Маори ҫыннисем Тутарла Куҫар

Маори Ҫӗнӗ Зеландин тӗп чӗлхи тата маори халӑхӗн официаллӑ чӗлхи пулса тӑрать. Ун ҫинче Пӗтӗм Тӗнчипе 130 000 ҫын ытла калаҫаҫҫӗ, пуринчен ытла Ҫӗнӗ Зеландин Ҫурҫӗр тата Кӑнтӑр утравӗсем ҫинче. Маори полинези чӗлхи шутланать, вӑл маори культурипе еткерӗшӗн кирлӗ. Юлашки ҫулсенче маорине куҫарма пулӑшни маори халӑхӗпе хутшӑнасшӑн, е ҫак чӗлхе ҫинчен ытларах пӗлесшӗн тӑрӑшакан предприятисем, организацисем тата уйрӑм ҫынсем хушшинче ытларах та ытларах палӑрса тӑраҫҫӗ.

Маори куҫарӑвӗ-кӑткӑс процесс, мӗншӗн тесен чӗлхе контекстран вӑйлӑ килет, лару-тӑрӑва кура хӑвӑрт улшӑнма пултарать. Акӑ мӗншӗн профессиллӗ тӑлмача тара тытмалла, вӑл чӗлхене пӗлет, унӑн нюансӗсене ӑнланать. Маорин профессиллӗ куҫаруҫисем час-часах чӗлхе ҫӳрекенсем пулса тӑраҫҫӗ тата чӗлхе культура анспекчӗсен енӗпе анлӑ хатӗрленеҫҫӗ.

Маори чӗлхине куҫарас кӑткӑслӑха пула ку хаклӑ пулма пултарать. Анчах вӑл пурпӗрех тӑрать. Эсир тӗрӗс куҫару илетӗр кӑна мар, культура хушшинчи хутшӑнӑва лайӑхлатӑр, пӗр-пӗрне ӑнланулӑха ӳстерӗр тата хутшӑнусене тарӑнлатӑр.

Маори чӗлхипе куҫараканпа ӗҫленӗ чухне контекста май килнӗ таран ытларах памалла. Ҫакӑ палӑртнӑ аудиторие, тӗллеве тата ытти кирлӗ информацие шута илет. Ку сирӗн куҫару тӗрӗс те ӑнланмалла пуласса шантарма пулӑшӗ.

Пӗтӗмӗшпе илсен, маори чӗлхипе куҫару пулӑшӑвӗ культура хушшинчи уйрӑмлӑха ҫӗнтерсе бизнеспа общество валли ҫӗнӗ майсем уҫма пулӑшать. Маори чӗлхинчи профессиллӗ тӑлмача тара тытса, эсир хӑвӑр пӗлтерӗве тӗрӗс те хисеплесе парасса шанма пултаратӑр.

Хӑш ҫӗршывсенче маори чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Маори - Ҫӗнӗ Зеландин официаллӑ чӗлхи. Ун ҫинче Австралинчи, Канадӑри ТАТА АПШРИ маори общинисем те калаҫаҫҫӗ.

Маори чӗлхин историйӗ мӗнле?

Маори чӗлхипе калаҫаҫҫӗ, ҫӗнӗ Зеландире 800 ҫул ытла усӑ кураҫҫӗ, ҫакӑ ӑна тӗнчери чи аслӑ чӗлхесенчен пӗри тӑвать. Вӑл мӗнле йӑхран тухнине 13 ӗмӗрте пӗрремӗш хут утрав ҫине килнӗ полинези мигранчӗсен чӗлхине илсе пӗлме пулать. Вӑл ытти чӗлхесемпе тата диалектсемпе ассимилизациленнӗҫемӗн ҫак чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех эволюциленӗ тата хӑйӗн уйрӑмлӑхӗсене туяннӑ. Христиансен миссионерӗсем текстсене маори чӗлхи ҫине куҫарма тытӑниччен ҫак чӗлхе 1800 ҫул пуҫламӑшӗнче нумай йӑла-йӗркепе ҫырлахнӑ. Ҫӗнӗ Зеландие демократипе национализм патне пынӑ май 1900-мӗш ҫулсен варринче чӗлхене официаллӑ статус панӑ, вӑл Ҫӗнӗ Зеландин наци идентлӑхӗн пӗлтерӗшлӗ пайӗ пулса тӑнӑ. Паян маори чӗлхи унчченхи пекех пӗтӗм ҫӗршывӗпе анлӑн усӑ курать тата пӗтӗм ҫӗршыври шкулсенче вӗрентет.

