Chývash Vallıı Aýdarma

Chývash aýdarmasy, Chývash translıterasıasy dep te atalady, chývash tilinde sóılesý úshin qoldanylatyn aýdarmanyń mamandandyrylǵan túri. Bul til Reseı men Ýkraınanyń keıbir aımaqtarynda turatyn chývash halqynyń týǵan jeri. Bul mıllıonnan astam adam sóıleıtin túrki tilderiniń biri, ony aýdarma úshin mańyzdy tilge aınaldyrady.

Chývash tilinen nemese odan durys aýdarý úshin translıterasıanyń kúrdeli formalaryn túsiný óte mańyzdy. Sebebi Chývash alfavıti latyn alfavıtinen erekshelenedi, ol negizinen eýropalyq tilder úshin qoldanylady. Nátıjesinde, sıaqty kırıll áripteri bar sózder A, B, K, Ý, oqyrmanǵa túsinikti bolý úshin olardyń latyn balamalaryna aınalýy kerek.

Chývash tiline aýdarý prosesi birneshe kezeńnen turady. Birinshiden, aýdarmashy bastapqy jáne maqsatty tilderdi jaqsy bilýi kerek. Olar sóılemniń qurylymyn, bastapqy tildiń maǵynasy men aıtylýyn túsinýi kerek. Sodan keıin olar gramatıkalyq erejeler men maqsatty til sóılemderiniń qurylymyn eskere otyryp, ony maqsatty tilde durys jetkize alýy kerek.

Aýdarma aıaqtalǵannan keıin aýdarmashy túpnusqa mátindi aýdarylǵan nusqamen Muqıat salystyrýy kerek. Bul aýdarmanyń dál bolýyn jáne josparlanǵan habarlamany durys jetkizýin qamtamasyz etedi. Aýdarmashy sonymen qatar kez-kelgen mádenı siltemeler men jargon sózderdiń aýdarmasynyń durystyǵyna kóz jetkizý úshin qosymsha tekserýler júrgizýge jaýapty.

Chývash tilin úırengisi keletinder úshin onlaın jáne ýnıversıtetterde ártúrli kýrstar bar. Degenmen, tildi úırený Chývash tiline aýdarmany tolyq túsinýdi qamtamasyz etpeıtinin túsiný mańyzdy. Translıterasıanyń qyr-syryn kóp jyldyq tájirıbe men berilgendiktiń arqasynda ǵana ıgerýge bolady.

Tutastaı alǵanda, Chývash tiline aýdarý-eger siz Chývash halqymen qarym-qatynas jasaǵyńyz kelse, meńgerýińiz kerek mańyzdy daǵdy. Durys kózqaras pen bilimniń arqasynda bul kóp ýaqytty qajet etedi, biraq paıda ákeledi.

Chývash tilinde qaı elder sóıleıdi?

Chývash tili negizinen Reseıdiń Chývash Respýblıkasynda, sondaı-aq Reseıdegi Marıı El, Tatarstan jáne Ýdmýrtıanyń keıbir aýdandarynda, sondaı-aq Qazaqstan men Ýkraınada sóıleıdi.

Chývash tiliniń tarıhy qandaı?

Chývash tili-Reseı Federasıasynda shamamen 1,5 mıllıon adam sóıleıtin túrki tili. Bul túrki tilderiniń oǵyr tarmaǵynyń tiri qalǵan jalǵyz ókili. Tarıhı turǵydan bul til negizinen Reseıdiń Edil aımaǵynda ornalasqan Chývashıa Respýblıkasy dep atalatyn aýdandarda aıtyldy.
Chývash tiliniń qujattalǵan tarıhyn 13 ǵasyrdan bastaýǵa bolady, eń alǵashqy jazbasha eskertýler 14-15 ǵasyrlardaǵy qoljazbalardan tabylǵan. Bul qoljazbalardyń kópshiligi ýaqyt óte kele tildiń aıtarlyqtaı ózgeriske ushyraǵanyn kórsetedi. 15 ǵasyrda Chývash tiline Altyn Ordanyń kórshiles tatar tili qatty áser etti jáne eski tatar alfavıtimen jazyldy.
18 ǵasyrda Chývash alfavıtin orys ǵalymy Semen Remezov qurdy, ol ony kırıllısaǵa negizdedi. Bul jańa alfavıt 19 ǵasyrdyń basynda alǵashqy basylǵan Chývash kitaptaryn jasaý úshin qoldanyldy. 19 ǵasyrdyń aıaǵynda chývash tili Reseı ımperıasynyń resmı tili retinde tanyldy jáne osy kezeńde basqa da ádebı shyǵarmalar jasaldy.
Chývash tilinde olar qazirgi kezde de sóıleı beredi, sonymen qatar Chývashıa Respýblıkasynyń keıbir mektepterinde sabaq beredi. Sondaı-aq, Reseıde de, shetelde de tildi saqtaý jáne nasıhattaý boıynsha belsendi kúsh-jiger jumsalýda.

