Баскский Маори Тылбаастаа

Оруобуна тылбаас-эбэҥки тылыттан, былыргы тылтан турар, манна сүрүннээн Хотугу Пиренскэй Арыылаах хотугу сиргэ олорор кыракый нэһилиэнньэни саҥарар ураты уобараһа атын тылынан тылбаастанар. Оруобуна тыл бэйэтин төрүт регионнарын тас өттүгэр киэҥник тарҕамматах эрээри, бу тыл дьыалабыай да, тус сыаллаах- соруктаах да буоларын курдук, докумуоннары уонна иһитиннэриилэри тылбаастааһыҥҥа наадыйыы улаатар.

Олоңхо тылыгар тылбаастыыр кэккэ фактордар бааллар. Бастатан туран, бу ниндоевропей тыла, чугас аймахтара эбэтэр эйэ биир да атын тылынан кытта сөп түбэспэт. Ол аата тылбаасчыттар чуолкай тылбаастарын толорорго үрдүк квалификациялаах буолуохтаахтар уонна үрдүк квалификациялаах буолуохтаахтар. Иккиһинэн, оруобуна тыл элбэх диалектардаах, акценнардаах, оннооҕор дьоҕус географическай оройуон иһинэн төһө баҕарар уратыланар кыахтаах. Бу тылы сайыннарыыны чуолкайдык өйдүүргэ культурнай билиини ылары ирдиир.

Баскскай тылтан тылбаасчыт көрдөөһүнүгэр наадалаах квалификациялаах буоларын итэҕэтиэҕиҥ. Кинилэр төрөөбүт тылы көҥүл баһылыахтаахтар, култуураны уонна уопуту бу салааҕа үлэлииргэ киэҥ билиилээх буолуохтаахтар. Ону таһынан тыл грамматикатын, синтаксиһын уонна тыл саппааһын дириҥник өйдүөхтээхтэр. Ити тиэкис ис хоһоонун оннунан хаалларыыга чуолкай тылбаастары ылыы уонна оннунан хаалларыы улахан суолталаах.

Докумуону тылбаастааһыҥҥа эбии, баскскай тылтан тылбаасчыттар ону тэҥэ көннөрү көрдөрүүлэргэ, аудиозапистарга уонна да атын формаларынан бэйэлэрин өҥөлөрүн биэриэхтэрин сөп. Сорох түгэннэргэ тылбаас анал билиини эрэйэр объектарга эбэтэр пааматынньыктарга наадыйыан сөп.

Дьэ, ол аата оруобуна бэйэтинэн тутулуктааҕын, бутуллуутун бэлиэтиир наадалаах. Ол иһин чопчу тылбаастыырга Саха норуотун тылын, культуратын уонна диалектарын үчүгэйдик билэр профессионаллар көмөлөрө ирдэнэр. Кинилэр көмөлөрүнэн чааһынай дьон да, тэрилтэлэр да баскскайдар уонна атын тыллар икки ардыларыгар тыл хайдыһыытын кыайаллар, ол үчүгэй өйдөбүлү уонна коммуникацияны тупсарыыга көмөлөһөллөр.

Ханнык дойдуларга баскскай тылынан саҥаралларый?

Баскскай тылынан үксүгэр Испания хоту, басков дойдуга, ол эрээри онно наваррга (Испания) уонна баскскскай провинцияларга этэллэр.

Саха тылын историята хайдаҕый?

