Серб Тутарла Куҫар

Сербскинчен тата вырӑсла куҫарма опытлӑ тӑлмач кирлӗ, вӑл культурӑна тӗп-тӗрӗс ӑнланассине тивӗҫтерет. Серби-балкан ҫӗршывӗ Кӑнтӑр-Хӗвелтухӑҫ Европӑра пуян историпе тата ӗлӗкхи Югослави ҫӗршывӗсемпе тачӑ ҫыхӑнса тӑрать. Унӑн хӑйӗн хӑйне евӗрлӗ чӗлхи, кириллицӑпа культура пур, вӗсене мӗнле те пулин текста куҫариччен шута илмелле.

Серб чӗлхи кӑнтӑрти славян чӗлхин пӗр пайӗ пулса тӑрать, вӑл пӑлхар, хорват тата македон чӗлхисене те кӗртет. Ҫак чӗлхен икӗ тӗп диалекчӗ - штокавскипе торлак чӗлхи. Штокавский сарӑлнӑ форма шутланнӑ вӑхӑтра торлакский ытларах литература тӗллевӗсемпе усӑ курать. Куҫарӑва тӗрӗс тивӗҫтерес тесен професси тӑлмачӗн икӗ диалектпа тата регионти нюссемпе паллашмалла.

Серб чӗлхине кириллица ҫырнӑ, вӑл грек чӗлхинчен тухӑҫлӑ. Ҫак алфавит латин алфавитӗнчен те ытларах символ тытса тӑрать, ҫакӑ ӑна тӗпчесе вӗренессипе хӑнӑхассине йывӑрлатать. Ҫапла вара, куҫарнӑ текст тӗрӗс те уҫӑмлӑ пултӑр тесе, кириллицӑпа паллашнӑ тӑлмач пулмалла.

Сербипе ӗлӗкхи Югослави ҫӗршывӗсемпе тачӑ ҫыхӑнса тӑнӑшӑн Сербин контекчӗпе культурине тӑлмачӑ ӑнлантӑр. Серби чӗлхипе историне кӳршӗри ҫӗршывсемпе йӑласем пысӑк витӗм кӳнӗ. Регионпа паллашнӑ тӑлмач чӗлхепе культура уйрӑмлӑхӗсене куҫару тексчӗ пуҫламӑш текст пӗлтерӗшне тата интенцине тӗп-тӗрӗс палӑртма пултарӗ.

Кӗскен каласан, серб чӗлхинчен е унпа ӗҫлекен тӑлмачӑн серб чӗлхипе те, унӑн хӑйне евӗрлӗ культурипе йӑлисене те лайӑх пӗлмелле. Кириллицӑна пӗлни те сербла е унран тӗрӗс куҫарма кирлӗ. Сербскинчен килнӗ квалификациллӗ тӑлмач сербскинчен е серб чӗлхинчен тӗплӗ те тӗплӗн куҫарма пултарать.

Сербла хӑш ҫӗршывсенче калаҫаҫҫӗ?

Серб чӗлхи Сербире, Боснире, Герцеговинӑра, Черногорире тата Косовӑра официаллӑ чӗлхе пулса тӑрать. Унта ҫурҫӗрти Македони Хорватире, Болгарире, Венгрире, Румынире тата Республикӑра сахалрах ҫынсен ушкӑнӗсем калаҫаҫҫӗ.

Серб чӗлхи историйӗ мӗнле?

Серб чӗлхине аталантарассине 8 ӗмӗрчченех, 7 ӗмӗрте Византи империйӗ пӗтнӗ хыҫҫӑн уйрӑм чӗлхе пек йӗркеленме пуҫласан, сӑнаса пӗлме пулать. Серб ҫырулӑхӗн чи малтанхи тӗслӗхӗ 13 ӗмӗре кӗрет, анчах халӗ серб чӗлхипе шутланакан чылай пайӗ ҫав вӑхӑталла йӗркеленсе ҫитнӗ. Вӑтам ӗмӗрсенче Серби ҫӗршывра тӗрлӗ фракцисем калаҫакан нумай диалектсен тӑван ҫӗршывӗ пулнӑ, Анчах Серби литературине аталантарни 15-16 ӗмӗрсенче диалектсене пӗрлештерме тата чӗлхене стандартизацилеме пулӑшнӑ.
Осман пуҫ пулса тӑнӑ вӑхӑтра серб чӗлхи 14-мӗшӗнчен пуҫласа 19-мӗшӗччен османла-турккӑлла вӑйлӑ витӗм кӳнӗ, ҫакӑ чӗлхене лексикӑпа грамматика енчен паллӑ тунӑ. Ку Вӑл Паянхи кунчченех нумай районсенче, Уйрӑмах Сербин кӑнтӑрпа хӗвелтухӑҫӗнче упранать.
19-мӗш ӗмӗрте малалла литература реформисем ирттернӗ, серб чӗлхине вара штокман диалекчӗпе килӗшӳллӗн стандартизациленӗ, вӑл паян ҫӗршыври ҫырусемпе чӗлхе тексчӗсемшӗн нумайӑшӗшӗн усӑ курать. Ҫавӑнтан вара ку чӗлхене ытти чӗлхесем, чи малтан акӑлчан чӗлхисем, вӑйлӑ витӗм кӳчӗҫ, ҫакӑ ӑна интереслӗ гибрид туса хучӗ.

