Grýzın Bask Aýdarma

Grýzın tili-Kavkaz aımaǵyndaǵy eń kóne jazbasha jáne aýyzeki tilderdiń biri. Onyń ózindik alfavıti bar jáne kúrdeli gramatıkasymen jáne kúrdeli konúgasıa júıesimen tanymal. Nátıjesinde, grýzın tiline aýdarma grýzındermen ana tilinde sóıleskisi keletin búkil álemdegi adamdar úshin mańyzdy qyzmet bolyp tabylady.

Grýzın tiline aýdarmalar tájirıbeli aýdarmashyny qajet etedi, óıtkeni tildi bógde adamdar túsiný qıyn. Grýzın tilinen kásibı aýdarmashylar óte jaqsy jazý daǵdylaryna ıe bolýy kerek jáne Grýzıanyń mádenıeti men dıalektilerin tereń túsinýi kerek. Olar sondaı-aq sózderdiń maǵynasyn jazbasha da, aýyzsha da dál jetkize bilýi kerek.

Grýzın tilinen basqa tilderge aýdarǵanda dáldik mańyzdy. Jaqsy aýdarma mátinniń núanstary men kontekstin eskerýi kerek, sonda ol anyq jáne túsinikti bolady. Kásibı aýdarmashy mádenı siltemeler men órnekterdi túpnusqa mátinge múmkindiginshe jaqyn saqtaıdy.

Grýzın tilinen basqa tilderge aýdarý qıyn, óıtkeni tilde basqa tilderde joq kóptegen sózder bar. Mysaly, grýzın tilinen aǵylshyn tiline aýdarǵanda, aýdarmashy grýzın sóziniń maǵynasyn onyń tutastyǵyn joǵaltpaı jaqsy jetkizetin durys aǵylshyn sózin nemese sóz tirkesin tabýy kerek. Bul qıyn bolýy múmkin, óıtkeni grýzın tilindegi keıbir órnekterdiń basqa tilderde tikeleı balamasy joq.

Grýzın tili keń taralmaǵandyqtan, grýzın tiline sapaly aýdarmany tabý qıyn bolýy múmkin. Grýzın tiline naqty aýdarmalardy usyný úshin tájirıbesi men biliktiligi bar bedeldi aýdarma búrosymen nemese aýdarmashymen jumys isteý mańyzdy.

Grýzın tiliniń kúrdeliligin túsine otyryp, kásibı aýdarmashy mátinniń mánin kórsetetin jáne bastapqy maǵynasyna sáıkes keletin joǵary sapaly aýdarmany qamtamasyz ete alady. Tájirıbeli grýzın aýdarmashysynyń kómegimen siz qujatta qoldanylatyn termınder men sóz tirkesteriniń dál jáne túsinikti ekenine kóz jetkize alasyz.

Grýzın tilinde qaı elder sóıleıdi?

Grýzın tili negizinen Grýzıada, sondaı-aq Ázirbaıjan, Armenıa jáne Reseı sıaqty Kavkaz aımaǵynyń basqa bólikterinde sóıleıdi. Ol Túrkıada, Iranda, Sırıada jáne Gresıada da aıtylady.

Grýzın tiliniń tarıhy qandaı?

Grýzın tili-negizinen Grýzıada 4 mıllıonǵa jýyq adam sóıleıtin kartvel tili. Bul Grýzıanyń resmı tili jáne búkil Kavkazda lıngva franka retinde qoldanylady. Grýzın tiliniń tarıhyn bizdiń eramyzdyń 4 ǵasyrynan bastap, Asomtavrýlı dep atalatyn alǵashqy grýzın alfavıti jasalǵan kezde baıqaýǵa bolady. Bul alfavıtten keıin áli kúnge deıin qoldanylyp kele jatqan Mhedrýlı alfavıti paıda boldy. 9 ǵasyrda grýzınder armán jazýyn qabyldaı bastady. Keıinirek, 19 ǵasyrda grýzın tili grek alfavıtiniń grýzın nusqasyn qabyldady. Keńestik kezeńde bul til búkil eldegi mektepterde orys tilimen qatar oqytyldy. Keńes Odaǵy ydyraǵannan keıin grýzın tilin qoldaný aıtarlyqtaı ósti jáne qazirgi ýaqytta bul til tanymal bolyp keledi.

