Kategori: A – Sözlük

A Harfi Başlayan Türkçe Kelimeler ve Anlamları

Türkçe Sözlük A Sayfa 7

acıyıcı	* Acıma duygusu olan (kimse).
acıyış	* Acımak işi veya biçimi.
acibe	* Hiç görülmemiş, alışılmamış, şaşılacak veya yadırganacak şey.
acil	* İvedi, ivedili.
acil servis	* (hastanelerde) Vakit yitirilmeden bakılması gereken hastaların ilk tedavilerinin yapıldığı yer.
acil şifalar dilemek	* hastanın kısa sürede iyileşmesi dileğinde bulunmak.
acilen	* Hemen, hiç zaman yitirmeden, tez elden, gecikmeden, ivedilikle.
aciyo	* Bkz. acyo.
aciz	* Gücü bir işe yetmez olanın durumu, güçsüzlük. * Beceriksizlik. * Birinin borcunu vaktinde ödeyememesi durumu.
âciz	* Gücü bir işe yetmez olan, güçsüz. * Beceriksiz.
âciz kalmak	* çok uğraşmaya rağmen o işi yapamamak.
âcizane	* Söz söyleyen kimsenin kendi yaptıklarınıabartmamak için kullandığı “acizlere yakışacak biçimde” anlamında bir nezaket sözü.
âcizleri	* Alçak gönüllülük göstermek için “ben” zamiri yerine kullanılan bir söz.
âcizlik	* Beceriksizlik, güçsüzlük.
acube	* Tuhaf kimse.
acul	* Tez canlı, içi tez, ivecen. * Hızlı, çabuk.
acun	* Dünya.
acur	* Bkz. ajur.
acur	* Kabakgillerden, kabuğu çizgili ve tüylü, sarımtırak, yeşil veya sarı, üzeri yeşil lekeli, irice bir çeşit hıyar (Cucumis flexuosus).
acurlu	* Bkz. ajurlu.
acuze	* Huysuz, çirkin, yaşlıkadın, cadıkarı.
acyo	* Herhangi bir paranın gerçek değeriyle sürüm değeri arasında veya bir ticaret senedinin üzerinde yazılı miktar ile indirimden sonraki tutarıarasında doğan fark. * Bir ticaret senedinin yenilenmesinde alınan komisyon. * Senetli kredi işlemlerinde bankaların yaptıklarıtahsilât.
acyocu	* Borsa veya piyasada tahvil için çeşitli hileler uygulayan, dolaplar çeviren kimse.
acz içinde olmak	* gücü yetmemek, becerememek.
acze düşmek	* çaresiz kalmak, elinden birşey gelmemek.
aç	* Yemek yeme ihtiyacı olan veya yemesi gereken, tok karşıtı. * Yiyecek bulamayan, yoksul kimse. * Gözü doymaz, haris. * Çok istekli, çok hevesli. * Karnıdoymamışolarak.
-aç / -eç	* İsimden isim ve sıfat yapma eki: bakr-aç, top-aç, kır-aç vb. * Fiilden sıfat yapma eki: gül-eç vb. * Fiilden isim yapma eki: tıka-ç, say-aç, sür-eç vb.
aç acına	* aç olarak, bir şey yemeden.
aç açık kalmak	* yoksulluk içinde, evsiz barksız kalmak.
aç ayı oynamaz	* kendisinden iş beklenilen kimseden emeğinin karşılığıesirgenmemelidir.
aç bırakmak	* yiyecek vermemek veya karnınıdoyurmasına engel olmak.
aç bîilâç	* Sürekli olarak aç ve bakımsız. * Sürekli olarak aç ve bakımsız.
aç doymam, tok acıkmam sanır	* aç insan elde ettiğinden çoğunu ister, varlıklı insan ise var olanla yetinir gibi görünür.
aç doyurmak	* yoksulları beslemek.
aç gezmektense tok ölmek yeğdir	* yoksulluk ölümden de beterdir.
aç göz	* Gözü aç, doymaz, tamahkâr, haris.
aç gözlü	* Mala veya yiyecek içecek şeylere doymak bilmeyen, gözü aç, doymaz, tamahkâr, haris, camgöz.
aç gözlü	* karşıtı.
aç gözlülük	* Aç gözlü olma durumu veya aç gözlüye yakışacak davranış, doymazlık, tamahkârlık, tamah.
aç gözlülük	* karşıtı.
aç gözlülük etmek	* bir şeye karşıaşırı istek duymak, doyumsuzca davranmak, tamahkârlık etmek.
aç gözünü, açarlar gözünü	* “uğraşılarda uyanık bulunmak gerekir, yoksa umulmadık bir anda büyük zararlarla yüz yüze gelirsin” anlamında kullanılır.
aç kalmak	* karnınıdoyuramamak. * yoksulluğa düşmek.
aç karnına	* mide boşken henüz birşey yiyip içmemişken.
aç kurt gibi (yemek, üşüşmek veya saldırmak)	* büyük bir istekle.
aç susuz kalmak	* yoksulluktan yaşayamayacak bir duruma gelmek, yoksul bir duruma düşmek.
aç tavuk kendini arpa ambarında sanır	* insanlar, yokluğunu, yoksulluğunu çektikleri şeyler için olmayacak hayaller, düşler kurar.
açacak	* Açmaya yarayan araç. * Anahtar.
açalya	* Kokusuz, güzel renkli çiçekler açan bir bitki, açelya, azelya.
açan	* Açmak işini yapan. * Oynak kemiklerin arasındaki açıları genişletmeye yarayan kasların genel adı, büken karşıtı.