Эверстов тыла-бу тыһыынчанан сыллар усталарыгар Испанияҕа уонна Франция регионнарыгар басков уонна наваралар дойдуларыгар эппит- хааммыт историческай тыла. Оруобуна тыл-омук тыла туспа буолар, ол аата лингвистическэй аймахтартан ураты, өлбүттэрин кэриэтэ. Урут биллибит ахтыы биһиги эрабыт 5 үйэтигэр сыһыаннаах, ол гынан баран кини олохторун- дьаһахтарын кэрэһилиир туоһута баар. Орто үйэлэргэ Эуропа тыла атыы- эргиэн быһыытынан киэҥник туттуллар, киирии тыллары атын тылларга, ордук испанскай уонна француз тылларыгар киллэриллибиттэрэ. Ол эрээри, кэнники сүүс сыл устата бу тылы туһаныы аҕыйаан эрэр. 20- с үйэҕэ оруобуна тыл дойду үгүс оройуоннарыгар, оттон сорох регионнарга туһаныы сокуону таһынан биллэриллибитэ. Бу түһүү 20- с үйэ бүтүүтэ тыл интэриэһин сөргүтэн, тыл көмүскэлигэр уонна популяризациялааһыҥҥа дьаһаллар ылыллыбыттара. Ону оскуолаларга уонна судаарыстыбаннай сулууспаларга туһаныы кэҥииригэр кыһамньы ылыллыбыта уонна билигин кини дойду сорох оскуолаларыгар Басков диэн үөрэтиллэр. Бу тыл маассабай информация, литература уонна толорооччу искусствотын средстволарыгар киэҥник туттуллар. Ол кыһамньыларын да үрдүнэн оруобуна тыл сүтэр кутталлааҕын үрдүнэн, билигин дойду нэһилиэнньэтин 33 %- на онно этиэн сөп.

Саха тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Сабинов Арана (1865-1903): "националистар, политик уонна суруйааччы. Кини баскскай тылы сөргүтэргэ хамсааһыны пионер этэ уонна баскскай тылынан таба суруйуу стандартнай систематын оҥорорго суруллубута.
2. Мария де Азукэ (1864-1951): лингвист уонна лексикограф, бастакы баскай- Испан тылдьытын автора.
3. Бернардо Ласа (1916-2008): Саха литературатын уһулуччулаах профессора, суруйааччы уонна поэт. Кини бастакы баскетскай орфографияны оҥорбута.
4. Колдо Митчелен (1915-1997): лингвист уонна профессор баскской филологии. Кини билиҥҥи баскскай лингвистика төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ этэ.
5. Пелело Эрротета (1954 с. төрөөбүт): суруйааччы, драматург уонна баскской литературатын профессора. Кини баскскай культураны уонна баскскай литератураны туһаныыны пропагандалаабыта.

Баскылаат тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Оруобуна тыл агрглютинативнай тыл буолар,ол аата тыл суолтатын быһаарар суффикстары уонна приставкалары эбэр. Синтаксис сүрүннээн тематическай комментарий по структуре, онно тиэмэ бастакы миэстэҕэ турар, онтон сүрүн ис хоһоонноох. Туохтуур-начальнай структураҕа тардыы эмиэ баар. Баскскай тылыгар икки туохтуур флексиялаах:биирэ ааспыт уонна биирэ ааспыт кэм, онтон үс киэнэ (эҥкилэ суох, сословательнай, ыйар). Ону таһынан тылга бүтэһиктээх дорҕоонунан быһаарыллар уонна төрүт дорҕоонунан быһаарыллар кэккэ кылаастар бааллар.

"Сөптөөх ньыманан" үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Учебниктар эбэтэр онлайн курстар курдук үөрэх ресурсаларыгар инвестициялаа. Оруобуна тыл Европаҕа саамай былыргы тыллартан биирдэстэрэ, кини ситэтэ суох ресурсалары үөрэтэрэ уустук буолуон сөп.
2. Радиопрограмманы истиҥ, тэлэбиидэнньэни көрүҥ уонна баскскай тылынан кинигэлэри ааҕыҥ. Ити кини хайдах туһаныллыбытын дьиҥнээх холобурдары кытта билиһиннэрэригэр көмөлөһөр.
3. Занятиеҕа сылдьыҥ. Олохтоох университеттар уонна тэрилтэлэр сороҕор тыл курстарын эбэтэр репетиториятын биэрэллэр. Бу дьарыктар үгүстүк тыл носителин кытта сэһэргэһэр уонна практическай опыты ыларга бэртээхэй кыаҕы биэрэр.
4. Кэпсэтиигэ практикаланыҥ. Баск тылынан саҥарыы судургута суох буолуон сөп. Тереебут тылы уерэтээччилэргэ куруук практика уонна сыанабыла кедьуустээхтик туһанарга көмөлөһүөҕэ.
5. Кэпсэтээччини Булуҥ. Саатар нэдиэлэҕэ биирдэ эмэ бодоруһарга бэлэм буолуо этэ. Кэпсэтээччи баар буолуутун матыыптарын уонна тылы атын эйгэҕэ үөрэтэргэ уратылаах ньыма буолуон сөп.

