| adamsızlık | * Adamsız olma durumu. |
| a’dan z’ye kadar | * baştan aşağı, bütünüyle. |
| Adana kebabı | * Kıymasına bolca acı biber katılarak hazırlanan şişköfte. |
| adanma | * Adanmak işi. |
| adanmak | * Adamak işine konu olmak. |
| adap | * Töre. * Yol yordam, yol yöntem. |
| adap erkân | * Yol yöntem. |
| adaptasyon | * Uyarlama. * Bir eseri çevrildiği dilin, konuşulduğu toplumun yaşayışına, inançlarına uyarlama. * Uyma. |
| adapte | * Uyarlanmış. |
| adapte etmek | * uyarlamak. |
| adapte olmak | * uymak. |
| adaptör | * Bir âletin çapları birbirinden farklı olan parçalarından birini ötekine geçirebilmek için yararlanılan bağlayıcı. |
| adaş | * Adlarıaynı olanlardan her biri. |
| adaşlık | * Adaşolma, aynıadıtaşıma durumu. |
| adatepe | * Genellikle tropikal bölgelerde görülen ve çevresindeki alçak alanlar üzerinde dik yamaçlarla bir ada gibi yükselen, aşınımdan dolayı ortaya çıkmıştepe. |
| adatma | * Adatmak işini yaptırmak. |
| adatmak | * Adamak işini yaptırmak. |
| adavet | * Düşmanlık, yağılık. |
| aday | * Bir görev, bir işiçin kendini ileri süren veya başkalarıtarafından ileri sürülen kimse. * Bir işiçin yetiştirilmekte olan kimse, namzet. |
| aday adayı | * Herhangi bir işi yapmak, bir görevi yüklenmek için adaylık aşamasınıkazanmak amacıyla başvuran kimse. * Milletvekili ve senatör seçimlerinde, partinin adayı olmak için, partisinde yapılan ön seçimlere adaylığını koyan kimse. |
| aday göstermek | * bir işveya bir görev için birini aday olarak belirlemek: Anayasa. |
| aday olmak | * herhangi bir işe alınmak veya seçilmek için istekli olmak. |
| adayavrusu | * İki veya üç çifte kürekli küçük balıkçıteknesi. |
| adaylığınıkoymak | * bir işveya göreve seçilmek için kendini ileri sürmek. |
| adaylık | * Herhangi bir iş, bir görev için kendini ileri sürme veya başkalarıtarafından ileri sürülme, namzetlik. * Bir görevde yetiştirilme. |
| adcı | * Adcılık öğretisiyle ilgili olan. * Bu öğretiye bağlıkimse. |
| adcılık | * Kavramların gerçek varlıklar olduğunu kabul eden, kavram gerçekliğine karşıt olarak, tümel kavramların yalnızca nesnelerin adları olduğunu ileri süren görüş, isimcilik, nominalizm. |
| addan türeme fiil | * Bkz. isimden türeme fiil. |
| addedilme | * Addedilmek işi. |
| addedilmek | * Sayılmak. |
| addetme | * Addetmek işi. |
| addetmek | * Saymak. |
| addolunma | * Addolunmak işi veya durumu. |
| addolunmak | * Sayılmak. |
| adedî | * Adetçe, sayıca. |
| adem | * Yokluk, hiçlik, ölüm. * Osmanlıca sözlerle birleşerek “-siz, -lik” anlamında kullanılır. |
| Âdem | * Dinî inançlara göre ilk yaratılan insan ve ilk peygamber. * İnsan, insanoğlu, adam. * İnsanda bulunması gereken olumlu özelliklere sahip olan. |
| Âdem baba | * İnsanlığın babası, Hz. Âdem. * Hapishanede çevresindeki mahkûmlarıharaca bağlayan kimse. * Afyonkeş. |
| Âdem elması | * Gırtlak çıkıntısı. |
| Âdem evlâdı | * Bkz. âdemoğlu. |
| Âdemci | * Âdemcilik yanlısı olan kimse. |
| Âdemcilik | * XX. yüzyılın başında simgeciliğe karşı bir tepki olarak Rusya’da ortaya çıkan bir edebiyat akımı. |
| ademimerkeziyet | * Yerinden yönetim. |
| ademimerkeziyetçi | * Yerinden yönetimci. |
| ademimerkeziyetçilik | * Yerinden yönetimcilik. |
| ademiyet | * Yokluk. |
| âdemiyet | * İnsanlık. * Doğru dürüst insana yakışır durum, adamlık. |
| âdemoğlu | * İnsan denilen yaratıkların hepsi. |
| âdemotu | * Bkz. adamotu. |
| adenit | * Lenf düğümleri iltihabı. |
Kategori: SÖZLÜK
-
Türkçe Sözlük A Sayfa 14
-
Türkçe Sözlük A Sayfa 13
adaletsizlik * Adalete aykırıdavranış. adalı * Ada halkından olan (kimse). adalî * Kas niteliğinde olan; kasla ilgili olan, kasıl.
* Kasları iyi gelişmiş, adaleli, kaslı.adam * İnsan.
* Erkek kişi.
* İyi yetişmiş, değerli kimse.
* Birinin yanında ve işinde bulunan kimse.
* Birinin yararlandığı, kullandığı kimse.
* Birinin sözünü dinleyen, nazını çeken kimse, kayırıcı.
* İyi huylu, güvenilir kimse.
* (belirsizlik zamiri yerine), Herkes, kim olursa olsun.
* Görevli kimse.
* (isim tamlamalarında) Bir alanda derin bilgisi olan veya bir alanı benimseyen.
* Eş, koca.adam adama (savunma) * futbolda, basketbolda karşıtakım oyuncusunu kollama, rahat hareket etmesini, sayıyapmasınıengelleme. adam akıllı * Bkz. adamakıllı. adam almamak * son derece kalabalık olmak. adam azmanı * Çok iri yapılıkimse. adam başına * her kişiye, her birine. adam beğenmemek * herkesi değersiz görmek. adam boyu * Yaklaşık olarak normal bir adam boyunda.
* İnsan boyunca.adam değilim * herhangi bir durumun gerçekleşmemesi hâlinde, kendisinin insan sayılamayacağıanlamında kullanılan ant,
göz dağısözü.adam etmek * eğitmek, yetiştirmek, topluma yararlıduruma getirmek.
* bir yeri düzene sokmak veya bir şeyi işe yarar duruma getirmek.adam evlâdı * İyi bir ailenin iyi yetişmişçocuğu. adam gibi * terbiyeli, akıllıuslu.
* adamlığa, insanlığa yaraşır yolda.
* iyice.adam hesabına koymak * birine değer vermek, saygı göstermek. adam içine çıkmak * topluluğa karışmak, değerli insanların bulunduğu yerlere gitmek, eşe dosta gitmek. adam içine karışmak * değerli bir topluluğa girmek, kendisine değer verilir olmak. adam kıtlığında (veya yokluğunda) * işe yarar kimselerin bulunmadığı durumda. adam kullanmak * iyi çalıştırmasını bilmek. adam olmak * gelişmek, büyümek, şişmanlamak.
* iyi yetişmek, iyi bir duruma gelmek.adam sarrafı * İnsanların karakterini çabuk anlayacak duruma gelmişkimse, insan sarrafı. adam sen de! (veya yalnız adam) * bir işin önemsenmediğini anlatmak için söylenir. adam sırasına geçmek (veya girmek) * daha önce toplumda önemli bir yeri veya özel bir değeri yokken artık kendisine önem ve değer verilmek. adam yerine koymak * adamdan saymak, varlığınıkabul etmek. adama * Adamak işi. adama dönmek (veya benzemek) * düzelmek. adamak * Bir dileğin gerçekleşmesi amacıyla kurban kesip yoksullara dağıtmak veya kutsal bir güce yönelik bir niyette
bulunmak, nezretmek.