2 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 8

açar	* Anahtar. * İştah açmak için yemekten önce içilen alkollü içki, aperitif.
açelya	* Bkz. açalya.
açı	* Birbirini kesen iki yüzeyin veya iki doğrunun oluşturduğu çıkıntı. * Birbirini kesen iki yüzey veya aynınoktadan çıkan iki yarım doğrunun oluşturduğu geometrik biçim, zaviye. * Görüş, bakım, yön.
açıölçüm	* Açıölçmede söz konusu olan yöntem ve teknik.
açıcı	* Açmak işini yapan.
açığa alınmak	* görevine son verilmek.
açığa alma	* bir görevliyi geçici bir süre işten alma.
açığa almak	* görevine son vermek.
açığa çıkarmak	* işinden çıkarmak.
açığa çıkmak	* belli olmak, anlaşılmak. * işinden çıkarılmak.
açığa vurmak	* belli etmek, ortaya çıkarmak. * gizli bir durumu ortaya çıkarmak.
açığıçıkmak	* saklamakla görevli bulunduğu paranın veya malın eksik olduğu anlaşılmak.
açığınıkapatmak	* eksiğini tamamlamak.
açık	* Açılmış, kapalı olmayan, kapalıkarşıtı. * Engelsiz. * Örtüsüz, çıplak. * Boş. * Görevlisi olmayan, boş(iş, görev), münhal. * Aralığıçok. * İşler durumda olan. * Kolay anlaşılır, vazıh. * Gizliliği olmayan, olduğu gibi görünen. * Her türlü düşünceyi hoşgörüyle karşılayabilen, etkisinde kalabilen. * (renk için) Koyu olmayan. * (kitap, resim, film için) Sevişme sahnelerini bütün çıplaklığıyla anlatan. * Kapalı olmayan (hava, işyeri). * Belli bir yerin biraz uzağı. * Denizin kıyıdan uzakça olan yeri. * Doğru olarak, açıkça. * Bir ihtiyacın karşılanamamasıdurumu.
açık açık	* Saklamaksızın, gizli yer bırakmaksızın, içtenlikle.
açık ağıl	* Koyunların ve keçilerin barındırıldıklarıüstü açık, etrafıtaşduvar veya ölü çitlerle çevrili basit barınak.
açık ağızlı	* Aptal, sersem, ahmak.
açık alınla	* başarıve övünç ile.
açık artırma	* Bir malın satışında alıcılar arasında fiyat artırma yarışına dayanan satış.
açık bilet	* Yolculuklarda dönüştarihi kararlaştırılmamış, belirli bir dönem için geçerli, gidişdönüş bileti.
açık bono	* Para hanesi boş bırakılarak imza edilen bono.
açık bono vermek	* sınırsız yetki tanımak.
açık bölge	* Gümrük sınırlamalarının olmadığı bölge, serbest bölge, serbest mıntıka.
açık celse	* Açık duruşma.
açık ciro	* Senet veya çek arkasına kime ödeneceği belirtilmeden imzalanma yoluyla yapılan ciro.
açık çek	* Üzerine para miktarıyazılmamış, çek.
açık deniz	* Denizin, kara sularının dışında kalan bölümü. * Yakın karalarla çevrili olmayan deniz, engin.
açık devre	* İçinden sürekli akım geçmeyecek bir yalıtkanla kesilmişelektrik devresi.
açık dolaşım sistemi	* Genellikle bütün eklem bacaklılarda ve birçok yumuşakçada bulunan atardamar ve kan boşluğundan oluşmuşaçık bir dolaşım sistemi.
açık duruşma	* Mahkemede herkesin duruşmayıdinleyebileceği oturum.
açık düşme	* Yağlı güreşte pehlivanın kıç üstü düşerek yenilmişsayılması.
açık eksiltme	* Yaptırılacak bir işin veya satın alınacak bir malın ucuza sağlanması için işi yapacak veya malısatacak kişiler arasında fiyat düşürme yarışına dayanan işlem.
açık elli	* Cömert.
açık ellilik	* Cömertlik.
açık fikirli	* Olaylarıve özellikle yenilikleri iyi anlayıp gereği gibi karşılayabilen, düşündüğünü olduğu gibi söyleyebilen (kimse).
açık fikirlilik	* Açık fikirli olma durumu.
açık hava	* Bulutsuz hava. * Bahçe, park gibi yapıdışı olan yer.
açık hava sineması	* Yazın veya iklimi elverişli yerlerde sürekli olarak çalışan, üstü açık, yanlarıkapalısinema.
açık hava tiyatrosu	* Yazın veya iklimi elverişli yerlerde sürekli olarak çalışan, üstü açık, yanlarıkapalıtiyatro.
açık hece	* Ünlü ile biten hece.
açık hesap	* Peşin para veya bono vermeden yapılan alışveriş.
açık imza	* Üzeri boş bırakılan bir kâğıdın altına, dolduracak olana güvenilerek atılan imza.
açık işletme	* Maden yatağınıörten verimsiz topraklar kaldırıldıktan sonra açık havada yapılan işletme.
açık kahverengi	* Kahverenginin bir veya birkaç ton açığı.
açık kalp ameliyatı	* Kalbin içi açılmadan önce dolaşım sun’î kalp denilen bir aygıta devredildikten sonra yapılan kalp ameliyatı.
açık kalpli	* Bkz. açık yürekli.
açık kalplilik	* Bkz. açık yüreklilik.
açık kapamak	* (bütçe) gider fazlasınıpara sağlayarak gidermek.
açık kapı bırakmak	* gereğinde, bir konuya yeniden dönebilme imkânı bırakmak, kesip atmamak.
açık kapıpolitikası	* Yabancımalları bir ülkeye serbestçe sokma politikası.