Grýzın tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Ivane Djavahıshvılı-qazirgi grýzın fılologıasynyń negizin qalaǵan lıngvıs jáne ǵalym.
2. Djordj Merchýle-qazirgi grýzın emlesin jasaǵan ǵalym.
3. Akakıı Seretelı-kóptegen batys shyǵarmalaryn grýzın tiline aýdarǵan aqyn jáne qoǵam qaıratkeri.
4. Sýlhan-Saba Orbelıanı-sheteldik sózderdi, ádebı órnekter men termınderdi engizý arqyly grýzın tiliniń baılyǵyn Keńeıtken aqyn jáne lıngvıs.
5. Grıgol Peradze-grýzın gramatıkasy boıynsha eńbekteri qazirgi lıngvısıkalyq zertteýlerdiń negizin qalaǵan ǵalym.

Grýzın tiliniń qurylymy qalaı?

Grýzın tili aglútınatıvti til bolyp tabylady, ıaǵnı ol sózderdi qalyptastyrý úshin affıksterdi (prefıkster men qosymshalar) qoldanady. Ol sondaı-aq turaqty jáne turaqty emes fleksıalyq jáne týyndy úlgileri bar kúrdeli zat esimder men etistikter júıesine ıe. Grýzın tili 33 áripten turatyn óziniń alfavıtimen jazylǵan. Til sonymen qatar tynys alatyn jáne tynys almaıtyn daýyssyz dybystardy ajyratady, bul ony oryndalatyn birneshe tilderdiń birine aınaldyrady.

Grýzın tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Negizderden bastańyz. Grýzın alfavıtin, aıtylýyn jáne gramatıkanyń negizgi erejelerin bilińiz. 2. Tyńdaý daǵdylaryńyzdy damytyńyz. Ana tilinde sóıleıtinderdi tyńdap, aıtylymyńyzdy jattyqtyryńyz. 3. Sózdik qoryńyzdy keńeıtińiz. Qarapaıym sózderdi, sóz tirkesterin jáne sóılemderdi úırenińiz. 4. Oqý men jazýdy úırenińiz. Grýzın tilindegi kitaptardy, onlaın kýrstardy, jýrnaldardy nemese gazetterdi paıdalanyńyz. 5. Aýyzeki tilde jattyǵýdy umytpańyz. Ana tilinde sóıleıtindermen baılanysyńyz jáne tildi úırený úshin onlaın resýrstardy paıdalanyńyz. 6. Grýzın mádenıetine enińiz. Grýzın tilinde fılmder kórińiz, mýzyka tyńdańyz nemese kitap oqyńyz.

Bask aýdarmasy-bul aýyzsha aýdarmanyń erekshe salasy, onda Bask tilinen alynǵan sózder, negizinen Pıreneı túbeginiń soltústiginde turatyn az halyq sóıleıtin ejelgi til basqa tilge aýdarylady. Bask tili óz aımaqtarynan tys jerlerde keń taralmaǵanymen, iskerlik jáne jeke maqsattar úshin qujattar men habarlamalardy osy tilge aýdarý qajettiligi artyp keledi.