* Kutsal saydığı bir şey uğruna kendini feda etmek, ant niteliğinde söz vermek.
* Ayırmak.adamakıllı * Gereğinden çok, iyice. adamakla mal tükenmez * büyük vaatlerde bulunanlar için alay yollu söylenir. adamca * İnsana yaraşır biçimde.
* İnsan sayısı olarak.adamcağız * Kendisine karşısevgi veya acıma duyulan adam. adamcasına * Adamca. adamcık * Yerilen, küçümsenen; acınan (kimse). adamcıl * İnsandan ürkmeyen, insana alışmışolan, insana sokulan, sıcakkanlı, munis. adamcıllık * Adamcıl olma durumu. adamdan saymak * bir kimseye değeri olmadığı hâlde değer vermek, saygıduymak. adamı * (bir işi) ustalıkla yapan. adamın adıçıkacağına canıçıksın * Bkz. insanın adıçıkacağına canıçıksın. adamın alacası içinde, hayvanın alacasıdışında * Bkz. insanın alacası içinde, hayvanın alacasıdışında. adamın iyisi alışverişte (veya iş başında) belli olur * bir kişiyi iyi bir insan olarak değerlendirebilmek için alışverişte veya iş başında ahlâk dışıdavranışlarda
bulunmaması gerekir.adamına çatmak * Bkz. tam adamına çatmak. adamına düşmek * (yapılacak bir iş) güzel bir rastlantısonunda anlayanına, uzmanına verilmişolmak. adamına göre * kişiler arasında ayrıcalık gözeterek.
* herkesin yeteneğine uygun olarak.adamını bulmak * Bkz. tam adamını bulmak (veya adamına düşmek). adamkökü * Bkz. adamotu. adamlık * İnsana yakışacak durum, tutum ve davranış.
* Yabanlık.adamlık sende kalsın * iyilik bilmese de sen yine iyilik et.
* bu işi nasıl olsa sana yaptıracaklar, bari kendiliğinden yap da onurunu koru.adamotu * Patlıcangillerden, genişyapraklı, kötü kokulu bir bitki, kankurutan, adamkökü (Mandragora autumnalis). adamsız * Yardımcısız, hizmetçisiz.
* Erkeksiz, kocasız. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 11
açıölçer * Bkz. iletki. açısal * Açı ile ilgili. açısal bölge * Açı ile iç bölgesinin birleşiminden oluşan düzlem parçası. açısal çap * Ay ve Güneşgibi gök cisimlerinin iki doğrusu arasındaki açı. açısal hız * Hareket eden bir cismi duran bir noktaya birleştiren doğru parçasının birim zamanda taradığı açı. açısal ivme * Açısal hızın birim zamanda değişen niceliği. açısal sapma * Belli bir açıdüzeyinde gerçekleşen sapma. açısal uzaklık * Gök cisimlerinin (yıldız veya gezegen) birbirlerinin karşılaşma düzlemine göre uzaklığı. açısal yol * Hareket eden cismin birim zamanda gözlemciye göre aldığı yol. açış * Açmak işi veya biçimi.
* Bir kuruluşu çalışmaya başlatma.açışkonuşması * Herhangi bir toplantıyı başlatmak için yapılan ilk konuşma. açıt * Bir duvarda açık bırakılmış bulunan kapı, pencere, kemerleme benzeri açıklık. açkı * Bir cismin yüzeyi üzerinde sert bir madde veya bir araç sürterek onu düzleştirip parlatma, perdah.
* Demircilikte delik büyütmekte kullanılan araç.
* Anahtar ve her türlü açma aracı.açkıcı * Açkıyapan (kimse), perdahçı.
* Anahtarcı.açkılama * Açkılamak işi. açkılamak * Açkı ile parlatmak. açkılanma * Açkılanmak işi. açkılanmak * Açkıyapılmak, perdahlanmak. açkılatma * Açkılatmak işi. açkılatmak * Açkı işi yaptırmak, perdahlatmak. açkılı * Açkıyapılmış, perdahlanmış, perdahlı. açkısız * Açkıyapılmamış, perdahlanmamış, perdahsız. açlığıöldürmek * açlık hissini geçiştirmek, yatıştırmak. açlık * Aç olma durumu.
* Kıtlık.
* Yoksulluk.
* Aşırı istek içinde bulunmak.açlık çekmek * yoksulluk içinde bulunmak. açlık grevi * Kendisine veya başkalarına yapılan bir haksızlığıprotesto için bir kimsenin aç durarak gösterdiği tepki. açlıktan gözü (veya gözleri) kararmak (veya dönmek) * çok acıkmak. açlıktan imanı gevremek * çok acıkmak. açlıktan nefesi kokmak * yoksulluk içinde bulunmak. açlıktan ölmek * dayanılmaz derecede acıkmak, çok acıkmak. açlıktan ölmeyecek kadar * (yiyecek, içecek için) pek az (yemek, içmek).
* gereğinden az.açma * Açmak işi.
* Orman içinde ağaç kesme veya yakma yoluyla tarıma elverişli bir duruma getirilen arazi.
* Bir çeşit susamsız, kalınca yağlısimit.açmacı * Açma yapan veya satan kimse. açmak * Bir şeyi kapalıdurumdan kurtarmak.
* Bir şeyin kapağınıveya örtüsünü kaldırmak.
* Engeli kaldırmak.
* Sarılmış, katlanmış, örtülmüşveya iliklenmişolan şeyleri bu durumdan kurtarmak.
* Oyarak veya kazarak çukur, delik oluşturmak.
* Tıkalı bir şeyi, bu durumdan kurtarmak.
* Çevresini genişletmek.
* Birbirinden uzaklaştırmak.
* Yarmak.
* Düğümü veya dolaşmış bir şeyi çözmek.
* Bir kuruluşu, bir işyerini, bir yeri işler veya ilk defa kullanılır duruma getirmek.
* Bir aygıtı, bir düzeni vb.lerini çalışır duruma getirmek.
* Alışverişi başlatmak.
* Rengin koyuluğunu azaltmak.
* Yakışmak, güzel göstermek.
* Ferahlık vermek.
* Bir konu ile ilgili konuşmak.
* Savaşla almak, fethetmek.
* Avunmak veya danışmak için söylemek.
* Yapmak, düzenlemek.
* Ayırmak, tahsis etmek.
* Sıkılganlığını, utangaçlığını gidermek.
* Görünür duruma getirmek.
* (hava için) Bulutların dağılmasıyla gök yüzü aydınlanmak.
* Geçit vermek.
* İçini dökmek.açmalık * Kiri çıkarmak veya eşyayı iyice temizlemek için kullanılan her türlü madde. açmaz * Satranç oyununda şahıkoruyan taşlardan birinin yerinden oynatılmamasıdurumu.
* İçinden zor çıkılır durum.
* (tulûatta) Karşısındakine bir nükte veya tekerleme söyleme kolaylığınıveren söz.açmaz halatı * Gemilerin limana bağlanmasıve sahilden esecek rüzgârla rıhtımdan uzaklaşmaması için kıyıya dikine
bağlanan halat.açmaza düşmek * içinden çıkılması güç durumda kalmak. açmaza getirmek (veya düşürmek) * düzen, hile yapmak, bir kimseyi oyuna getirmek, zor duruma sokmak. açmazlık * Açmaz olma durumu.
* Ağzıpek sıkı olma durumu, ketumiyet.açtıağzını, yumdu gözünü * öfkelenerek veya kızarak ağır sözler söyledi. açtırma * Açtırmak işi. açtırma kutuyu, söyletme kötüyü * kötü konuşabilecek birine, bildiklerini açıklama fırsatıverilmemesi gerektiğini öğütler. açtırmak * Açmak işini yaptırmak. ad * Bir kimseyi, bir şeyi anlatmaya, tanımlamaya, açıklamaya, bildirmeye yarayan söz, isim: Çocuk, kedi, ağaç,
düşünce, iyilik, Ahmet, Ertuğrul birer addır.