2 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 9

açık kapısiyaseti	* Açık kapıpolitikası.
açık konuşmak	* gerçeği çekinmeden söylemek.
açık kredi	* Bankaların güvendikleri müşterilere rehin, ipotek veya kefil istemeksizin verdikleri borç para.
açık liman	* Bütün gemilerin formalite yönünden kolayca girip çıktıklarıliman. * Hava şartlarından kolayca etkilenen liman.
açık maaşı	* Görevinden alınan birine yasaca tanınan, belirli bir süre içinde ödenen aylık.
açık mavi	* Mavinin bir ton açığı.
açık mektup	* Zarfıyapıştırılmamışmektup. * Yazıldığı kimseye gönderilmeyip basın yoluyla açıklanan mektup.
açık olmak	* (o yerde) kendisi her zaman iyi karşılanmak.
açık ordugâh	* Kırda kurulan ordugâh.
açık oturum	* Güncel, siyasî, sosyal ve bilimsel konuların veya sorunların herkesin izleyebileceği bir biçimde açık olarak tartışıldığı toplantı.
açık oy	* Verenin adını gösteren ve konuşulan sorun üzerindeki düşüncesini belli edecek yolda verilen oy.
açık öğretim	* Ders konularıradyo ve televizyon gibi araçlarla yayımlanan veya posta ile ilgililere ulaştırılan öğretim yöntemi.
açık önerme	* İçerisinde değişken bulunan ve bu değişkenin alacağıdeğerle doğruluğu veya yanlışlığıkesinleşen önerme.
açık pazar	* Gümrük kaydı olmayan, her devletin malınıserbestçe satabileceği şehir veya ülke.
açık pembe	* Pembenin bir ton açığı.
açık poliçe	* Eksik bilgileri sonradan tamamlanmak üzere düzenlenen poliçe.
açık rejim	* Parlâmenter rejim.
açık saçık	* Göreneğe aykırıderecede çıplak veya örtüsüz.
açık saçık konuşmak	* cinsî konularla ilgili sözler söylemek.
açık sarı	* Sarının bir ton açığı.
açık sayım	* Bir seçim sonunda verilen oyların açık olarak sayılması, aleni tadat.
açık seçik	* Çok açık, çok belirgin.
açık senet	* Bkz. açık bono.
açık söylemek	* anlaşılmamışyönünü bırakmadan anlatmak veya çekinmeden söylemek.
açık sözlü	* Her şeyi olduğu gibi söyleyen, sözünü esirgemeyen.
açık sözlülük	* Açık sözlü olma durumu.
açık şehir	* Düşman saldırısına karşısavunma önlemleri alınmamış, içinde herhangi bir askerî hedef bulunmayan ve bu durumu önceden ilân edilmişolan şehir.
açık taşıt	* Üstü örtülmemiştaşıt (araba, otomobil vb.).
açık teşekkür	* Herhangi birine basın yoluyla edilen teşekkür.
açık tohumlular	* Tohumlarıkozalak pullarıüzerinde açık olarak bulunan çiçekli bitkilerin ayrıldığı iki büyük daldan biri.
açık tribün	* Açık havadaki spor müsabakalarında seyircilerin oturduğu ve üstü kapalı olmayan bölüm.
açık tutmak	* bir işyerinin çalışır durumunu sürdürmek.
açık vermek	* gelir, gideri karşılamamak. * gizlenmek istenen bir olayı, bir düşünceyi veya durumu elde olmayarak ortaya koymak, açıklamak.
açık yara	* Kapanmamış, sürekli işleyen yara.
açık yeşil	* Yeşilin bir ton açığı.
açık yürekle	* özü sözü bir olarak, hiçbir şey saklamaksızın.
açık yürekli	* Düşündüğünü olduğu gibi söyleyen, içi temiz, gizli yönü olmayan (kimse), samimî, açık kalpli.
açık yüreklilik	* Açık yürekli olma durumu, samimiyet, açık kalplilik.
açık zaman	* Tutkalın yüzeye sürüldüğü an ile pres edilip, sıkılması gereken an arasında geçen süre.
açıkağız	* Turpgillerden bir bitki (Hesperis acris).
açıkça	* Gizli bir yönü kalmaksızın, kolay anlaşılır bir biçimde.
açıkçası	* Doğrusu, açık olanı, anlaşılır biçimi, gizli kapaklı olmayan yanı. * Açık olarak.
açıkçı	* Borsada fiyat dalgalanmalarından yararlanarak açıktan para kazanan (kimse).
açıkgöz	* Uyanık davranarak çıkarınısağlayan, imkânlardan kurnazca yararlanmasını bilen.
açıkgözlük	* Açıkgözlülük.
açıkgözlülük	* Açıkgöz olanın durumu, açıkgöze yakışacak davranış.
açıklama	* Açıklamak işi, izah.
açıklama cümlesi	* Bir önceki cümleyle bağlantıkuran yani, demek ki, öyle ki gibi bağlayıcılarla başlayan, söz konusu duygu veya düşünceyi bütünleyen cümle.
açıklama yapmak	* herhangi bir konuyu aydınlığa kavuşturmak amacıyla konuşmak veya yazmak.
açıklamak	* Bir konuyla ilgili olarak gerekli bilgileri vermek, izah etmek. * Bir sorunla ilgili olarak aydınlatıcı bilgi vermek, tavzih etmek. * Bir sözün, bir yazının ne anlatmak istediğini belirtmek, yorumlamak. * Açıkça söylemek, ifşa etmek. * Belirtmek, göstermek, açığa vurmak, izhar etmek.