Мори Саха тыла саҥа Зеландия уонна омук официальнай тылларынан буолар. Онно аан дойду үрдүнэн 130 000- тэн тахса киһи, сүрүннээн Хотугу уонна Соҕуруу арыыларыгар саҥа Зеландия баар. Мария Полинезия тылынан ааҕыллар уонна кини культураҕа уонна нэһилиэстибэҕэ улахан суолталаах. Кэнники сылларга мариоҥҥа көһөрүү өҥөтө тэрилтэлэр, тэрилтэлэр уонна чааһынай дьон ортотугар киэҥник биллэллэр, эбэтэр Мари нэһилиэнньэни кытта бодоруһар баҕалаахтар, эбэтэр бу тылы көннөрү билиэхтэрин баҕараллар.

Марио- уустук процесс, тоҕо диэтэххэ тыл ис туругуттан олус түргэнник уларыйыан сөп. Ол иһин тылын- өһүн билэр, өйүн- санаатын билэр профессиональнай тылбаасчыт наймылаһара улахан суолталаах. Мари профессиональнай тылбаасчыттар үгүстүк тылы илдьэ сылдьаллар уонна тыл культурнай объектарын уобаластарыгар киэҥ бэлэмнээх буолаллар.

Мари тылларыгар тылбаас уустугуттан сылтаан бу ыарахан буолуон сөп. Ол да буоллар, син биир турар. Чопчу тылбааһы ылыаххыт эрэ буолбакка, култууралар икки ардыларыгар бодоруһуугутун тупсарыаххыт, хардарыта өйдөһүүгүтүн үрдэтиҥ уонна сыһыаны дириҥэтиҥ.

Мари тылын тылбаасчыты кытта үлэҕэ тылбаасчыты кытта үлэ миэстэтин хайдах баарынан биэрэрэ улахан суолталаах. Ол ханнык баҕарар атын информацияны ылар соруктаах. Бу тылбааскыт чопчу уонна өйдөнүмтүө буоларын мэктиэлииригэр көмөлөһөр.

Уопсайынан, Марио тылыгар тылбаас өҥөтө культура уонна бизнескэ уонна бииргэ үлэлииргэ саҥа кыахтары арыйарга көмөлөһүөн сөп. Мари тылларыттан профессиональнай тылбаасчыт булан, эһиги иһитиннэриигит чопчу уонна ытыктабыллаахтык бэриллиэ диэн эрэниэххитин сөп.

Мари тылын ханнык дойдуларга этэллэрий?

Мари-саҥа Зеландия официальнай тыла. Онно эмиэ мариа, Австралияҕа, Канадаҕа уонна АХШ общиналара этэллэр.

Мари тылын историята хайдаҕый?