* Herkesçe tanınmışveya işitilmişolma durumu, ün, nam, şöhret.
* Anılacak değer, önem.
* İsim.ad * Sayma, sayılma. ad almak * kendisine ad verilmek.
* ün kazanma.ad bilimi * Özel adlar üzerinde duran ve özel adlarıköken bilgisi, tarihî gelişme, dil ve kültür sorunlarıaçısından
inceleyen bilim dalı.ad cümlesi * Bkz. isim cümlesi. ad çekilmek * ad çekmek işi yapılmak. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 10
açıklamalı * Birtakım açıklamalarla anlaşılması, öğrenilmesi kolaylaştırılmış, izahlı. açıklanan * Açıklamalar sonunda ortaya çıkması beklenen kavram. açıklanma * Açıklanmak işi. açıklanmak * Açıklamak işi yapılmak, izah edilmek, ifşa edilmek. açıklar livası * İşi gücü olmayan, boşta kalan kimse. açıklar livası * işi gücü olmayan, boşta kalan kimse. açıklar livası olmak * iş bulamayarak işsiz ve kazançsız kalmak. açıklaşma * Açıklaşmak durumu almak. açıklaşmak * Açık duruma gelmek.
* Rengi açılmak.açıklaştırma * Açıklaştırmak işi. açıklaştırmak * Açık duruma getirmek.
* Rengini açtırmak.açıklatma * Açıklatmak işi. açıklatmak * Açıklamasını sağlamak. açıklayan * Açıklamalar sonucunda elde edilen kavram. açıklayıcı * Bir sorunu gerekli açıklığa kavuşturan.
* Kendinden önce gelen kelimeyi belirten, açıklayan (kelime veya kelimeler): “Atatürk yeni Türkiye’nin
kurucusu, daima saygı ile anılacaktır” cümlesindeki ‘yeni Türkiye’nin kurucusu’ sözü Atatürk adının açıklayıcısıdır.açıklayış * Açıklamak işi veya biçimi. açıklığa kavuşturmak * (bir konu veya sorunu) aydınlatmak, kapalılıktan kurtarmak, anlaşılır duruma getirmek. açıklık * Açık olma durumu.
* Uzaklık, mesafe.
* Örtüsüz, çıplak yer.
* Boşve genişyer.
* Bir yerin uzaklara kadar bakılabilecek ve bakanın içinde ferahlık doğuracak durumda olması.
* Gerçeği olduğu gibi yansıtma durumu.
* Bir söz veya yazıda maksadın açık olmasıözelliği, vuzuh.
* Dürbün, fotoğraf makinesi gibi optik araçlarda ağız çapı, ışığın girebildiği delik.açıklık getirmek (veya kazandırmak) * (bir konu veya sorunu) anlaşılır duruma getirmek. açıklıkölçer * Bir mikroskobun açıklığınıölçmeye yarayan alet. açıkta bırakmak * işve görev vermemek, yersiz yurtsuz bırakmak veya birkaç kişiye birlikte sağlanan bir iyilikten birini
yararlandırmamak.açıkta kalmak (veya olmak) * işve görev bulamamak, yersiz yurtsuz kalmak veya birkaç kişinin birlikte eriştiği bir iyilikten
yararlanamamak.açıktan * Bir yerin uzağından.
* Sıra ve aşama gözetilmeden, dışarıdan atayarak.
* Emek ve para harcamadan.açıktan (para) kazanmak * emek ve sermaye olmadan para kazanmak. açıktan açığa * Belirgin olarak, göz göre göre. açıktan kazanmak * emek ve sermaye koymadan kazanç sağlamak. açıktan para almak * bir işveya mal için, kararlaştırılmışücret veya değer dışında para almak. açıktan tayin * Derece ve belli bir sıra gözetilmeksizin yapılan atama. açılama * İleride, içlerinde en uygununun seçilebilmesi için, güç bir sahnenin çeşitli açılardan çekiminin yapılması. açılım * Açılma.
* Bir yıldızla gök ekvatoru arasındaki uzaklık; kuzeye doğru olanıartı, güneye doğru olanıda eksi işaretiyle
ölçülür.açılıp saçılmak * (kadın için) çok açık saçık giyinmeye başlamak.
* (kadın için) eskisine göre ölçüsüz davranışlarda bulunmaya başlamak.açılış * Açılmak işi veya biçimi.
* Yeni bir yapının, yerin veya yeni bir kuruluşun çalışmaya başlaması, küşat.açılışkonuşması * Herhangi bir toplantının açılmasısırasında yapılan ilk konuşma. açılıştöreni * Bir açılışıkutlamak için yapılan toplantı, resmiküşat. açılma * Açılmak işi.
* Bir film çekiminde karanlıkta başlayıp gittikçe aydınlanarak görüntülerin belirmesine dayanan noktalama.
* Bir grupta, sıraların jimnastik alıştırmaları için dağınık düzene girmesi.
* Çatlama.açılmak * Açmak işi yapılmak veya açmak işine konu olmak.
* (renk için) Koyuluğunu yitirmek.
* Kendine gelmek, biraz iyileşmek, ferahlamak.
* (gemi) Gitmek, uzaklaşmak.
* Sıkılması, çekinmesi, tutukluğu kalmamak.
* (kuruluşlar için) İlk kez veya yeniden işe başlamak.
* İşini gereğinden veya götürebileceğinden geniştutmak.
* Genişlemek, bollaşmak.
* Delinmek, yırtılmak.
* (sis, karanlık, duman için) Dağılmak, yoğunluğunu yitirmek.
* Gereken güce ulaşmak.
* Sırrını, üzüntüsünü, sorunlarını birine söylemek.
* (pencere, kapı, yol için) Geçit vermek.
* Ayrıntıya girmek.
* (yüzerken) Kıyıdan uzaklaşmak.açım * Açma, açılış, küşat. açımlama * Açımlamak işi, teşrih, şerh. açımlamak * Bir sorunu veya konuyu ele alıp en ince noktalarına kadar gözden geçirerek anlatmak, şerh etmek, teşrih
etmek.açımlanma * Açımlanmak işi. açımlanmak * Açımlamak işine konu olmak. açındırma * Açındırmak işi. açındırmak * Açınmasını sağlamak.
* Bir cismin yüzeyini açarak bir düzlem üzerine yaymak.açınım * Açınmak işi, inkişaf.
* Bir cismin yüzeylerinin açılıp bir düzlem üzerine yayılması.açınma * Açınmak işi. açınmak * Gelişmek.
* (tohum, hastalık için) İçindeki yetenekler uyanarak amacına varmak, gelişmek, inkişaf etmek.açınsama * Açınsamak işi, istikşaf. açınsamak * Bir yerin özelliklerini ortaya çıkarmak için araştırma ve inceleme yapmak, istikşaf etmek. açı ortay * Bir açısal bölgeyi, ölçüleri birbirine eşit olan iki açısal bölgeye ayıran doğru. açı ortay düzlemi * İki düzlemli bir açıyı iki komşu ve eşit açıya bölen düzlem. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 9
açık kapısiyaseti * Açık kapıpolitikası. açık konuşmak * gerçeği çekinmeden söylemek. açık kredi * Bankaların güvendikleri müşterilere rehin, ipotek veya kefil istemeksizin verdikleri borç para. açık liman * Bütün gemilerin formalite yönünden kolayca girip çıktıklarıliman.
* Hava şartlarından kolayca etkilenen liman.açık maaşı * Görevinden alınan birine yasaca tanınan, belirli bir süre içinde ödenen aylık. açık mavi * Mavinin bir ton açığı. açık mektup * Zarfıyapıştırılmamışmektup.