Chývash tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Mıhaıl Vasılevıch Iakovlev-tildiń alǵashqy keshendi gramatıkasyn jasaǵan Chývash memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń lıngvısi jáne profesory.
2. Iakov Kostúkov-lıngvıs jáne Chývash memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń profesory, kóptegen eńbekterdi redaksıalaý jáne jarıalaý arqyly tildi modernızasıalaýǵa úles qosty.
3. Nıkolaı Zıberov-Chývash tiline latyn grafıkasyn engizýge qosqan úlken úles.
4. Vasılıı Peskov-1904 jyly Chývash tilinen alǵashqy mektep oqýlyǵyn jasaǵan muǵalim.
5. Oleg Bessonov-tildiń ártúrli dıalektilerin biriktirý úshin jumys istegen zamanaýı standartty Chývash tilin damytýdaǵy yqpaldy tulǵa.

Chývash tiliniń qurylymy qalaı?

Chývash tili túrki tilder otbasyna jatady. Bul sózderdiń túbir sózge birqatar prefıkster men jurnaqtar qosý arqyly jasalatynyn bildiretin aglútınatıvti til. Sózderdiń reti, ádette, sýbekt-obekt-etistik, sóılem ishindegi sózderdiń salystyrmaly túrde erkin reti bar. Zat esimder eki túrge bólinedi jáne sandy, jaǵdaıdy jáne senimdilikti kórsetý úshin synyptyq jurnaqtardy paıdalanady. Etistikter sóılemniń taqyrybyna sáıkes keledi jáne shaq pen aspektige baılanysty jalǵanady.

Chývash tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Alfavıt, aıtylý jáne negizgi gramatıka sıaqty tildiń negizderin úırenýden bastańyz. Internettegi birneshe keremet resýrstar bar, mysaly Chuvash.org nemese Chuvash.eu bul sizge kómektese alady.
2. Aýyzeki sózder men sóz tirkesteriniń negizin tez qurý úshin ana tilinde sóıleıtin aýdıo jazbalar men sóılem mysaldaryn qoldanyńyz. Radıo baǵdarlamalaryn tyńdańyz jáne chývash tilinde fılmder men telebaǵdarlamalardy kórińiz. Erkin bolý jáne oǵan yńǵaıly bolý úshin til úırenýge kirisińiz.
3. Ana tilinde sóıleıtindermen jeke nemese onlaın forýmdarda úırengenderińizdi oryndańyz. Bul Sizge jergilikti núanstardy túsinýge jáne mádenıet týraly túsinik alýǵa kómektesedi.
4. Sózdik pen gramatıkany jaqsartý úshin Chývash tilindegi kitaptar men gazetterdi oqyńyz. Neǵurlym kóp oqysańyz, túsinigińiz ben gramatıkańyz soǵurlym jaqsy bolady.
5. Sońynda, oqýyńyzdy chývash tilinde mátin jazý, Chývash onlaın forýmdaryna qatysý jáne emtıhanǵa daıyndyq sıaqty árekettermen tolyqtyryńyz. Bul sizge tildi myqtap meńgerýge kómektesedi.

Ýels tilinen aýdarma-Ýels halqy úshin Ýels tilinde jáne odan tys jerlerde qarym-qatynasty qamtamasyz etetin mańyzdy qyzmet. Bul Ýels tilder qaýymdastyǵynyń da, Jalpy Ýelstiń de mańyzdy bóligi.

Eýropadaǵy eń kóne tiri tilderdiń biri retinde Ýels tili saqtalýy jáne qurmettelýi kerek baı muraǵa ıe. Ýels jáne basqa tilderge aýdarmalardy usyna otyryp, Ýels tilinde sóıleıtinder ana tilinde qol jetimdi emes aqparat pen materıaldarǵa qol jetkize otyryp, álem halqynyń bir bóligi bolyp qala alady.

Ýels tiline aýdarma qyzmetin tańdaǵanda, siz tańdaǵan kompanıanyń Ýels tiline aýdarýda belgili bir tájirıbesi bar ekenine kóz jetkizý mańyzdy. Sonymen qatar, aýdarmanyń joǵary standartyna kepildik berý úshin kez kelgen aýdarmashynyń basqarý organynda tirkelgenine kóz jetkizý mańyzdy.

Dáldikke keletin bolsaq, Ýels tilinen aýdarmashynyń qajetti biliktiligi men Ýelsten basqa tilge jáne kerisinshe aýdarý tájirıbesi bar ekenine kóz jetkizý mańyzdy. Bul kez-kelgen túsinispeýshilikter men qatelikterdi boldyrmaıdy, sonymen qatar sońǵy Ýels termınologıasyn qoldana otyryp aýdarmanyń dáldigin qamtamasyz etedi.

Ýels tilinen aýdarmashy tabýǵa keletin bolsaq, kóptegen kompanıalar men qyzmetter bar. Dúkenge barý jáne aqsha úshin eń jaqsy qundylyqty alǵanyńyzǵa kóz jetkizý, sondaı-aq kez kelgen aýdarmashynyń biliktiligi men bedelin tekserý mańyzdy.

