Якутла Суахили Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Суахили вӑл-Хӗвелтухӑҫ Африкӑра тата Аслӑ кӳлӗсен районӗнче 50 миллион ытла ҫын калаҫакан чӗлхе. Ку вӑл зулӑпа ҫивӗт пек чӗлхеллӗ бантӑн чӗлхи, Ку Танзанипе Кенийӗн официаллӑ чӗлхисенчен пӗри. Суахили Пӗтӗм Хӗвелтухӑҫ Африкӑри хутшӑнӑвӑн тӗп чӗлхи шутланать, франк лингвӗ пулса тӗрлӗ африка чӗлхисене ҫӳрекенсемпе анлӑн усӑ курать.

Бизнесшӑн, массӑллӑ информаци хатӗрӗсемшӗн тата регионта ӗҫлекен ытти организацисемшӗн суахиле куҫарас енӗпе професси пулӑшӑвӗсемпе усӑ курма хаклӑ вырӑн пулма пултарать. Ҫыру куҫарӑвӗн пулӑшӑвӗсем суахилипе суахили докуменчӗсемпе ытти материалсене тӗрӗс те шанчӑклӑ куҫарма пултараҫҫӗ, эсир регионти интереслӑ енсемпе тухӑҫлӑ хутшӑнма пултарасса шантарать. Тӑлмач пулӑшни те сире вырӑнти пӗрлӗхсемпе хутшӑнусене йӗркелеме тата вӗсен культурине лайӑхрах ӑнланма пулӑшать.

Професси куҫарӑвӗн пулӑшӑвӗсем ансат куҫару шайӗнчен тухаҫҫӗ, чӗлхен культура контектне шута илеҫҫӗ. Ҫыру куҫарӑвӗн лайӑх служби куҫарусем май килнӗ таран тӗрӗс пуласса, чӗлхе условийӗсене тата идиомӗсене шута илессе шантарать. Унсӑр пуҫне вӗсем суахилири копирайтинг, аудио - чӗлхе куҫарӑвӗ, ҫавӑн пекех веб-сайт куҫарӑвӗ те хушма пулӑшу сӗнме пултараҫҫӗ. Ҫак сервиссем сирӗн пӗлтерӗве тӗрӗс те тухӑҫлӑ пама пултараҫҫӗ.

Суахили куҫарӑвӗн службине суйланӑ чухне вӗсем чӗлхене тата унӑн диалекчӗсене лайӑх пӗлнине ӗненмелле. Ҫавӑн пекех вӗсен конкретлӑ пойндекстерӗнче опыт пуррине ӗненмелле, унта вӗсем сире, сӑмахран, медицина е юридически документсене куҫарма кирлӗ. Юлашкинчен, куҫару пахалӑхне тивӗҫтерме юрӑхлӑ тесе шутлакан кирек мӗнле куҫару службин те шута илнине тӗрӗслерӗр.

Суахили Хӗвелтухӑҫ Африкӑра тата Аслӑ кӳлӗсен районӗнче бизнес тытса пыракансемшӗн пуриншӗн те пӗлтерӗшлӗ чӗлхе шутланать, куҫару професси пулӑшӑвӗпе усӑ курма май пурри сирӗн пӗлтерӗве тӗп-тӗрӗс ӑнланасса, тухӑҫлӑ парасса шантарма пултарать.

Хӑш ҫӗршывсенче суахили чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Суахилире кени, Танзанире, Угардра, Тимӗр Тӑпри, Бурундире, Демократиллӗ Конго, Малави, Мозамбикӑра тата Тинӗс утравӗсем ҫинче калаҫаҫҫӗ. Сомали, Эфиопи, Замби, Кӑнтӑрти Африка тата Зимбабвӑри хӑш-пӗр чаҫсенче те вӑл ҫавӑн пекех анлӑ сарӑлнӑ.

Суахили чӗлхин историйӗ мӗнле?

Суахили чӗлхи-нигер-конглез ҫемйинчи бантӑн чӗлхи. Унта ытларах хӗвелтухӑҫ африкӑри ҫырансенче калаҫаҫҫӗ, ун ҫинчен чи ир ҫырса хунисене пирӗн эрӑри 800 ҫула яхӑн параҫҫӗ. Вӑл Африкӑри тӗп халӑхсен чӗлхисенчен перси, араб тата каярах акӑлчансен витӗмӗпе пӗрлешсе аталаннӑ. Ҫак чӗлхесен хутӑшӑвӗ кисвахили е суахили чӗлхипе паллӑ литература чӗлхи йӗркеленӗ.
Малтанах суахилипе хӗвелтухӑҫ африка ҫыранӗсем тӑрӑх ҫӳрекен суту-илӳҫӗсемпе усӑ курнӑ. Ку чӗлхене ҫыран хӗрринчи общинӑсем йышӑннӑ та Хӗвелтухӑҫ Африкӑри портсенчен пуҫласа ҫӗршывӑн шалти районӗсене ҫити сарӑлнӑ. 19-мӗш ӗмӗрте Вӑл Занзибар султанатӑн официаллӑ чӗлхи пулса тӑнӑ.
Суахили колониализмне пула хальхи Танзани, Кени, Уганда, Руанда, Бурунди тата Конго хӑш-пӗр районӗсен территорийӗнче ытларах усӑ курма пуҫланӑ. Паян Ку Африкӑри чи сарӑлнӑ чӗлхесенчен пӗри тата африкӑри нумай ҫӗршывсен официаллӑ чӗлхин пӗр пайӗ.