* Yazıldığı kimseye gönderilmeyip basın yoluyla açıklanan mektup.açık olmak * (o yerde) kendisi her zaman iyi karşılanmak. açık ordugâh * Kırda kurulan ordugâh. açık oturum * Güncel, siyasî, sosyal ve bilimsel konuların veya sorunların herkesin izleyebileceği bir biçimde açık olarak
tartışıldığı toplantı.açık oy * Verenin adını gösteren ve konuşulan sorun üzerindeki düşüncesini belli edecek yolda verilen oy. açık öğretim * Ders konularıradyo ve televizyon gibi araçlarla yayımlanan veya posta ile ilgililere ulaştırılan öğretim
yöntemi.açık önerme * İçerisinde değişken bulunan ve bu değişkenin alacağıdeğerle doğruluğu veya yanlışlığıkesinleşen önerme. açık pazar * Gümrük kaydı olmayan, her devletin malınıserbestçe satabileceği şehir veya ülke. açık pembe * Pembenin bir ton açığı. açık poliçe * Eksik bilgileri sonradan tamamlanmak üzere düzenlenen poliçe. açık rejim * Parlâmenter rejim. açık saçık * Göreneğe aykırıderecede çıplak veya örtüsüz. açık saçık konuşmak * cinsî konularla ilgili sözler söylemek. açık sarı * Sarının bir ton açığı. açık sayım * Bir seçim sonunda verilen oyların açık olarak sayılması, aleni tadat. açık seçik * Çok açık, çok belirgin. açık senet * Bkz. açık bono. açık söylemek * anlaşılmamışyönünü bırakmadan anlatmak veya çekinmeden söylemek. açık sözlü * Her şeyi olduğu gibi söyleyen, sözünü esirgemeyen. açık sözlülük * Açık sözlü olma durumu. açık şehir * Düşman saldırısına karşısavunma önlemleri alınmamış, içinde herhangi bir askerî hedef bulunmayan ve bu
durumu önceden ilân edilmişolan şehir.açık taşıt * Üstü örtülmemiştaşıt (araba, otomobil vb.). açık teşekkür * Herhangi birine basın yoluyla edilen teşekkür. açık tohumlular * Tohumlarıkozalak pullarıüzerinde açık olarak bulunan çiçekli bitkilerin ayrıldığı iki büyük daldan biri. açık tribün * Açık havadaki spor müsabakalarında seyircilerin oturduğu ve üstü kapalı olmayan bölüm. açık tutmak * bir işyerinin çalışır durumunu sürdürmek. açık vermek * gelir, gideri karşılamamak.
* gizlenmek istenen bir olayı, bir düşünceyi veya durumu elde olmayarak ortaya koymak, açıklamak.açık yara * Kapanmamış, sürekli işleyen yara. açık yeşil * Yeşilin bir ton açığı. açık yürekle * özü sözü bir olarak, hiçbir şey saklamaksızın. açık yürekli * Düşündüğünü olduğu gibi söyleyen, içi temiz, gizli yönü olmayan (kimse), samimî, açık kalpli. açık yüreklilik * Açık yürekli olma durumu, samimiyet, açık kalplilik. açık zaman * Tutkalın yüzeye sürüldüğü an ile pres edilip, sıkılması gereken an arasında geçen süre. açıkağız * Turpgillerden bir bitki (Hesperis acris). açıkça * Gizli bir yönü kalmaksızın, kolay anlaşılır bir biçimde. açıkçası * Doğrusu, açık olanı, anlaşılır biçimi, gizli kapaklı olmayan yanı.
* Açık olarak.açıkçı * Borsada fiyat dalgalanmalarından yararlanarak açıktan para kazanan (kimse). açıkgöz * Uyanık davranarak çıkarınısağlayan, imkânlardan kurnazca yararlanmasını bilen. açıkgözlük * Açıkgözlülük. açıkgözlülük * Açıkgöz olanın durumu, açıkgöze yakışacak davranış. açıklama * Açıklamak işi, izah. açıklama cümlesi * Bir önceki cümleyle bağlantıkuran yani, demek ki, öyle ki gibi bağlayıcılarla başlayan, söz konusu duygu
veya düşünceyi bütünleyen cümle.açıklama yapmak * herhangi bir konuyu aydınlığa kavuşturmak amacıyla konuşmak veya yazmak. açıklamak * Bir konuyla ilgili olarak gerekli bilgileri vermek, izah etmek.
* Bir sorunla ilgili olarak aydınlatıcı bilgi vermek, tavzih etmek.
* Bir sözün, bir yazının ne anlatmak istediğini belirtmek, yorumlamak.
* Açıkça söylemek, ifşa etmek.
* Belirtmek, göstermek, açığa vurmak, izhar etmek. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 8
açar * Anahtar.
* İştah açmak için yemekten önce içilen alkollü içki, aperitif.açelya * Bkz. açalya. açı * Birbirini kesen iki yüzeyin veya iki doğrunun oluşturduğu çıkıntı.
* Birbirini kesen iki yüzey veya aynınoktadan çıkan iki yarım doğrunun oluşturduğu geometrik biçim,
zaviye.
* Görüş, bakım, yön.açıölçüm * Açıölçmede söz konusu olan yöntem ve teknik. açıcı * Açmak işini yapan. açığa alınmak * görevine son verilmek. açığa alma * bir görevliyi geçici bir süre işten alma. açığa almak * görevine son vermek. açığa çıkarmak * işinden çıkarmak. açığa çıkmak * belli olmak, anlaşılmak.
* işinden çıkarılmak.açığa vurmak * belli etmek, ortaya çıkarmak.
* gizli bir durumu ortaya çıkarmak.açığıçıkmak * saklamakla görevli bulunduğu paranın veya malın eksik olduğu anlaşılmak. açığınıkapatmak * eksiğini tamamlamak. açık * Açılmış, kapalı olmayan, kapalıkarşıtı.
* Engelsiz.
* Örtüsüz, çıplak.
* Boş.
* Görevlisi olmayan, boş(iş, görev), münhal.
* Aralığıçok.
* İşler durumda olan.
* Kolay anlaşılır, vazıh.
* Gizliliği olmayan, olduğu gibi görünen.
* Her türlü düşünceyi hoşgörüyle karşılayabilen, etkisinde kalabilen.
* (renk için) Koyu olmayan.
* (kitap, resim, film için) Sevişme sahnelerini bütün çıplaklığıyla anlatan.
* Kapalı olmayan (hava, işyeri).
* Belli bir yerin biraz uzağı.
* Denizin kıyıdan uzakça olan yeri.
* Doğru olarak, açıkça.
* Bir ihtiyacın karşılanamamasıdurumu.açık açık * Saklamaksızın, gizli yer bırakmaksızın, içtenlikle. açık ağıl * Koyunların ve keçilerin barındırıldıklarıüstü açık, etrafıtaşduvar veya ölü çitlerle çevrili basit barınak. açık ağızlı * Aptal, sersem, ahmak. açık alınla * başarıve övünç ile. açık artırma * Bir malın satışında alıcılar arasında fiyat artırma yarışına dayanan satış. açık bilet * Yolculuklarda dönüştarihi kararlaştırılmamış, belirli bir dönem için geçerli, gidişdönüş bileti. açık bono * Para hanesi boş bırakılarak imza edilen bono. açık bono vermek * sınırsız yetki tanımak. açık bölge * Gümrük sınırlamalarının olmadığı bölge, serbest bölge, serbest mıntıka. açık celse * Açık duruşma. açık ciro * Senet veya çek arkasına kime ödeneceği belirtilmeden imzalanma yoluyla yapılan ciro. açık çek * Üzerine para miktarıyazılmamış, çek. açık deniz * Denizin, kara sularının dışında kalan bölümü.