2 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 10

açıklamalı	* Birtakım açıklamalarla anlaşılması, öğrenilmesi kolaylaştırılmış, izahlı.
açıklanan	* Açıklamalar sonunda ortaya çıkması beklenen kavram.
açıklanma	* Açıklanmak işi.
açıklanmak	* Açıklamak işi yapılmak, izah edilmek, ifşa edilmek.
açıklar livası	* İşi gücü olmayan, boşta kalan kimse.
açıklar livası	* işi gücü olmayan, boşta kalan kimse.
açıklar livası olmak	* iş bulamayarak işsiz ve kazançsız kalmak.
açıklaşma	* Açıklaşmak durumu almak.
açıklaşmak	* Açık duruma gelmek. * Rengi açılmak.
açıklaştırma	* Açıklaştırmak işi.
açıklaştırmak	* Açık duruma getirmek. * Rengini açtırmak.
açıklatma	* Açıklatmak işi.
açıklatmak	* Açıklamasını sağlamak.
açıklayan	* Açıklamalar sonucunda elde edilen kavram.
açıklayıcı	* Bir sorunu gerekli açıklığa kavuşturan. * Kendinden önce gelen kelimeyi belirten, açıklayan (kelime veya kelimeler): “Atatürk yeni Türkiye’nin kurucusu, daima saygı ile anılacaktır” cümlesindeki ‘yeni Türkiye’nin kurucusu’ sözü Atatürk adının açıklayıcısıdır.
açıklayış	* Açıklamak işi veya biçimi.
açıklığa kavuşturmak	* (bir konu veya sorunu) aydınlatmak, kapalılıktan kurtarmak, anlaşılır duruma getirmek.
açıklık	* Açık olma durumu. * Uzaklık, mesafe. * Örtüsüz, çıplak yer. * Boşve genişyer. * Bir yerin uzaklara kadar bakılabilecek ve bakanın içinde ferahlık doğuracak durumda olması. * Gerçeği olduğu gibi yansıtma durumu. * Bir söz veya yazıda maksadın açık olmasıözelliği, vuzuh. * Dürbün, fotoğraf makinesi gibi optik araçlarda ağız çapı, ışığın girebildiği delik.
açıklık getirmek (veya kazandırmak)	* (bir konu veya sorunu) anlaşılır duruma getirmek.
açıklıkölçer	* Bir mikroskobun açıklığınıölçmeye yarayan alet.
açıkta bırakmak	* işve görev vermemek, yersiz yurtsuz bırakmak veya birkaç kişiye birlikte sağlanan bir iyilikten birini yararlandırmamak.
açıkta kalmak (veya olmak)	* işve görev bulamamak, yersiz yurtsuz kalmak veya birkaç kişinin birlikte eriştiği bir iyilikten yararlanamamak.
açıktan	* Bir yerin uzağından. * Sıra ve aşama gözetilmeden, dışarıdan atayarak. * Emek ve para harcamadan.
açıktan (para) kazanmak	* emek ve sermaye olmadan para kazanmak.
açıktan açığa	* Belirgin olarak, göz göre göre.
açıktan kazanmak	* emek ve sermaye koymadan kazanç sağlamak.
açıktan para almak	* bir işveya mal için, kararlaştırılmışücret veya değer dışında para almak.
açıktan tayin	* Derece ve belli bir sıra gözetilmeksizin yapılan atama.
açılama	* İleride, içlerinde en uygununun seçilebilmesi için, güç bir sahnenin çeşitli açılardan çekiminin yapılması.
açılım	* Açılma. * Bir yıldızla gök ekvatoru arasındaki uzaklık; kuzeye doğru olanıartı, güneye doğru olanıda eksi işaretiyle ölçülür.
açılıp saçılmak	* (kadın için) çok açık saçık giyinmeye başlamak. * (kadın için) eskisine göre ölçüsüz davranışlarda bulunmaya başlamak.
açılış	* Açılmak işi veya biçimi. * Yeni bir yapının, yerin veya yeni bir kuruluşun çalışmaya başlaması, küşat.
açılışkonuşması	* Herhangi bir toplantının açılmasısırasında yapılan ilk konuşma.
açılıştöreni	* Bir açılışıkutlamak için yapılan toplantı, resmiküşat.
açılma	* Açılmak işi. * Bir film çekiminde karanlıkta başlayıp gittikçe aydınlanarak görüntülerin belirmesine dayanan noktalama. * Bir grupta, sıraların jimnastik alıştırmaları için dağınık düzene girmesi. * Çatlama.
açılmak	* Açmak işi yapılmak veya açmak işine konu olmak. * (renk için) Koyuluğunu yitirmek. * Kendine gelmek, biraz iyileşmek, ferahlamak. * (gemi) Gitmek, uzaklaşmak. * Sıkılması, çekinmesi, tutukluğu kalmamak. * (kuruluşlar için) İlk kez veya yeniden işe başlamak. * İşini gereğinden veya götürebileceğinden geniştutmak. * Genişlemek, bollaşmak. * Delinmek, yırtılmak. * (sis, karanlık, duman için) Dağılmak, yoğunluğunu yitirmek. * Gereken güce ulaşmak. * Sırrını, üzüntüsünü, sorunlarını birine söylemek. * (pencere, kapı, yol için) Geçit vermek. * Ayrıntıya girmek. * (yüzerken) Kıyıdan uzaklaşmak.
açım	* Açma, açılış, küşat.
açımlama	* Açımlamak işi, teşrih, şerh.
açımlamak	* Bir sorunu veya konuyu ele alıp en ince noktalarına kadar gözden geçirerek anlatmak, şerh etmek, teşrih etmek.
açımlanma	* Açımlanmak işi.
açımlanmak	* Açımlamak işine konu olmak.
açındırma	* Açındırmak işi.
açındırmak	* Açınmasını sağlamak. * Bir cismin yüzeyini açarak bir düzlem üzerine yaymak.
açınım	* Açınmak işi, inkişaf. * Bir cismin yüzeylerinin açılıp bir düzlem üzerine yayılması.
açınma	* Açınmak işi.
açınmak	* Gelişmek. * (tohum, hastalık için) İçindeki yetenekler uyanarak amacına varmak, gelişmek, inkişaf etmek.
açınsama	* Açınsamak işi, istikşaf.
açınsamak	* Bir yerin özelliklerini ortaya çıkarmak için araştırma ve inceleme yapmak, istikşaf etmek.
açı ortay	* Bir açısal bölgeyi, ölçüleri birbirine eşit olan iki açısal bölgeye ayıran doğru.
açı ortay düzlemi	* İki düzlemli bir açıyı iki komşu ve eşit açıya bölen düzlem.