Aýdarmalardan basqa, Ýels aýdarma kompanıasy usynatyn kez kelgen qosymsha qyzmetterdi qarastyrǵan jón. Mysaly, kóptegen kompanıalar jumys suhbatyna nemese iskerı hat almasýǵa qujattardy jibergen kezde baǵa jetpes bolýy múmkin túzetý, óńdeý jáne pishimdeý qyzmetterin usynady.

Saıyp kelgende, Ýels tilinen aýdarma - bul Ýels tilinde sóıleıtinderge óz tiliniń dáldigi men sapasyna nuqsan keltirmesten qorshaǵan álemmen tolyq qarym-qatynas jasaýǵa múmkindik beretin baǵa jetpes qyzmet. Senimdi jáne tájirıbeli aýdarmashy Ýelstegi barlyq qujattarǵa laıyqty qurmetpen qaraýdy qamtamasyz etedi.

Ýels tilinde qaı elder sóıleıdi?

Ýels tilinde negizinen Ýelste sóıleıdi, degenmen keıbir Ýels tilinde sóıleıtinder Anglıada, Shotlandıada, Irlandıada jáne basqa elderde de bar.

Ýels tiliniń tarıhy qandaı?

Ýels bizdiń zamanymyzdyń 43 jyly Rım shapqynshylyǵyna deıin Ulybrıtanıada sóılegen brıtan tilinen shyqqan dep esepteledi. 6 ǵasyrǵa qaraı ol 11 ǵasyrdyń aıaǵyna deıin poezıa men ádebıette qoldanylǵan ejelgi vellıge aınaldy. Orta Ýels 12 ǵasyrda paıda boldy, odan keıin 15-16 ǵasyrlarda qazirgi Ýels tili paıda boldy. 1993 jylǵy Ýels týraly zań Ýels tiline Ýelste resmı mártebe berdi jáne búginde Ýels tilinde sóıleıtinderdiń 20% - dan astamy ony úıde paıdalanady.

Ýels tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Áýlıe Devıd (b.z. 500 j.): Ýelstiń qamqorshysy jáne birneshe monastyrlardyń negizin qalaýshy, ol Ýels tili men onyń ádebıetin taratýǵa kómektesken.
2. Ýılám Salsberı (1520– 1584): ol Ýelstiń alǵashqy sózdikteriniń birin, aǵylshyn jáne Ýels tilderindegi sózdikti (1547) shyǵardy jáne Ýelstiń standarttalǵan túrin qurýda jáne nasıhattaýda mańyzdy ról atqardy.
3. Dafıdd Nanmor (1700-1766): yqpaldy aqyn, ol tanymal aǵylshyn avtorlarynyń shyǵarmalaryn Ýels tiline aýdarý arqyly Ýels ádebıetin jasaýǵa kómektesti.
4. Ledı Sharlotta qonaq (1812– 1895): ol "Mabınogıon"dep atalatyn Ýels ertegileri jınaǵynyń aýdarmalarymen tanymal.
5. Sonders Lúıs (1893 – 1985): kórnekti Ýels aqyny, dramatýrg jáne saıası belsendi, ol Ýels tili men mádenıetiniń mártebesin kóterýdiń negizgi jaqtaýshysy boldy.

Ýels tiliniń qurylymy qalaı jumys isteıdi?

Ýels tili kelt tilderiniń Brıtan tarmaǵyna jatady. Bul joǵary ıkemdiligi bar til, etistiktiń jalǵaýy men zat esimniń eki formasynyń bolýy eń mańyzdy. Ýels zat esimderi jynyspen (erkek, áıel jáne orta jynys), sondaı-aq sanmen (jekeshe jáne kópshe) belgilenedi. Ýels tilindegi etistikterdiń segiz shaq jáne tórt aspektisi, sondaı-aq ótken jáne ótken emes formalary bar.

Ýelsti eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Tildik kýrstan bastańyz – meıli ol onlaın kýrs bolsyn, kitap bolsyn, tipti jergilikti kolejde nemese Qaýymdastyq tobynda bolsyn, kýrsqa qatysý Ýels tilin qurylymdy jáne dál úırenýdiń eń jaqsy tásili bolýy múmkin.
2. Ýels tilinde sóıleıtin dostar tabyńyz-siz sóıleı alatyn Ýels tilinde sóıleıtinderdiń bolýy tildi durys úırený úshin óte mańyzdy.
3. Ýels mýzykasyn tyńdańyz jáne Ýels teledıdaryn kórińiz - Ýels tilinde sóıleıtindermen fılmderdi tyńdaý jáne kórý sizge durys aıtylymdy, sondaı-aq birneshe jańa sózderdi úırenýge kómektesedi!
4. Ýels tilindegi kitaptar men gazetterdi oqyńyz – oqý - sózdik qoryńyzdy tolyqtyrýdyń jáne Ýelstiń qalaı jumys isteıtinin jaqsy túsinýdiń tamasha tásili.
5. Mádenıetke enińiz-Ýels mádenıetke berik engen, sondyqtan Ýelske baryp, onyń erekshe mýzykasyn, festıválderin, taǵamdary men is-sharalaryn tamashalańyz.