* Yakın karalarla çevrili olmayan deniz, engin.açık devre * İçinden sürekli akım geçmeyecek bir yalıtkanla kesilmişelektrik devresi. açık dolaşım sistemi * Genellikle bütün eklem bacaklılarda ve birçok yumuşakçada bulunan atardamar ve kan boşluğundan
oluşmuşaçık bir dolaşım sistemi.açık duruşma * Mahkemede herkesin duruşmayıdinleyebileceği oturum. açık düşme * Yağlı güreşte pehlivanın kıç üstü düşerek yenilmişsayılması. açık eksiltme * Yaptırılacak bir işin veya satın alınacak bir malın ucuza sağlanması için işi yapacak veya malısatacak kişiler
arasında fiyat düşürme yarışına dayanan işlem.açık elli * Cömert. açık ellilik * Cömertlik. açık fikirli * Olaylarıve özellikle yenilikleri iyi anlayıp gereği gibi karşılayabilen, düşündüğünü olduğu gibi söyleyebilen
(kimse).açık fikirlilik * Açık fikirli olma durumu. açık hava * Bulutsuz hava.
* Bahçe, park gibi yapıdışı olan yer.açık hava sineması * Yazın veya iklimi elverişli yerlerde sürekli olarak çalışan, üstü açık, yanlarıkapalısinema. açık hava tiyatrosu * Yazın veya iklimi elverişli yerlerde sürekli olarak çalışan, üstü açık, yanlarıkapalıtiyatro. açık hece * Ünlü ile biten hece. açık hesap * Peşin para veya bono vermeden yapılan alışveriş. açık imza * Üzeri boş bırakılan bir kâğıdın altına, dolduracak olana güvenilerek atılan imza. açık işletme * Maden yatağınıörten verimsiz topraklar kaldırıldıktan sonra açık havada yapılan işletme. açık kahverengi * Kahverenginin bir veya birkaç ton açığı. açık kalp ameliyatı * Kalbin içi açılmadan önce dolaşım sun’î kalp denilen bir aygıta devredildikten sonra yapılan kalp ameliyatı. açık kalpli * Bkz. açık yürekli. açık kalplilik * Bkz. açık yüreklilik. açık kapamak * (bütçe) gider fazlasınıpara sağlayarak gidermek. açık kapı bırakmak * gereğinde, bir konuya yeniden dönebilme imkânı bırakmak, kesip atmamak. açık kapıpolitikası * Yabancımalları bir ülkeye serbestçe sokma politikası. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 7
acıyıcı * Acıma duygusu olan (kimse). acıyış * Acımak işi veya biçimi. acibe * Hiç görülmemiş, alışılmamış, şaşılacak veya yadırganacak şey. acil * İvedi, ivedili. acil servis * (hastanelerde) Vakit yitirilmeden bakılması gereken hastaların ilk tedavilerinin yapıldığı yer. acil şifalar dilemek * hastanın kısa sürede iyileşmesi dileğinde bulunmak. acilen * Hemen, hiç zaman yitirmeden, tez elden, gecikmeden, ivedilikle. aciyo * Bkz. acyo. aciz * Gücü bir işe yetmez olanın durumu, güçsüzlük.
* Beceriksizlik.
* Birinin borcunu vaktinde ödeyememesi durumu.âciz * Gücü bir işe yetmez olan, güçsüz.
* Beceriksiz.âciz kalmak * çok uğraşmaya rağmen o işi yapamamak. âcizane * Söz söyleyen kimsenin kendi yaptıklarınıabartmamak için kullandığı “acizlere yakışacak biçimde”
anlamında bir nezaket sözü.âcizleri * Alçak gönüllülük göstermek için “ben” zamiri yerine kullanılan bir söz. âcizlik * Beceriksizlik, güçsüzlük. acube * Tuhaf kimse. acul * Tez canlı, içi tez, ivecen.
* Hızlı, çabuk.acun * Dünya. acur * Bkz. ajur. acur * Kabakgillerden, kabuğu çizgili ve tüylü, sarımtırak, yeşil veya sarı, üzeri yeşil lekeli, irice bir çeşit hıyar
(Cucumis flexuosus).acurlu * Bkz. ajurlu. acuze * Huysuz, çirkin, yaşlıkadın, cadıkarı. acyo * Herhangi bir paranın gerçek değeriyle sürüm değeri arasında veya bir ticaret senedinin üzerinde yazılı
miktar ile indirimden sonraki tutarıarasında doğan fark.
* Bir ticaret senedinin yenilenmesinde alınan komisyon.
* Senetli kredi işlemlerinde bankaların yaptıklarıtahsilât.acyocu * Borsa veya piyasada tahvil için çeşitli hileler uygulayan, dolaplar çeviren kimse. acz içinde olmak * gücü yetmemek, becerememek. acze düşmek * çaresiz kalmak, elinden birşey gelmemek. aç * Yemek yeme ihtiyacı olan veya yemesi gereken, tok karşıtı.
* Yiyecek bulamayan, yoksul kimse.
* Gözü doymaz, haris.
* Çok istekli, çok hevesli.
* Karnıdoymamışolarak.-aç / -eç * İsimden isim ve sıfat yapma eki: bakr-aç, top-aç, kır-aç vb.
* Fiilden sıfat yapma eki: gül-eç vb.
* Fiilden isim yapma eki: tıka-ç, say-aç, sür-eç vb.aç acına * aç olarak, bir şey yemeden. aç açık kalmak * yoksulluk içinde, evsiz barksız kalmak. aç ayı oynamaz * kendisinden iş beklenilen kimseden emeğinin karşılığıesirgenmemelidir. aç bırakmak * yiyecek vermemek veya karnınıdoyurmasına engel olmak. aç bîilâç * Sürekli olarak aç ve bakımsız.
* Sürekli olarak aç ve bakımsız.aç doymam, tok acıkmam sanır * aç insan elde ettiğinden çoğunu ister, varlıklı insan ise var olanla yetinir gibi görünür. aç doyurmak * yoksulları beslemek. aç gezmektense tok ölmek yeğdir * yoksulluk ölümden de beterdir. aç göz * Gözü aç, doymaz, tamahkâr, haris. aç gözlü * Mala veya yiyecek içecek şeylere doymak bilmeyen, gözü aç, doymaz, tamahkâr, haris, camgöz. aç gözlü * karşıtı. aç gözlülük * Aç gözlü olma durumu veya aç gözlüye yakışacak davranış, doymazlık, tamahkârlık, tamah. aç gözlülük * karşıtı. aç gözlülük etmek * bir şeye karşıaşırı istek duymak, doyumsuzca davranmak, tamahkârlık etmek. aç gözünü, açarlar gözünü * “uğraşılarda uyanık bulunmak gerekir, yoksa umulmadık bir anda büyük zararlarla yüz yüze gelirsin”
anlamında kullanılır.aç kalmak * karnınıdoyuramamak.
* yoksulluğa düşmek.aç karnına * mide boşken henüz birşey yiyip içmemişken. aç kurt gibi (yemek, üşüşmek veya saldırmak) * büyük bir istekle. aç susuz kalmak * yoksulluktan yaşayamayacak bir duruma gelmek, yoksul bir duruma düşmek. aç tavuk kendini arpa ambarında sanır * insanlar, yokluğunu, yoksulluğunu çektikleri şeyler için olmayacak hayaller, düşler kurar. açacak * Açmaya yarayan araç.
* Anahtar.açalya * Kokusuz, güzel renkli çiçekler açan bir bitki, açelya, azelya. açan * Açmak işini yapan.
* Oynak kemiklerin arasındaki açıları genişletmeye yarayan kasların genel adı, büken karşıtı. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 6
acıyonca * Kızıl kantarongillerden, bataklık yerlerde yetişen, kötü kokulu ve çok acı olan yapraklarıhekimlikte
kullanılan bir bitki (Menyanthes trifoliata).acıca * Oldukça acı. acıkılma * Acıkılmak işi veya durumu. acıkılmak * Acıkmak işine konu olmak. acıklı * Acındıracak, acıverecek nitelikte olan, dokunaklı, koygun.