2 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 2

abartmak	* Bir şeyi olduğundan büyük veya çok göstererek anlatmak, mübalâğa etmek.
abartmalı	* Abartılmış, mübalâğalı.
abartmasız	* Abartılmamış, abartmadan, mübalâğasız.
abasız	* Abası olmayan, aba giymemişolan.
abaşo	* Alt, alttaki, aşağı. * Gemiyi baştan veya kıçtan halatla karaya bağlama.
abat	* Bayındır, mamur. * Şen, rahat.
abat etmek	* mamur etmek, rahata kavuşturmak, zenginleştirmek, gönendirmek.
abat eylemek	* abat etmek.
abat olmak	* mutlu olmak, rahata kavuşmak, gönenmek.
abayısermek	* bir yere teklifsizce yerleşmek.
abayıyakmak	* gönül vermek, tutulmak, âşık olmak.
Abaza	* Kuzeybatı Kafkasya’da yaşayan bir halk ve bu halka mensup olan kimse.
Abazaca	* Abazalar tarafından kullanılan dil.
abazan	* Karnıaç olan (kimse). * Uzun süre kadınsız kalan (erkek).
abazan kalmak	* uzun süre cinsel ilişkide bulunmamak, kadınsız kalmak.
abazanlık	* Abazan olma durumu.
Abbas yolcu	* yola çıkacak kimse.
Abbasî	* Abbas bin Abdülmuttalib soyundan gelen, Bağdat merkez olmak üzere Ön Asya ve Kuzey Afrika’da 750- 1258 tarihleri arasında hüküm süren sülâle.
abd	* Kul. * Köle.
Abdal	* Safevîler devrinde İran’da yaşayan Türk oymaklarından biri. * Anadolu’da yaşayan birtakım oymaklara verilen ad.
abdal	* Eskiden bazı gezgin dervişlere verilen ad. * Dilenci kılıklı, üstü başıperişan kimse. * Bkz. aptal.
abdala malûm olur	* bir şeyin olacağınıönceden sezen kimseler için şaka yollu söylenir.
abdallık	* Abdal olma durumu.
abdest	* Müslümanların, bazı ibadetleri yapabilmek için el, ağız, burun, yüz, kol, ayak yıkama ve başa, enseye ıslak el gezdirme, kulağıtemizleme biçiminde yaptıklarıarınma. * İdrar yapma ve kalın bağırsağı boşaltma.
abdest almak	* abdest yoluyla arınmak. * namaz kılmak için gerekli yıkama kurallarınıyerine getirmek.
abdest bozmak	* ayak yoluna gitmek.
abdest bozulmak	* yeniden abdest alma gereği ortaya çıkmak.
abdest tazelemek	* yeniden abdest almak.
abdestbozan	* Şeritgillerden, vücudu yassı, birbirine kenetlenmiş boğumları bulunan ve bazısı metrelerce boyda olan bir bağırsak asalağı, tenya, şerit.
abdestbozan otu	* Gülgillerden, siyah ve yeşil boya çıkarılan bir bitki (Poterium spinosum).
abdesthane	* Abdest bozacak yer, ayak yolu, tuvalet.
abdesti gelmek (veya olmak)	* abdest bozmaya ihtiyaç duymak.
abdesti kaçmak	* abdest bozma ihtiyacıvarken yok olmak.
abdestinde namazında	* dindar.
abdestinden şüphesi olmamak	* yaptığı işte kusuru olmadığını kesin olarak bilmek.
abdestini vermek	* azarlamak.
abdestli	* Abdest almış bulunan veya abdesti bozulmamış olan.
abdestlik	* Abdest alınacak yer. * Abdest alınırken giyilen ve kolsuz hırkaya benzeyen bir tür giyecek. * Abdest almaya yarayan.
abdestsiz	* Abdest almamışveya abdesti bozulmuşolan.
abdestsiz yere basmamak	* din buyruklarına titizlikle uymak.
abdiâciz	* Alçak gönüllülük bildirmek üzere “ben” yerine kullanılır.
abdülleziz	* Akdeniz bölgesinde ve Afrika’da yetişen çok yıllık ve otsu bir bitki (Cyperus esculentus). * Bu bitkinin yemiş gibi yenilen, tatlıve yağlı ürünü.
abece	* Bkz. alfabe.
abece sırası	* Bkz. alfabe sırası.
abecesel	* Bkz. alfabetik.
aberasyon	* Sapınç.
abes	* Akla ve gerçeğe aykırı. * Gereksiz, lüzumsuz, yersiz, boş.
abes bulmak	* gereksiz, saçma saymak.
abes kaçmak	* uygunsuz düşmek.
abesle uğraşmak (veya abesle iştigal etmek)	* yersiz, yararsız şeylerle vakit öldürmek.