Суахили чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Эдвард Стир (1828-1902): суахилин пӗрремӗш словарӗ пулса тӑнӑ акӑлчансен христианла миссионерӗ. 2. Эрнест Альфред Уоллис Бадж (1857-1934): акӑлчан египетологӗ тата суахили Библийӗн тӑлмачӗ. 3. Исмаил Джумм Мзири (1862-1939): суахилири хальхи литература юписенчен Пӗри, вӑл чӗлхене тӗнче арени ҫине кӑларассишӗн яваплӑ пулнӑ. 4. Джабава Тилман (1872-1960): кӑнтӑр африкӑри педагог тата суахили ятлӑ пӗлӳҫӗ, Суахилипе Хӗвелтухӑҫ Африкӑра усӑ курассине пропагандӑлассишӗн яваплӑ педагог. 5. Джафет Кахи (1884-1958): суахили лингвистика пионерӗ, поэт тата писатель, суахилин "стандартлӑ" текеннине туса хураҫҫӗ.

Суахили чӗлхин тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Суахили чӗлхи агглютинативлӑ чӗлхе пулса тӑрать, ку сӑмахсенчен чылайӑшне пӗлтерӗшлӗ пӗчӗк единицӑсене пӗрлештерсе йӗркеленине пӗлтерет. Унта субъект-глагол-объект сӑмахӗсен йӗрки пур, ӑна ытларах уҫӑ сасӑсенче нумай мар килӗшӳпе никӗсленӗ. Ҫакӑ та прозӑллӑ, ку вӑл субъектсемпе объектсене антарма пултарнине пӗлтерет.

Суахили чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Суахили чӗлхипе квалификациллӗ преподавателе е репетитора тупӑр. Суахилин опытлӑ носительпе ӗҫлени-чӗлхене вӗренмелли чи лайӑх меслет, мӗншӗн тесен ку вӑл эсир чӗлхе йӑтса ҫӳрекен ҫынран тӳрех тӗрӗс информаци илетӗр тесе шантарать. Чӗлхе преподавателӗ е пӗрле ӗҫлекен репетитор май ҫук пулсан, лайӑх онлайн-курс е видеоурка шырӑр.
2. Суахилине вӗренме тытӑнӑр. Ҫак чӗлхепе мӗн чухлӗ ытларах илтетӗр, мӗн чухлӗ вулатӑр, эсир ӑна ҫавӑн чухлӗ лайӑхрах ӑнланма пултаратӑр, юлашкинчен вара унпа хутшӑнма пултаратӑр. Суахили музыкине итлӗр, суахили ҫинчи фильмсемпе телешоу ҫине пӑхӑр, суахилири кӗнекесемпе хаҫатсене вулӑр.
3. Словарьсен запасне вӗренӗр. Тӗп сӑмахсемпе пуплевсене вӗренни сире чӗлхене ӑнланма тата сирӗн калаҫусене пулӑшма пулӑшӗ. Кулленхи сӑмахсенчен, сӑмахсенчен пуҫлӑр та майӗпен кӑткӑсрах темӑсем патне куҫӑр.
4. Калаҫура мӗн май килнӗ таран ытларах усӑ курӑр. Ҫак чӗлхепе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе е ытти вӗренекенсемпе калаҫнӑ чухне практикӑра усӑ курмалла. Эсир чӗлхе группине ҫырӑнма, чӗлхепе улӑштарусене хутшӑнма е репетиторпа практикацилеме пултаратӑр.
5. Хӑвӑрӑн прогресӑра сӑнаса тӑрӑр. Халӗ эсир мӗн пӗлнине, малашнехи практикӑра мӗнле темӑсем кирлине, эсир мӗнле прогреспа ҫитнине сӑнаса тӑрӑр. Ҫакӑ сире мотивацие упраса хӑварма пулӑшать тата сирӗн мӗн тумаллине лайӑх ӑнлану парӗ.