Маори чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Апиран Нгата Сэр: Вӑл маорирен (1905-1943) парламентӑн пӗрремӗш членӗ пулнӑ, ӑна патшалӑх вӗренӗвӗнче официаллӑ усӑ курнипе тата кӗнекесене ҫак чӗлхе ҫине куҫарнипе маори чӗлхине ҫӗнӗрен чӗртекен вӑй пулса тӑнӑ.
2. Хироа Рангӗсем (Питер Хенаре сэр): Вӑл маорин чи паллӑ лидерӗ, маори те, пакеха та культура ӗҫне хутшӑннӑ, ҫавӑн пекех маори чӗлхипе обществӑн пур сферисенче те усӑ курма пулӑшнӑ.
3. Майра Минхинник: вӑл маори, фестиваль тата вӗренӳ майӗсене аталантарма пысӑк витӗм кӳчӗ, ҫавӑн пекех 1987 ҫулхи маори чӗлхипе Комисси Ҫинчен Калакан Саккуна туса хатӗрлеме витӗм кӳчӗ.
4. Кокакай Хипанго Дама: Вӑл Ҫӗнӗ Зеландин Верховнӑй судья пулса тӑнӑ маори ятлӑ пӗрремӗш хӗрарӑм пулнӑ, вӑл маори чӗлхине ҫӗнӗрен чӗртсе яма пулӑшнипе палӑрса тӑнӑ.
5. Леш Таура Вир тата Леш Рео Маори (Маори чӗлхипе Комисси): маори чӗлхипе калаҫакан Комисси маори чӗлхине малалла куҫарас тата упрас тӗлӗшпе ӗҫлет. 1987 ҫулта йӗркеленнӗренпе Комисси ҫӗнӗ ресурссене, вӗрентӳ тата вӗренӳ пуҫарӑвӗсен меслечӗсене туса хатӗрлеме чӗлхене ҫӗнӗрен чӗртсе тӑратас ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнчӗ.

Маори чӗлхин структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Маори чӗлхи-полинези чӗлхи, унӑн структури глаголсен йышӗпе тата сахал йышӗпе характерланать. Унта синтетика грамматики пекех паллӑ сӑмахсене палӑртма суффикс системипе усӑ кураҫҫӗ. Ҫавӑн пекех вӑл ӑс-тӑнлӑ сӑмахсене вӗрентме усӑ куракан сасӑсемпе слогсен анлӑ спектрне тытса тӑрать. Сӑмахсен йӗрки, уйрӑм пойндекстерсенче ҫирӗп пулма пултарать пулин те, ирӗклӗ.

Маори чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Маори чӗлхипе культурине тиенӗр: маори чӗлхин урокӗсене килнӗренпе Пуҫлӑр, Вӗсем Аотеаро ҫинчен Вананга е сирӗн iwi чӗлхӗр ҫинчен вӗрентекеннисем пек. Маори чӗлхипе йӑли-йӗркипе усӑ куракан культура контектне ӑнланни кирлӗ.
2. Итлӗр, пӑхӑр та маори чӗлхипе мӗн май килнӗ таран ытларах вулӑр: маори чӗлхипе радио тупӑр (СӐМАХРАН RNZ m Санскori), маори чӗлхипе телевизон программисемпе фильмсене пӑхӑр, кӗнекесене, комикссене, калавсене маори чӗлхипе вулӑр, хӑвӑр мӗн илтнине, мӗн курнине тепӗр хут калӑр.
3. Чӗлхепе калаҫнӑ чухне практикӑра усӑ курӑр: ҫемье е туссем пек маори чӗлхипе калаҫакансемпе хутшӑнма е рео маорипе коханг валли мероприятисем (ачасене маори чӗлхине вӗрентекен центрсем) ҫӳреме тӑрӑшӑр.
4. Сире вӗренме пулӑшакан онлайн-ресурссемпе усӑ курӑр: маори чӗлхин словарӗсем, пичет тата аудиоуркӑсем, Уoutube каналӗсемпе социаллӑ сетьсенчи ушкӑнсем нумай Онлайн-ресурссемпе Усӑ курӑр, вӗсем маори чӗлхине вӗренекенсене нумай пулӑшаҫҫӗ.
5. Савӑнӑр: чӗлхене Вӗренни интереслӗ те усӑллӑ ӗҫ пулмалла, ҫавӑнпа та тӗрӗслеве ан парӑнӑр – утӑм хыҫҫӑн утӑм тӑвӑр та ҫул ҫӳренипе киленӗр!

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.