2 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 3

abeslik	* Abes olma durumu.
abıhayat	* Efsanelere göre içen kimseye ölümsüzlük sağlayan bir su, bengi su.
abıhayat içmiş	* yaşıçok ilerlemişolduğu hâlde genç görünen (kimse).
abıkevser	* Cennette bulunduğuna inanılan Kevser ırmağının adı.
abıru	* Yüz suyu. * Irz, namus, şeref, haysiyet.
abide	* Anıt.
abideleşme	* Anıtlaşma.
abideleşmek	* Anıtlaşmak.
abideleştirme	* Anıtlaştırmak işi.
abideleştirmek	* Anıtlaştırmak.
abidemsi	* Anıt benzeri.
abidevî	* Anıtla ilgili, anıtsal, anıta benzer, anıt gibi.
abis	* Okyanusların çok derin yeri ve daha özel olarak, güneş ışığının erişemediği kesim.
abiye	* Bayanların özel gecelerde giydiği şık giysi veya tuvalet.
abla	* Bir kimsenin kendinden büyük olan kız kardeşi. * Büyük kız kardeşgibi saygıve sevgi gösterilen kız veya kadın. * Genel ev veya randevu evi işletmecisi kadın, çaça, mama.
ablak	* Yayvan ve dolgun yüz veya yüzü böyle olan (kimse).
ablakça	* Ablak gibi, ablak tarzında.
ablaklık	* Ablak olma durumu.
ablalık	* Abla olma durumu.
ablalık etmek	* abla gibi yakın ve koruyucu davranışta bulunmak.
ablâtif	* Çıkma durumu.
ablatya	* Uzunluğu 150, genişliği 4-10 kulaç olan bir balık ağı.
abli	* Yarım serenleri sağa, sola veya ortaya çevirmek için bunların ucuna bağlı bulunan donanım.
abliyi kaçırmak (veya bırakmak)	* şaşırmak, soğuk kanlılığınıyitirmek, ipin ucunu kaçırmak.
abluka	* Bir ülkenin veya bir yerin dışdünya ile olan her türlü bağlantısınıkuvvet kullanarak kesme, kuşatma, ihata.
abluka altında tutmak	* ablukayı devam ettirmek.
abluka etmek	* genellikle denizden kuşatmak. * etrafını çevirmek, bulunduğu yerden ayırmak.
ablukaya almak	* Bkz. abluka etmek.
ablukayı kaldırmak	* abluka kararından ve uygulamasından vazgeçmek.
ablukayı yarmak	* abluka bölgesini zor kullanarak yarıp geçmek.
abone	* Önceden ödemede bulunarak süreli yayınlara alıcı olma işi. * Peşin para ile bir şeye belli bir süre için alıcı olan kimse. * Bir yere gitmeyi alışkanlık hâline getirmek.
abone etmek	* peşin para ile belli bir süre için bir şeyi sürekli olarak almayı sağlamak.
abone olmak	* peşin para ile belli bir süre için bir şeyi sürekli olarak almayı önceden üstlenmek.
abone yapmak	* abone olmayı sağlamak..
abonelik	* Abone veya aboneler için kullanılabilecek kadar olan.
abonman	* Bir satıcıveya kamu kuruluşu ile alıcılar arasında yapılan anlaşma.
aborda	* Bir deniz teknesinin başka bir tekneye, bir iskeleye veya bir rıhtıma yanınıvererek yanaşması.
aborda etmek	* (gemi için) yanlamasına yanaşmak.
abra	* Bozuk teraziyi dengelemek için hafif gelen kefeye konulan taş, demir, çivi gibi ağırlık, dara. * Bir değiştokuşta üste verilen şey.
abrakadabra	* Eski çağlarda bazı hastalıklara iyi geldiğine inanılan büyülü söz. * Sihirbazların sıkça kullandığı büyülü söz.
abrama	* Abramak işi, idare.
abramak	* (deniz taşıtları için) Yönetmek, idare etmek.
abraş	* Alaca benekli. * (bitki yapraklarında) Klorofil azlığından dolayıaçık renkte lekeleri olan. * Çilli, çopur yüzlü, açık renk gözlü, çapar. * Deseni ve atkısı bozuk halı. * Çarpık, eğri, düzgün olmayan. * Ters, kaba, görgüsüz.
abril	* Nisan, april.
abstraksiyonizm	* Bkz. soyutçuluk.
abstre	* Soyut, somut karşıtı, mücerret.
abstre sayı	* Bkz. soyut sayı.
absürt	* Saçma.
absürt tiyatro	* Bkz. saçma tiyatro.
abu	* Şaşma ve korku bildirir.

2 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 4

abuhava	* İklim.
abuk sabuk	* Akla, mantığa uymayan, düşünmeden söylenen, saçma sapan (söz).
abuk sabuk konuşmak	* saçma sapan söz söylemek.
abuk sabukluk	* Ciddiyetsizlik, saçmalık.
abuli	* İstenç yitimi, irade kaybı.
abullabut	* Hantal, kaba ve anlayışsız (kimse). * Biçimsiz ve kötü giyinen, giyimine özen göstermeyen (kimse).
abullabutluk	* Abullabut gibi davranma, abullabut olma durumu.
abur cubur	* Sırası, tadı, yararı gözetilmeksizin rastgele yenilen şeyler. * İşe yaramayan, boş.
abus	* Asık suratlı, somurtkan (kimse). * Somurtkan, çatık, asık (yüz). * Niteliği bilinmeyen, garip, acayip.
Ac	* Aktinyum’un kısaltması.
acaba	* Merak, kararsızlık veya kuşku anlatır.
-acak / -ecek	* Fiil çekim eki (gelecek zaman eki). * Fiilden isim ve sıfat yapma eki.
Acar	* GüneybatıKafkasya’nın Türkiye sınırına yakın bölgesinde yaşayan bir halk.
acar	* Atılgan, gözü pek, yiğit, kabadayı, yılmaz, kabına sığmaz. * Güçlü ve becerikli, çevik, enerjik. * Yeni.
Acara	* Bkz. Acar.
acarlaşma	* Acarlaşmak işi.
acarlaşmak	* Acar duruma gelmek.
acarlık	* Acar olma durumu.
acayibine gitmek	* yadırgamak, tuhafına gitmek.
acayip	* Sağduyuya, göreneğe, olağana aykırı, şaşılacak, şaşmaya değer, garip, tuhaf, yadırganan, yabansı. * Şaşma anlatır.
acayip olmak	* yadırganacak bir duruma girmek.
acayipleşme	* Acayipleşmek durumu.
acayipleşmek	* Başkalaşmak, yadırganacak bir duruma girmek.
acayipleştirme	* Acayipleştirmek işi.
acayipleştirmek	* Acayip, yadırganacak bir duruma getirmek.
acayiplik	* Acayip olma durumu, yabansılık, gariplik, tuhaflık.
accelerando	* Parçanın çalınırken gittikçe hızlanacağınıanlatır.
acele	* Çabuk davranma zorunluluğu, ivedi, ivecenlik. * Vakit geçirmeden, tez olarak.
acele acele	* Çabuk çabuk, hızlı olarak, büyük bir çabuklukla.
acele etmek	* çabuk davranmak, ivmek. * telâşetmek, sabırsızlanmak.
acele işe şeytan karışır	* düşünüp taşınmadan, ivedi olarak yapılan işten iyi sonuç beklenmemesi gerektiğini anlatır.
aceleci	* Tez işgören, çabuk davranan, telâşlı, ivecen.
acelecilik	* Aceleci olma durumu, ivecenlik.
aceleleştirme	* Aceleleştirmek işi.
aceleleştirmek	* Çabuklaştırmak.
aceleye gelmek	* çabuk yapıldığı için gereken özen gösterilmemişolmak.
aceleye getirmek	* zaman darlığından yararlanarak birini aldatmak veya bir işi üstünkörü yapmak.
Acem	* İranlı. * İran’a özgü. * İran ülkesi.
acem	* Türk müziğinde mi notasına yakın bir perde.
Acem halayı	* Güney Anadolu yöresinde oynanan bir halk oyunu.
Acem kılıcı gibi	* hem birinden yana, hem ona karşı olabilen.
Acem lâlesi	* Taşkırangillerden, turuncu ve sarırenkte çiçekli, yıllık ve çok yıllık türleri olan, tohumla saksıda ve tarlada üretilebilen bir süs bitkisi, güneştopu.
Acem pilâvı	* Safran ve zencefil ile yapılan İran usulü bir pilâv çeşidi.
acemaşiran	* Klâsik Türk müziğinde kullanılan şet makamlarından biri.
acemborusu	* Canlı kırmızı çiçekler açan bir süs bitkisi (Bigonia radicams).
acembuselik	* Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik bir makam.
Acemce	* Farsça.
acemi	* Bir işin yabancısı olan, eli işe alışmamış, bir işi beceremeyen. * İşinde, mesleğinde ilerlememiş. * Bir yerin, bir şeyin yabancısı. * Saraya yeni alınmış cariyelere verilen ad.
acemi ağası	* Hareme yeni alınan cariyelerin ağası.
acemi çaylak	* Tecrübesiz, toy, beceriksiz.