Серб чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Вук Стефанович Караджич (1787-1864): "хальхи серб литературин ашшӗ" Тесе Паллӑ ҫын, серб орфографийӗпе грамматикине тата серб словарьне йӗркелемелли стандартизаци енӗпе тӗп фигура пулнӑ.
2. Доситей Савӑнӑҫович (1739-1811): серб литературине тата вӗренӗве йӗркеленӗ Писатель, унӑн произведенийӗсем серб культурине, чӗлхене тата вӗренӗве аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ.
3. II Петрович-Непош (1813-1851): серб князӗ-епископ тата поэт, вӑл серб литературин историйӗнче пӗлтерӗшлӗ фигура пулса тӑрать. 1837 ҫулхи "Ту пуҫ кӑшӑлӗ" ятлӑ эпикӑллӑ поэма чи паллӑ, вӑл наципе ирӗклӗх юхӑмне пропагандӑлать.
4. Йован Стерий Попович (1806-1856): драматург, унӑн произведенийӗсем серб театрӗпе чӗлхине йӗркелеме пулӑшнӑ. Серб чӗлхине аталантарма пысӑк витӗм кӳнӗ вӑл.
5. Стефан Митров Любиша (1824-1878): Сербин драматургне ертсе пыраканӗ, унӑн пултарулӑхне серб чӗлхин стандартне вырнаҫтарма пулӑшаҫҫӗ. Унӑн пьесисене хӑйсен комедиллӗ элеменчӗсемпе, ҫавӑн пекех ҫинҫе социаллӑ критикӑпа пӗлеҫҫӗ.

Серб чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Серб чӗлхи тытӑмӗ, тӗрӗссипе, славян тата балкан чӗлхисен комбинацийӗ пулса тӑрать. Ку вӑл икӗ йӑхлӑ (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам), виҫӗ йышлӑ (пӗртен-пӗр, иккӗллӗ тата нумай йышлӑ) тата ҫичӗ падежлӑ (менельник, эрех, ашшӗ-амӑшӗ, пултаруллӑ, чӗнӳллӗ, инструментальнӑй тата локативлӑ). Унта Та Субъект-глагол-объект сӑмахӗсен йӗрки пур.

Серб чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Чӗлхе занятийӗсене ҫӳрӗр: кирек мӗнле ҫӗнӗ чӗлхене те вӗренмелли чи тухӑҫлӑ меслетсенчен Пӗри-занятисене е курсне ҫӳресси. Ку серб грамматикине тата произведенине структура лару-тӑрӑвӗнче, ал айӗнче квалификациллӗ преподаватель тытса, лайӑх вӗренме пултарать, вӑл сире пулӑшать.
2. Серб фильмӗсемпе телепередачисене пӑхӑр: серб телекуравӗпе фильмӗсене Пӑхса тухни-чӗлхепе паллашма тата темиҫе усӑллӑ сӑмах тата идиом ӑнланма питӗ лайӑх меслет.
3. Чӗлхепе улӑштармалли юлташ тупӑр: чӗлхе курсне ҫӳрени сирӗншӗн вариант мар пулсан, чӗлхепе улӑштармалли партнера шырани хӑвӑрт вӗренмелли лайӑх меслет пулма пултарать. Калаҫура тата практикӑра хӑвӑр мӗнле чӗлхепе калаҫасшӑн пулнине эсир иксӗр те килӗшнине ӗненӗр.
4. Онлайн-ресурссемпе усӑ курӑр: онлайн-ресурссем нумай, вӗсем сире веб-сайт, приложени, подкаст тата видео йышши серб чӗлхине вӗрентме пулӑшӗҫ. Вӗсемпе эсир чӗлхене вӗренмелли ытти занятисем ҫумне хушса усӑ курма хӑтланса пӑхӑр.
5. Сербла чӗлхе носителӗсемпе калаҫӑр: сербсен чӗлхине лайӑхлатмалли Чи Лайӑх меслет-чӗлхе носителӗсемпе практикӑласси. Вырӑнти ушкӑнпа пӗрлешӗр е онлайн чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май тупӑр. Ҫакӑ сире хӑвӑр сӑмахӑра лайӑхлатма, хӑвӑра шанма тата чӗлхене ӑнланма пулӑшать.

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.