* Acı görmüş, yaslı, kederli.acıklıkomedi * Eğlendirici olmayıamaçlamayan, dramatik yönü ağır basan, duygusal bir oyun türü, trajikomik. acıkma * Acıkmak işi. acıkmak * Açlık duymak, yemek yeme ihtiyacıduymak.
* Uzun süre bir şeyin yokluğunu çeken kimse, o şeyden ne kadar çok elde etse, yine kendisine yetmeyeceğini
düşünür.acıktırma * Acıktırmak işi. acıktırmak * Açlık duymasına sebep olmak.
* Aç bırakmak, yeterince doyurmamak.acılanma * Acılanmak işi. acılanmak * Tadıacı olmak, acılaşmak.
* Acılıdurumda olmak, üzüntüye kapılmak, üzülmek.acılaşma * Acılaşmak işi. acılaşmak * Tadı bozulmak, acı olmak.
* Dokunaklıduruma gelmek.
* (konuşma) Kırıcı, sert bir durum almak.
* Yemlerde genellikle yağasitlerinin oksidasyonu ve hidroliz sonucu uygun olmayan koku ve tat meydana
gelmek.acılaştırma * Acılaştırmak işi. acılaştırmak * Acı bir duruma getirmek. acılı * Acıkatılmışolan.
* Acısı olan, kederli.acılık * Acı olma durumu.
* Dokunaklılık, kederlilik, yaslılık.acılılık * Acılı olma durumu. acıma * Acımak işi.
* Başka bir kimsenin veya canlının mutsuzluğuna karşıduyulan üzüntü, merhamet.acımak * Tadıacıduruma gelmek, acılaşmak.
* Acılı, ağrılı olmak.
* Başkasının acısına ortak olmak veya durumundan üzüntü duymak.
* Başkasının uğradığı veya uğrayacağı kötü bir duruma üzülmek, merhamet etmek.
* Bir şeyi vermeye kıyamamak veya verdiğine, elden çıkardığına üzülmek.acımasız * Acımaz, katıyürekli, merhametsiz. acımasızca * Acımasız olarak, acımasız bir biçimde, zalimce, zalimane. acımasızlık * Acımaz olma durumu, merhametsizlik, zulüm. acımık * Buğday tarlalarında yetişen, tohumu zehirli, yabanî bir bitki, belemir. acımsı * Acıya yakın tadı olan, tadıaz acı olan, acımtırak.
* Dokunaklı.acımtırak * Acımsı. acınacak * Üzüntü duyulacak, merhamet edilecek. acından ölmek * açlıktan ölmek.
* çok acıkmak.acındırma * Acındırmak işi. acındırmak * Bir kimsenin acımasına yol açmak, merhamete getirmek. acınılacak * Üzüntü duyulacak, merhamet edilecek durumda bulunan. acınılma * Acınılmak işi. acınılmak * Acınmak işine konu olmak. acınma * Acınmak işi. acınmak * Acımak işine konu olmak.
* Başkasının hesabına üzülmek, yazıklanmak, yerinmek, eseflenmek, esef etmek, teessüf etmek.acırak * Az acı, acımtırak. acırga * Yaban turpu. acısıçıkmak * olumsuz, kötü sonucu ortaya çıkmak. acısı içine (veya yüreğine) çökmek (veya işlemek) * bir şeyin acısınıpek çok duymak.
* olmadan olacağıdüşünerek çok üzülmek.acısına dayanamamak * bir kimse bir yakınının ölümünden büyük üzüntü duymak. acısınıalmak * acılığını gidermek.
* sızıyıdindirmek.
* kederini azaltmak.acısını bağrına basmak * şikâyet etmeden üzüntüye katlanmak. acısını çekmek * yapılan yanlış bir işin kötü sonucunu görmek. acısınıçıkarmak * (tat için) acılığınıyok etmek.
* uğradığı maddî veya manevî zararıkarşılayacak bir işyapmak.
* öç almak, intikam almak.acısını görmek * bir yakınının ölümünü görmek. acısız * Tadıacı olmayan.
* Ağrı, sızıduyulmayan.
* Üzüntü, sıkıntı olmayan, kedersiz.acıtış * Acıtmak işi veya biçimi. acıtma * Acıtmak işi. acıtmak * Acılık vermek.
* Ağrıve sızıduymasına sebep olmak. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 5
acemi er * Askere yeni alınan ve eğitim dönemini henüz tamamlamamışer. acemi ocağı * Osmanlı ordusuna kapıkulu eri yetiştirmek için kurulan okul. acemi oğlanı * Yeniçeri ocağında yetiştirilmek üzere tutsaklardan veya devşirme yoluyla Hristiyanlardan toplanan çocuk. acemice * Toyca, beceriksizce. acemileşme * Acemileşmek durumu. acemileşmek * Beceriksizlik göstermek, bocalamak. acemilik * Acemi olma durumu, aceminin çekingenliği ve ürkekliği, acemice davranış, toyluk. acemilik çekmek * henüz alışmadığı bir işte zorluk çekmek, bocalamak. acemilik etmek * düşüncesizce hareket etmek, acemice davranmak. acemkürdi * Klâsik Türk müziğinde birleşik bir makam. acemleşme * Acemleşmek durumuna gelmek. acemleşmek * Kültür ve medeniyet bakımından İran’ıveya İran halkınıörnek almak.
* Kendini İranlı gibi hissetmek veya İranlı gibi davranmak.acemleştirme * Acemleştirmek işi. acemleştirmek * Kültür veya medeniyet bakımından İran’ıveya İran halkınıörnek aldırmak, Acem kültürünü
yaygınlaştırmak.acente * Bir kuruluşun malî veya ticarî işlerini kazanç karşılığında yürüten ticarethane.
* Vapur ortaklığıveya banka şubesi.
* Bir kurumun veya şubelerinin başında bulunan kimse.
* Bir kuruluşa bağlı olmaksızın sözleşmeye dayanarak belirli bir yer ve bölge içinde sürekli olarak ticarethane
veya işletmeyi ilgilendiren işlerde aracılık eden, bunları o işletme adına yapan kimse.acentelik * Acentenin yaptığı iş.
* Acente kuruluşu.acep * Acaba. aceze * Acizler, güçsüzler, eli ermezler, düşkünler. acı * Tat alma organında bazımaddelerin bıraktığıyakıcıdurum, tatlıkarşıtı.
* Tadı bu nitelikte olan.
* Keskin, hoşa gitmeyen, şiddetli.
* Renk için, koyu.
* Ağrı, sancı.
* Dışarıdan gelen bir etki ile dışorganlarda birdenbire oluşan ve o etkilerin kalkması ile duyulan rahatsızlık,
ıstırap.
* Kırıcı, üzücü, incitici, dokunaklı, korkunç.
* Ölüm, yangın, deprem gibi olayların yarattığıüzüntü, keder, elem.acıacı * Acı olarak, acıvererek, acıduyurarak, üzüntü içinde.
* Dokunaklı, kırıcı, üzücü olarak, üzüntü içinde.acıağaç * Sedef otugillerden, sıcak ülkelerde yetişen, kabuğu ve odunu hekimlikte kullanılan küçük bir ağaç, kavasya
(Quassia amara).acı badem * Gülgillerden bir meyve ağacı(Amygdalus amara).
* Bu ağacın acımtırak, keskin kokulu meyvesi.acı badem kurabiyesi * İrmik ve şekerle yoğrularak üzerine acı badem konduktan sonra fırında pişirilen bir çeşit kurabiye. acı bakla * Baklagillerden, acı olan taneleri suda tatlılaştırılarak yenilen otsu bir bitki, Yahudi baklası(Lupinus termis). acı bal * Deli bal. acı balık * Sazangillerden, Avrupa’da ve ülkemiz göllerinde yaşayan, 8-10 cm uzunluğunda bir balık, gördek (Rhodeus
amarus).acıceviz * Genellikle Kuzey Amerika’da yetişen, güzel görünüşlü bir ceviz türü. acıçekmek (veya duymak) * ağrı, sızıduymak.