Bask tilindegi aýdarmany basqa tilderge aýdarýdan ajyratatyn birqatar faktorlar bar. Birinshiden, bul úndieýropalyq emes til, onyń jaqyn týystary nemese álemdegi basqa tilderge uqsastyǵy joq. Bul aýdarmashylar naqty aýdarmalardy oryndaý úshin tildi tereń túsinip, joǵary bilikti bolýy kerek degendi bildiredi. Ekinshiden, Bask tilinde kóptegen dıalektiler men ekpinder bar, olar tipti shaǵyn geografıalyq aımaqta da aıtarlyqtaı ózgerýi múmkin. Bul tildiń núanstaryn dál túsiný úshin mádenı bilimniń belgili bir deńgeıin qajet etedi.

Bask tilinen aýdarmashy izdegen kezde onyń qajetti biliktiligi bar ekenine kóz jetkizińiz. Olar ana tilin jetik bilýi kerek, mádenıeti men osy saladaǵy tájirıbesi mol bolýy kerek. Sonymen qatar, olar tildiń gramatıkasyn, sıntaksısin jáne sózdik qoryn tereń túsinýi kerek. Bul naqty aýdarmalardy alý jáne mátinniń tabıǵı maǵynasyn saqtaý úshin mańyzdy.

Qujattardy aýyzsha aýdarýdan basqa, Bask tilindegi aýdarmashylar tikeleı translásıalar, aýdıojazbalar jáne qarym-qatynastyń basqa túrleri úshin ózderiniń aýdarma qyzmetterin usyna alady. Keıbir jaǵdaılarda aýdarma tipti arnaıy bilimdi qajet etetin nysandar nemese eskertkishter úshin qajet bolýy múmkin.

Sońynda, Bask tiliniń erekshe jáne túsiniksiz ekenin eskerý mańyzdy. Osyǵan baılanysty dál aýdarý úshin Bask halqynyń tilin, mádenıetin jáne dıalektilerin jaqsy biletin mamandardyń kómegi qajet. Olardyń kómegimen jeke tulǵalar da, kásiporyndar da Bask jáne basqa tilder arasyndaǵy tildik alshaqtyqty joıa alady, bul jaqsy túsinýge jáne qarym-qatynasty jaqsartýǵa yqpal etedi.

Bask tilinde qaı elder sóıleıdi?

Bask tili negizinen Ispanıanyń soltústiginde, Bask elinde sóıleıdi, biraq ol Navarrada (Ispanıa) jáne Fransıanyń Bask provınsıalarynda da sóıleıdi.

Bask tiliniń tarıhy qandaı?

Bask tili-myńdaǵan jyldar boıy Ispanıa men Fransıanyń Bask elinde jáne Navarra aımaqtarynda sóılegen Tarıhqa deıingi til. Bask tili oqshaýlanǵan; onyń joıylyp kete jazdaǵan birneshe akvıtandyq sorttardan basqa lıngvısıkalyq týystary joq. Bask tiline qatysty eń alǵashqy silteme bizdiń zamanymyzdyń 5 ǵasyryna jatady, biraq onyń osy ýaqytqa deıin bolǵandyǵy týraly dálelder bar. Orta ǵasyrlarda Bask tili saýda tili retinde keńinen qoldanyldy jáne kóptegen qaryzǵa alynǵan sózder basqa tilderge, ásirese ıspan jáne fransýz tilderine engizildi. Alaıda, keıingi ǵasyrlarda bul tildi qoldaný azaıa bastady. 20 ǵasyrǵa qaraı Bask tili Bask eliniń kóptegen aımaqtarynda qoldanystan shyqty, al keıbir aımaqtarda ony qoldaný tipti zańsyz dep tanyldy. Bul quldyraý kezeńi 20 ǵasyrdyń aıaǵynda tilge degen qyzyǵýshylyq qaıta bastalǵan kezde qalpyna keltirildi, nátıjesinde tildi qorǵaý jáne nasıhattaý sharalary qabyldandy. Mektepterde jáne memlekettik qyzmetterde Bask tilin qoldanýdy keńeıtýge kúsh salyndy jáne qazirgi ýaqytta ol Bask eliniń keıbir mektepterinde oqytylady. Bul til Buqaralyq aqparat quraldarynda, ádebıette jáne oryndaýshylyq ónerde de keńinen qoldanylady. Osy kúsh-jigerge qaramastan, Bask tili joıylyp ketý qaýpi tónip tur jáne búginde Bask eli halqynyń shamamen 33% - y ǵana sóıleı alady.

