлӗ. Професси тӑлмачи куҫарнӑ чухне сиксе тухма пултаракан кирек мӗнле проблемӑсене те тупса палӑртма тата вӗсене вӗҫне ҫитерме пултарать.

Юлашкинчен профессиллӗ тӑлмачӑ хӑй куҫарма тӑрӑшакан чӗлхене лайӑх ӑнланмалла, ҫавӑн пекех казах (латинла) куҫарас тесен регион культурипе историне тарӑн пӗлӳ илмелле.

Хӑш ҫӗршывсенче казах (латин) чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Латиница ҫырнӑ казах чӗлхипе Казахстанри нумай халӑх, ҫавӑн пекех Монголире, Китайра, Афганистанра, Иранра, Турцире, Туркменистанра тата Узбекистанра калаҫать.

Казах (латин чӗлхин) историйӗ мӗнле?

Казах чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, унпа Ытларах Казахстанра калаҫаҫҫӗ, ҫӗршывӑн официаллӑ чӗлхи шутланать. Вӑл Ҫавӑн пекех Монголири Баян-Олгий провинцийӗнчи икӗ официаллӑ чӗлхерен пӗри. Казахла - тӗрӗксен авалхи чӗлхисенчен пӗри, унӑн ҫыруллӑ историне вӑл Монголири орхонла ҫырусенче хӑҫан усӑ курнине 8 ӗмӗрччен йӗрлесе тупма пулать. Казахстанри культурӑпа политика хутлӑхне улӑштараканнине чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех аталаннӑ, таптанӑ.
Чи малтанах казах чӗлхине араб чӗлхи ҫырнӑ, анчах 1930-мӗш ҫулсенче, совет саманинче, модификациленӗ латиницӑна чӗлхе валли ҫырнӑ стандартлӑ тытӑм вырӑнне йышӑннӑ. Латин казах алфавичӗ 32 саспаллинчен тӑрать, кӗске те вӑрӑм сасӑллӑ уйрӑм саспаллисене, ҫавӑн пекех чӗлхен ытти уйрӑм сасӑсене хӑй ӑшне кӗртет. 2017 ҫулта латин казах алфавитне кӑштах улӑштарнӑ, халӗ 33 саспалли кӗртет.

Казах (латинла) чӗлхине вӗренме чи пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Абай Кунанбайули (1845-1904) – казах халӑхӗн литература генийӗ, ӑна казах чӗлхи валли латинла ҫыру тытӑмне ҫӗнетме тата ӑна 19 ӗмӗр вӗҫӗнче ӗҫе кӗртме хушса ҫыраҫҫӗ.
2. Магжан Жумабаев (1866-1919) - казах чӗлхине латинизацилессин тӗп енӗ пулнӑ. Вӑл Абай ӗҫне малалла тӑсать, казахри хальхи латин алфавитне тӑвассишӗн ответ тытать.
3. Бауыржан Самантышулы (1897-1959) - паллӑ писатель, Казахстанри поэт тата политик, казах чӗлхи пӗрлӗхлӗ, стандартизациллӗ чӗлхе ҫаврӑннине ҫирӗплетекенскер.
4. Мухтар Ауэзов (1897-1961) - казахсен паллӑ писателӗ, Ауэзов казах чӗлхипе унӑн культурине аталантарма пикеннӗ. Латин ҫырулӑхне саркаласа, вӑл казах чӗлхипе нумай ӗҫ ҫырнӑ.
5. Кенгегенсем Булгенов (1913-1984) - Булгенов казах чӗлхине аталантарас тӗлӗшпе пысӑк лингвист тата паллӑ фигура пулнӑ. Казахла ҫыру ҫырма пулӑшса, вӑл нумай учебник, словарьсем, грамматикӑсем туса ӗҫленӗ.

Казах (латин чӗлхин) структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Казах (латин) чӗлхин структури тӗрӗк чӗлхин тытӑмӗнче самаях никӗсленнӗ. Унӑн фонологийӗ уҫӑ сасӑсен килӗшӳлӗхӗпе, килӗшӳсене кӗскетессипе тата уҫӑ сӑмахсене ытларах хисепленипе килӗшсе тӑрать. Грамматика тӗлӗшӗнчен ку питӗ агглютинативлӑ чӗлхе, унта пӗлтерӗшлӗ тата паллӑ ячӗллӗ нумай аффикс тата коллективлӑ парадигмӑсем пур. Унӑн глагол системи те чылаях кӑткӑс, икӗ глагол системи (яланхи тата пулӑшакан), приставкӑсем, суффикссем тата анспект тата тайлӑмӑн кӑткӑс системи. Казах чӗлхи (латиница) ҫырӑвӗн системине латин алфавитӗнче никӗсленӗ.

Казах (латин) чӗлхине мӗнле тӗрӗс вӗрентмелле?

1. Алфавит вӗренӗр. Казах алфавитне латиница ҫырнӑ, ҫавӑнпа та сирӗн 26 саспаллине тата вӗсемпе ҫыхӑннӑ сасӑсене вӗренмелле пулать.
2. Базӑри грамматикӑпа паллашӑр. Ҫакна эсир чӗлхе никӗсӗсем ҫинчен ҫырнӑ кӗнекесене тишкерсе е Уoutube видеороликсем пек онлайн-ресурссене пӑхса тухнӑ чухне тума пултаратӑр.
3. Калаҫура усӑ курӑр. Ку чӗлхе анлӑ сарӑлман пирки, тен, сирӗн унта калаҫакан ҫынна е онлайн-аудиокурс тупмалла пулӗ.
4. Пахалӑхлӑ вӗренӳ материалӗсене инвестици хывӑр. Вӗсем учебниксем, аудио - видеокурссем е веб-сайтсемпе приложенисем те пулма пултараҫҫӗ.
5. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсене мӗн май килнӗ таран ытларах итлӗр. Эсир музыкӑпа, телешоупа, видеопа тата такансемпе усӑ курма пултаратӑр, вӗсем сире чӗлхен пӗрлехи ритмне хӑнӑхма пулӑшӗҫ.
6. Хӑвӑра тӗрӗслӗр. Ҫӗнӗ лексикӑна вӗренӗр, унпа калаҫура усӑ курӑр. Текстсене ҫырса илсе сасӑпа вулама хӑтланса пӑхӑр.
7. Ан парӑнӑр! Чӗлхене вӗренесси - вӑраха тӑсӑлакан процесс, ҫавӑнпа та чӑтӑмлӑх пухӑр та савӑнӑр!