* üzülmek, üzüntü içinde kalmak.acıçiğdem * Zambakgillerden, 10-30 cm boyunda, şerit yapraklıve açık renk çiçekli, tohumlarıromatizma tedavisinde
kullanılan zehirli bir çiğdem türü, güz çiğdemi (Colchicum autumnale).acıelma * Bkz. ebucehil karpuzu. acı gelmek * dokunaklı, kırıcı, üzücü gelmek. acı görmüş * kötü günler yaşamış. acıhıyar * Bkz. ebucehil karpuzu. acıkarpuz * Bkz. ebucehil karpuzu. acıkavak * Dağkavağıveya titrek kavak (Populus tremula). acıkavun * Bkz. eşek hıyarı. acıkök * Loğusa otu köklerinin kurutularak dövülmesiyle elde edilen acı bir toz. acıkuvvet * Sert, etkili, zorlu kuvvet. acımarul * Birleşikgillerden, tadıacı, dişli yapraklı, sürgününden çıkan sütü uyuşturucu ve yatıştırıcı olarak kullanılan
iki yıllık bir bitki (Lactuca virosa).acımeyan * Bkz. dikenli meyan. acı ot * Kuzey Anadolu dağlarının ormanlarında yetişen, toprak altında bilek kalınlığında kökü bulunan çok yıllık
ve otsu bir bitki (Tamus communis).acıpatlıcanıkırağıçalmaz * kötü durumda olan bir kimseyi yeni kötü durumlar etkilemez. acısakız * Çam sakızı. acısöylemek * olumsuz bir davranışa karşı gerçeği olduğu gibi söylemek. acısöz * Kişinin onuruna dokunan gönlünü inciten söz. acısu * İçindeki minerallerin etkisiyle tadısert olan kuyu veya pınar suyu. acıtatlı * İyi kötü. acıvermek * üzüntüye sebep olmak, incitmek. acıyavşan * Tüylü dalak otu. acıyitimi * Sinir bozukluğu, çok ilâç alma, donma gibi sebeplerle acıduyumunun birazının veya tamamının yok
olması, analjezi. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 4
abuhava * İklim. abuk sabuk * Akla, mantığa uymayan, düşünmeden söylenen, saçma sapan (söz). abuk sabuk konuşmak * saçma sapan söz söylemek. abuk sabukluk * Ciddiyetsizlik, saçmalık. abuli * İstenç yitimi, irade kaybı. abullabut * Hantal, kaba ve anlayışsız (kimse).
* Biçimsiz ve kötü giyinen, giyimine özen göstermeyen (kimse).abullabutluk * Abullabut gibi davranma, abullabut olma durumu. abur cubur * Sırası, tadı, yararı gözetilmeksizin rastgele yenilen şeyler.
* İşe yaramayan, boş.abus * Asık suratlı, somurtkan (kimse).
* Somurtkan, çatık, asık (yüz).
* Niteliği bilinmeyen, garip, acayip.Ac * Aktinyum’un kısaltması. acaba * Merak, kararsızlık veya kuşku anlatır. -acak / -ecek * Fiil çekim eki (gelecek zaman eki).
* Fiilden isim ve sıfat yapma eki.Acar * GüneybatıKafkasya’nın Türkiye sınırına yakın bölgesinde yaşayan bir halk. acar * Atılgan, gözü pek, yiğit, kabadayı, yılmaz, kabına sığmaz.
* Güçlü ve becerikli, çevik, enerjik.
* Yeni.Acara * Bkz. Acar. acarlaşma * Acarlaşmak işi. acarlaşmak * Acar duruma gelmek. acarlık * Acar olma durumu. acayibine gitmek * yadırgamak, tuhafına gitmek. acayip * Sağduyuya, göreneğe, olağana aykırı, şaşılacak, şaşmaya değer, garip, tuhaf, yadırganan, yabansı.
* Şaşma anlatır.acayip olmak * yadırganacak bir duruma girmek. acayipleşme * Acayipleşmek durumu. acayipleşmek * Başkalaşmak, yadırganacak bir duruma girmek. acayipleştirme * Acayipleştirmek işi. acayipleştirmek * Acayip, yadırganacak bir duruma getirmek. acayiplik * Acayip olma durumu, yabansılık, gariplik, tuhaflık. accelerando * Parçanın çalınırken gittikçe hızlanacağınıanlatır. acele * Çabuk davranma zorunluluğu, ivedi, ivecenlik.
* Vakit geçirmeden, tez olarak.acele acele * Çabuk çabuk, hızlı olarak, büyük bir çabuklukla. acele etmek * çabuk davranmak, ivmek.
* telâşetmek, sabırsızlanmak.acele işe şeytan karışır * düşünüp taşınmadan, ivedi olarak yapılan işten iyi sonuç beklenmemesi gerektiğini anlatır. aceleci * Tez işgören, çabuk davranan, telâşlı, ivecen. acelecilik * Aceleci olma durumu, ivecenlik. aceleleştirme * Aceleleştirmek işi. aceleleştirmek * Çabuklaştırmak. aceleye gelmek * çabuk yapıldığı için gereken özen gösterilmemişolmak. aceleye getirmek * zaman darlığından yararlanarak birini aldatmak veya bir işi üstünkörü yapmak. Acem * İranlı.
* İran’a özgü.
* İran ülkesi.acem * Türk müziğinde mi notasına yakın bir perde. Acem halayı * Güney Anadolu yöresinde oynanan bir halk oyunu. Acem kılıcı gibi * hem birinden yana, hem ona karşı olabilen. Acem lâlesi * Taşkırangillerden, turuncu ve sarırenkte çiçekli, yıllık ve çok yıllık türleri olan, tohumla saksıda ve tarlada
üretilebilen bir süs bitkisi, güneştopu.Acem pilâvı * Safran ve zencefil ile yapılan İran usulü bir pilâv çeşidi. acemaşiran * Klâsik Türk müziğinde kullanılan şet makamlarından biri. acemborusu * Canlı kırmızı çiçekler açan bir süs bitkisi (Bigonia radicams). acembuselik * Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik bir makam. Acemce * Farsça. acemi * Bir işin yabancısı olan, eli işe alışmamış, bir işi beceremeyen.
* İşinde, mesleğinde ilerlememiş.
* Bir yerin, bir şeyin yabancısı.
* Saraya yeni alınmış cariyelere verilen ad.acemi ağası * Hareme yeni alınan cariyelerin ağası. acemi çaylak * Tecrübesiz, toy, beceriksiz. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 2
abartmak * Bir şeyi olduğundan büyük veya çok göstererek anlatmak, mübalâğa etmek. abartmalı * Abartılmış, mübalâğalı. abartmasız * Abartılmamış, abartmadan, mübalâğasız. abasız * Abası olmayan, aba giymemişolan. abaşo * Alt, alttaki, aşağı.
* Gemiyi baştan veya kıçtan halatla karaya bağlama.abat * Bayındır, mamur.
* Şen, rahat.abat etmek * mamur etmek, rahata kavuşturmak, zenginleştirmek, gönendirmek. abat eylemek * abat etmek. abat olmak * mutlu olmak, rahata kavuşmak, gönenmek. abayısermek * bir yere teklifsizce yerleşmek. abayıyakmak * gönül vermek, tutulmak, âşık olmak. Abaza * Kuzeybatı Kafkasya’da yaşayan bir halk ve bu halka mensup olan kimse. Abazaca * Abazalar tarafından kullanılan dil. abazan * Karnıaç olan (kimse).