2 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 5

acemi er	* Askere yeni alınan ve eğitim dönemini henüz tamamlamamışer.
acemi ocağı	* Osmanlı ordusuna kapıkulu eri yetiştirmek için kurulan okul.
acemi oğlanı	* Yeniçeri ocağında yetiştirilmek üzere tutsaklardan veya devşirme yoluyla Hristiyanlardan toplanan çocuk.
acemice	* Toyca, beceriksizce.
acemileşme	* Acemileşmek durumu.
acemileşmek	* Beceriksizlik göstermek, bocalamak.
acemilik	* Acemi olma durumu, aceminin çekingenliği ve ürkekliği, acemice davranış, toyluk.
acemilik çekmek	* henüz alışmadığı bir işte zorluk çekmek, bocalamak.
acemilik etmek	* düşüncesizce hareket etmek, acemice davranmak.
acemkürdi	* Klâsik Türk müziğinde birleşik bir makam.
acemleşme	* Acemleşmek durumuna gelmek.
acemleşmek	* Kültür ve medeniyet bakımından İran’ıveya İran halkınıörnek almak. * Kendini İranlı gibi hissetmek veya İranlı gibi davranmak.
acemleştirme	* Acemleştirmek işi.
acemleştirmek	* Kültür veya medeniyet bakımından İran’ıveya İran halkınıörnek aldırmak, Acem kültürünü yaygınlaştırmak.
acente	* Bir kuruluşun malî veya ticarî işlerini kazanç karşılığında yürüten ticarethane. * Vapur ortaklığıveya banka şubesi. * Bir kurumun veya şubelerinin başında bulunan kimse. * Bir kuruluşa bağlı olmaksızın sözleşmeye dayanarak belirli bir yer ve bölge içinde sürekli olarak ticarethane veya işletmeyi ilgilendiren işlerde aracılık eden, bunları o işletme adına yapan kimse.
acentelik	* Acentenin yaptığı iş. * Acente kuruluşu.
acep	* Acaba.
aceze	* Acizler, güçsüzler, eli ermezler, düşkünler.
acı	* Tat alma organında bazımaddelerin bıraktığıyakıcıdurum, tatlıkarşıtı. * Tadı bu nitelikte olan. * Keskin, hoşa gitmeyen, şiddetli. * Renk için, koyu. * Ağrı, sancı. * Dışarıdan gelen bir etki ile dışorganlarda birdenbire oluşan ve o etkilerin kalkması ile duyulan rahatsızlık, ıstırap. * Kırıcı, üzücü, incitici, dokunaklı, korkunç. * Ölüm, yangın, deprem gibi olayların yarattığıüzüntü, keder, elem.
acıacı	* Acı olarak, acıvererek, acıduyurarak, üzüntü içinde. * Dokunaklı, kırıcı, üzücü olarak, üzüntü içinde.
acıağaç	* Sedef otugillerden, sıcak ülkelerde yetişen, kabuğu ve odunu hekimlikte kullanılan küçük bir ağaç, kavasya (Quassia amara).
acı badem	* Gülgillerden bir meyve ağacı(Amygdalus amara). * Bu ağacın acımtırak, keskin kokulu meyvesi.
acı badem kurabiyesi	* İrmik ve şekerle yoğrularak üzerine acı badem konduktan sonra fırında pişirilen bir çeşit kurabiye.
acı bakla	* Baklagillerden, acı olan taneleri suda tatlılaştırılarak yenilen otsu bir bitki, Yahudi baklası(Lupinus termis).
acı bal	* Deli bal.
acı balık	* Sazangillerden, Avrupa’da ve ülkemiz göllerinde yaşayan, 8-10 cm uzunluğunda bir balık, gördek (Rhodeus amarus).
acıceviz	* Genellikle Kuzey Amerika’da yetişen, güzel görünüşlü bir ceviz türü.
acıçekmek (veya duymak)	* ağrı, sızıduymak. * üzülmek, üzüntü içinde kalmak.
acıçiğdem	* Zambakgillerden, 10-30 cm boyunda, şerit yapraklıve açık renk çiçekli, tohumlarıromatizma tedavisinde kullanılan zehirli bir çiğdem türü, güz çiğdemi (Colchicum autumnale).
acıelma	* Bkz. ebucehil karpuzu.
acı gelmek	* dokunaklı, kırıcı, üzücü gelmek.
acı görmüş	* kötü günler yaşamış.
acıhıyar	* Bkz. ebucehil karpuzu.
acıkarpuz	* Bkz. ebucehil karpuzu.
acıkavak	* Dağkavağıveya titrek kavak (Populus tremula).
acıkavun	* Bkz. eşek hıyarı.
acıkök	* Loğusa otu köklerinin kurutularak dövülmesiyle elde edilen acı bir toz.
acıkuvvet	* Sert, etkili, zorlu kuvvet.
acımarul	* Birleşikgillerden, tadıacı, dişli yapraklı, sürgününden çıkan sütü uyuşturucu ve yatıştırıcı olarak kullanılan iki yıllık bir bitki (Lactuca virosa).
acımeyan	* Bkz. dikenli meyan.
acı ot	* Kuzey Anadolu dağlarının ormanlarında yetişen, toprak altında bilek kalınlığında kökü bulunan çok yıllık ve otsu bir bitki (Tamus communis).
acıpatlıcanıkırağıçalmaz	* kötü durumda olan bir kimseyi yeni kötü durumlar etkilemez.
acısakız	* Çam sakızı.
acısöylemek	* olumsuz bir davranışa karşı gerçeği olduğu gibi söylemek.
acısöz	* Kişinin onuruna dokunan gönlünü inciten söz.
acısu	* İçindeki minerallerin etkisiyle tadısert olan kuyu veya pınar suyu.
acıtatlı	* İyi kötü.
acıvermek	* üzüntüye sebep olmak, incitmek.
acıyavşan	* Tüylü dalak otu.
acıyitimi	* Sinir bozukluğu, çok ilâç alma, donma gibi sebeplerle acıduyumunun birazının veya tamamının yok olması, analjezi.