Bask tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Sabıno Arana (1865-1903): Bask ultshyly, saıasatker jáne jazýshy. Ol Bask tilin jandandyrý qozǵalysynyń izashary boldy jáne Bask tilinde standartty emle júıesin qurǵan dep esepteledi.
2. Qaıta tirilgen Marıa de Azkýe (1864-1951): lıngvıs jáne leksıkograf, birinshi Bask-ıspan sózdiginiń avtory.
3. Bernardo Estornes Las (1916-2008): Bask ádebıetiniń kórnekti profesory, jazýshy jáne aqyn. Ol alǵashqy zamanaýı Bask emlesin jasady.
4. Koldo Mıchelena (1915-1997): lıngvıs jáne Bask fılologıasynyń profesory. Ol qazirgi Bask til biliminiń negizin qalaýshylardyń biri boldy.
5. Pello Arroteta (1954 jyly týǵan): jazýshy, dramatýrg jáne Bask ádebıetiniń profesory. Ol Bask mádenıeti týraly kóp jazdy jáne ádebıette Bask tilin qoldanýdy nasıhattady.

Bask tiliniń qurylymy qalaı?

Bask tili-aglútınatıvti til, ıaǵnı maǵynanyń núanstaryn bildirý úshin sózderge jurnaqtar men prefıkster qosady. Sıntaksıs negizinen taqyryp birinshi orynda, sodan keıin negizgi mazmun bolatyn qurylym boıynsha taqyrypqa túsinikteme bolyp tabylady. Sondaı-aq etistik-bastapqy qurylymǵa beıimdilik bar. Bask tilinde eki etistik fleksıa bar: bireýi qazirgi jáne bireýi ótken shaq, sondaı-aq úsh kóńil-kúı (ındıkatıvti, baǵynyńqy, ımperatıvti). Sonymen qatar, tilde sózdegi aqyrly daýysty jáne zat esimniń jynysymen anyqtalatyn birqatar zat esimder klastary bar.

Bask tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Oqýlyqtar nemese onlaın kýrstar sıaqty oqý resýrstaryna ınvestısıa salyńyz. Bask tili-Eýropadaǵy eń kóne tilderdiń biri jáne jetkilikti resýrstarsyz úırený qıyn bolýy múmkin.
2. Radıo baǵdarlamalaryn tyńdańyz, teleshoýlardy kórińiz jáne Bask tilindegi kitaptardy oqyńyz. Bul sizge tildi jaqsy túsinýge kómektesedi jáne ony qalaı qoldanýdyń naqty mysaldarymen tanystyrady.
3. Sabaqqa qatysyńyz. Jergilikti ýnıversıtetter men uıymdar keıde Bask tilinde tildik kýrstar nemese repetıtorlyq sabaqtar usynady. Bul sabaqtar kóbinese ana tilinde sóıleıtindermen sóılesýge jáne praktıkalyq tájirıbe jınaýǵa tamasha múmkindik beredi.
4. Aýyzeki sóıleýge mashyqtanyńyz. Bask tilinde aıtý qıyn bolýy múmkin. Ana tilinde sóıleıtinderdiń turaqty tájirıbesi men pikirleri sizge tildi yńǵaıly túrde úırenýge kómektesedi.
5. Basqa adamdy tabyńyz. Bask tilinde sóıleıtin jáne aptasyna keminde bir ret sizben sóılesýge daıyn adamdy tabyńyz. Áńgimelesýshiniń bolýy motıvasıany saqtaýdyń jáne tildi kontekste úırenýdiń tamasha tásili bolýy múmkin.