* Uzun süre kadınsız kalan (erkek).abazan kalmak * uzun süre cinsel ilişkide bulunmamak, kadınsız kalmak. abazanlık * Abazan olma durumu. Abbas yolcu * yola çıkacak kimse. Abbasî * Abbas bin Abdülmuttalib soyundan gelen, Bağdat merkez olmak üzere Ön Asya ve Kuzey Afrika’da 750-
1258 tarihleri arasında hüküm süren sülâle.abd * Kul.
* Köle.Abdal * Safevîler devrinde İran’da yaşayan Türk oymaklarından biri.
* Anadolu’da yaşayan birtakım oymaklara verilen ad.abdal * Eskiden bazı gezgin dervişlere verilen ad.
* Dilenci kılıklı, üstü başıperişan kimse.
* Bkz. aptal.abdala malûm olur * bir şeyin olacağınıönceden sezen kimseler için şaka yollu söylenir. abdallık * Abdal olma durumu. abdest * Müslümanların, bazı ibadetleri yapabilmek için el, ağız, burun, yüz, kol, ayak yıkama ve başa, enseye ıslak el
gezdirme, kulağıtemizleme biçiminde yaptıklarıarınma.
* İdrar yapma ve kalın bağırsağı boşaltma.abdest almak * abdest yoluyla arınmak.
* namaz kılmak için gerekli yıkama kurallarınıyerine getirmek.abdest bozmak * ayak yoluna gitmek. abdest bozulmak * yeniden abdest alma gereği ortaya çıkmak. abdest tazelemek * yeniden abdest almak. abdestbozan * Şeritgillerden, vücudu yassı, birbirine kenetlenmiş boğumları bulunan ve bazısı metrelerce boyda olan bir
bağırsak asalağı, tenya, şerit.abdestbozan otu * Gülgillerden, siyah ve yeşil boya çıkarılan bir bitki (Poterium spinosum). abdesthane * Abdest bozacak yer, ayak yolu, tuvalet. abdesti gelmek (veya olmak) * abdest bozmaya ihtiyaç duymak. abdesti kaçmak * abdest bozma ihtiyacıvarken yok olmak. abdestinde namazında * dindar. abdestinden şüphesi olmamak * yaptığı işte kusuru olmadığını kesin olarak bilmek. abdestini vermek * azarlamak. abdestli * Abdest almış bulunan veya abdesti bozulmamış olan. abdestlik * Abdest alınacak yer.
* Abdest alınırken giyilen ve kolsuz hırkaya benzeyen bir tür giyecek.
* Abdest almaya yarayan.abdestsiz * Abdest almamışveya abdesti bozulmuşolan. abdestsiz yere basmamak * din buyruklarına titizlikle uymak. abdiâciz * Alçak gönüllülük bildirmek üzere “ben” yerine kullanılır. abdülleziz * Akdeniz bölgesinde ve Afrika’da yetişen çok yıllık ve otsu bir bitki (Cyperus esculentus).
* Bu bitkinin yemiş gibi yenilen, tatlıve yağlı ürünü.abece * Bkz. alfabe. abece sırası * Bkz. alfabe sırası. abecesel * Bkz. alfabetik. aberasyon * Sapınç. abes * Akla ve gerçeğe aykırı.
* Gereksiz, lüzumsuz, yersiz, boş.abes bulmak * gereksiz, saçma saymak. abes kaçmak * uygunsuz düşmek. abesle uğraşmak (veya abesle iştigal etmek) * yersiz, yararsız şeylerle vakit öldürmek. -
Türkçe Sözlük A Sayfa 3
abeslik * Abes olma durumu. abıhayat * Efsanelere göre içen kimseye ölümsüzlük sağlayan bir su, bengi su. abıhayat içmiş * yaşıçok ilerlemişolduğu hâlde genç görünen (kimse). abıkevser * Cennette bulunduğuna inanılan Kevser ırmağının adı. abıru * Yüz suyu.
* Irz, namus, şeref, haysiyet.abide * Anıt. abideleşme * Anıtlaşma. abideleşmek * Anıtlaşmak. abideleştirme * Anıtlaştırmak işi. abideleştirmek * Anıtlaştırmak. abidemsi * Anıt benzeri. abidevî * Anıtla ilgili, anıtsal, anıta benzer, anıt gibi. abis * Okyanusların çok derin yeri ve daha özel olarak, güneş ışığının erişemediği kesim. abiye * Bayanların özel gecelerde giydiği şık giysi veya tuvalet. abla * Bir kimsenin kendinden büyük olan kız kardeşi.
* Büyük kız kardeşgibi saygıve sevgi gösterilen kız veya kadın.
* Genel ev veya randevu evi işletmecisi kadın, çaça, mama.ablak * Yayvan ve dolgun yüz veya yüzü böyle olan (kimse). ablakça * Ablak gibi, ablak tarzında. ablaklık * Ablak olma durumu. ablalık * Abla olma durumu. ablalık etmek * abla gibi yakın ve koruyucu davranışta bulunmak. ablâtif * Çıkma durumu. ablatya * Uzunluğu 150, genişliği 4-10 kulaç olan bir balık ağı. abli * Yarım serenleri sağa, sola veya ortaya çevirmek için bunların ucuna bağlı bulunan donanım. abliyi kaçırmak (veya bırakmak) * şaşırmak, soğuk kanlılığınıyitirmek, ipin ucunu kaçırmak. abluka * Bir ülkenin veya bir yerin dışdünya ile olan her türlü bağlantısınıkuvvet kullanarak kesme, kuşatma, ihata. abluka altında tutmak * ablukayı devam ettirmek. abluka etmek * genellikle denizden kuşatmak.
* etrafını çevirmek, bulunduğu yerden ayırmak.ablukaya almak * Bkz. abluka etmek. ablukayı kaldırmak * abluka kararından ve uygulamasından vazgeçmek. ablukayı yarmak * abluka bölgesini zor kullanarak yarıp geçmek. abone * Önceden ödemede bulunarak süreli yayınlara alıcı olma işi.
* Peşin para ile bir şeye belli bir süre için alıcı olan kimse.
* Bir yere gitmeyi alışkanlık hâline getirmek.abone etmek * peşin para ile belli bir süre için bir şeyi sürekli olarak almayı sağlamak. abone olmak * peşin para ile belli bir süre için bir şeyi sürekli olarak almayı önceden üstlenmek. abone yapmak * abone olmayı sağlamak.. abonelik * Abone veya aboneler için kullanılabilecek kadar olan. abonman * Bir satıcıveya kamu kuruluşu ile alıcılar arasında yapılan anlaşma. aborda * Bir deniz teknesinin başka bir tekneye, bir iskeleye veya bir rıhtıma yanınıvererek yanaşması. aborda etmek * (gemi için) yanlamasına yanaşmak. abra * Bozuk teraziyi dengelemek için hafif gelen kefeye konulan taş, demir, çivi gibi ağırlık, dara.
* Bir değiştokuşta üste verilen şey.abrakadabra * Eski çağlarda bazı hastalıklara iyi geldiğine inanılan büyülü söz.
* Sihirbazların sıkça kullandığı büyülü söz.abrama * Abramak işi, idare. abramak * (deniz taşıtları için) Yönetmek, idare etmek. abraş * Alaca benekli.
* (bitki yapraklarında) Klorofil azlığından dolayıaçık renkte lekeleri olan.
* Çilli, çopur yüzlü, açık renk gözlü, çapar.
* Deseni ve atkısı bozuk halı.
* Çarpık, eğri, düzgün olmayan.
* Ters, kaba, görgüsüz.abril * Nisan, april. abstraksiyonizm * Bkz. soyutçuluk. abstre * Soyut, somut karşıtı, mücerret. abstre sayı * Bkz. soyut sayı. absürt * Saçma. absürt tiyatro * Bkz. saçma tiyatro. abu * Şaşma ve korku bildirir.