2 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 1

a	* Seslenme bildirir.
a	* (a:) Şaşma, hatırlama, sevinme, acıma, üzülme, kızma gibi duyguları güçlendirir, cümlenin başında veya sonunda kullanılır.
a / e	* Çekimli fiilin sonuna gelerek anlamıpekiştirir.
-a- / -e-	* İsimden fiil türeten ek.
-a / -e	* Yönelme durumu eki: dağa, eve, yola, öne. Ünlü ile biten isimlerden sonra araya y sesi girer.
-a / -e	* Fiilden zarf türeten ek: yaza yaza, gide gide, koşa koşa, düşe kalka, güle oynaya. Ünlü ile biten fiillerden sonra araya y sesi girer: yaşaya yaşaya, bekleye bekleye, okuya okuya, yürüye yürüye. Bu ek göre, kala, geçe, sapa örneklerinde kalıplaşmıştır.
a, A	* Türk alfabesinin birinci harfi, ses bilimi bakımından kalın ünlülerin düz ve geniş olanını gösterir. * Nota işaretlerini harflerle gösterme yönteminde lâ sesini bildirir.
ab	* Su.
aba	* Yünden, dövülerek yapılan kalın ve kaba kumaş. * Bu kumaştan yapılmışyakasız ve uzun üstlük. * Bu kumaştan yapılmış olan. * Eskiden dervişlerin giydiği abadan yapılmış, önü açık hırka. * Abla. * Anne.
aba altından değnek (sopa) göstermek	* yumuşak görünmekle birlikte yine de gözünü korkutmak.
aba gibi	* (kumaşiçin) kaba ve kalın.
aba güreşi	* Aba giyilerek ve bele kuşak bağlanarak yapılan bir tür güreş.
aba vakti yaba, yaba vakti aba	* kişi, ihtiyaçlarınıvaktinden önce ve ucuz olduğu zaman karşılamalıdır.
abacı	* Aba yapan veya satan kimse. * Abadan giyecek yapan veya satan kimse. * Bedavacı, asalak.
abacıkebeci, ara yerde sen neci?	* “anlamadığın bu işe ne karışıyorsun?” anlamında kullanılan bir söz.
abacılık	* Aba yapma veya satma işi. * Abadan giyecek yapma veya satma işi.
abadî	* Kalınca ve açık saman renginde, yarımat bir yazı kâğıdı türü.
abajur	* Işığı bir yere toplamak, doğrudan doğruya gözlere vurmasını önlemek için kullanılan lâmba siperi. * Genellikle üzeri siperli masa lâmbasıveya ayaklı lâmba.
abajurcu	* Abajur yapan veya satan kimse.
abajurculuk	* Abajurcunun işi veya mesleği.
abajurlu	* Abajuru olan.
abaküs	* Sayı boncuğu, çörkü.
abalı	* Abası olan, aba giymişolan.
abandırma	* Abandırmak işi.
abandırmak	* Bir kimsenin bir yere abanmasını sağlamak. * Bir hayvanıyere çöktürmek.
abandone	* Dövüşemeyecek duruma gelen (boksör).
abandone etmek	* dövüşemeyecek duruma getirmek.
abandone olmak	* dövüşemeyecek duruma gelmek.
abanî	* Sarımtırak dallınakışlarla işlenmiş bir tür beyaz, ipek kumaş. * Bu kumaştan yapılmış.
abanma	* Abanmak işi.
abanmak	* Eğilerek bir şeyin, bir kimsenin üzerine kapanmak. * Bir yere veya bir kimseye yaslanmak, dayanmak. * Bir şeyin veya bir kimsenin üzerine çöküp çullanmak. * Birine yük olarak onun sırtından geçinmeye bakmak.
abanoz	* Abanozgillerin ağır, sert ve siyah renkli tahtası.
abanoz gibi	* çok sert.
abanoz kesilmek	* sertleşerek dayanıklılığı artmak. * kirden matlaşmak, rengini kaybetmek.
abanozgiller	* İki çeneklilerden, sıcak ülkelerde yetişen ve kerestesine abanoz denilen bir bitki familyası.
abanozlaşma	* Abanozlaşmak durumu alma.
abanozlaşmak	* Ağaç ve benzeri maddeler uzun süre suda kalarak kararmak. * (insan) uzun süre güneşte kalarak kararmak, yanmak.
abartı	* Abartma, mübalâğa.
abartıcı	* Bir şeyi olduğundan büyük veya çok gösterme huyunda olan (kimse), abartmacı, mübalâğacı.
abartıcılık	* Abartıcı olma durumu, abartmacılık, mübalâğacılık.
abartılı	* Olduğundan fazla gösterilen, mübalâğalı.
abartılma	* Abartılmak işi.
abartılmak	* Abartmak işine konu olmak, mübalâğa edilmek.
abartısız	* Olduğundan fazla gösterilmeyen, mübalâğasız.
abartış	* Abartmak işi veya biçimi.
abartma	* Abartmak işi, mübalâğa.
abartmacı	* Abartıcı, mübalâğacı.
abartmacılık	* Abartıcılık, mübalâğacılık.

2 Mart 2021