Мори тылынан саҥаттан саҥа Зеландияҕа 800- тэн тахса сыл устата туһаналлар, ону аан дойдуга биир кырдьаҕас тыла оҥорор. Кини происшествия миграннар өбүгэлэрин тылларын илдьэ аан бастаан 13- с үйэҕэ кэлбит Полинезия миграннарыгар тиийэ кэтээн көрүөххэ сөп. Үйэтин тухары бу тыл атын олохтоох тыллары, диалектары кытта симэлийэн- симэлийэн, бэйэтин уратыларын эволюционердаабыта уонна булбута. Бу тыл 1800- с сыллар саҥаларыгар диэри үгэстээх үгэскэ кубулуйбут, христианскай миссионердар Мари тылынан тиэкистэри тылбаастааһын саҕаламмыта. 1900- с сыллар ортолоругар демократияҕа уонна национализмҥа саҥа Зеландия национальнай идентичноһын дьоһун сорҕото буолбута. Билигин Мари тыла дойду үрдүнэн киэҥник туһаныллар уонна дойду үрдүнэн оскуолаларга үөрэтиллэр.

Мари тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Априан Нгата: кини парламент маорияттан бастакы чилиэнэ этэ (1905-1943) уонна кини официальнай үөрэҕириигэ уонна кинигэлэри бу тылга көһөрүү хаамыытын күүстэринэн буолбута.
2. Ол ранг хира (СР Питер Хенара): Мари, пакеха курдук култуураны өрө тардыыга кыттыбыт Марио, ону тэҥэ общество бары эйгэтигэр туттуллар тылы туһаныыны көҕүлүүргэ көмөлөспүтэ.
3. Дама Нганеко Минхинник: кини араадьыйаны, фестиваллары уонна үөрэх кыаҕын сайыннарыыга улахан сабыдыаллаабыта, ону тэҥэ 1987 с. Мари тылынан хамыыһыйа туһунан сокуон барылын оҥорууга сабыдыаллаабыта.
4. Дама Кокакай Хипанг: кини саҥа Зеландия Верховнай суутун судьуйата буолбут бастакы дьахтар-мори этэ уонна Мария тылын чөлүгэр түһэриигэ бэйэтин өйөбүлүнэн уратыламмыта.
5. Ту Вир и Теори маори (Мари тылынан Комиссия): Мари тылын хамыыһыйата приложением и сохранение языка Мари. 1987 сыллаахха тэриллиэҕиттэн хамыыһыйа саҥа ресурсалары, үөрэхтээһини уонна көҕүлээһин ньымаларын ырытан оҥорууга, тылы чөлүгэр түһэриигэ көмөлөһөр оруоллаах.

Мариа тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Мариа тыла-Полинезия тыла, кини структурата элбэх существительнай уонна хааччахтаммыт туохтуурдар ахсааннарынан уратыланар. Онно синтетическэй грамматика быһыытынан биллэр тыл суолтатын көрдөрөр суффикс системата туттуллар. Ону тэҥэ тыл үөрэхтээһиҥҥэ туттуллар дорҕооннор уонна сүһүөхтэр ис хоһооно киэҥ. Сорох контекстарга тыл бэрээдэгэ кытаанах буолуон сөп.

Мари тылын ордук сөптөөх ньыманан үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Мари тылын уонна культуратыгар тиэйэн кэлиҥ: Аари тылын уруоктарыгар ыытааччы эбэтэр эһиги олохтоох аптарытыатын эбэтэр бэйэҕит олохтоох омук тылын уруоктарыгар киириэҕиҥ. Мари тылын уонна үгэстэрин үксүгэр туһаныллар культурнай декстары өйдүүрэ улахан суолталаах.
2. Истиҥ, көрүҥ уонна мори тылыгар хайдах баарынан кэпсээҥ: Мари (холобур, ньирилээ), телевизионнай программалары уонна киинэлэри Мари тылынан ырытыҥ, кинигэлэри, комикстары уонна кэпсээннэри Болҕойуҥ уонна хайаатар да саҥаны истэргитин, көрөргүтүн хатылаан кэпсээҥ.
3. Практикаланыҥ: төрөөбүт тылы үөрэтэргэ дьулуһуҥ: дьиэ кэргэн эбэтэр доҕоттор, эбэтэр ро Мари уонна коханга (Марио уонна коханга) диэн тыллары кытта кэпсэтэргэ дьулуһуҥ.
4. Онлайн ресурсаларын туһаныҥ, кинилэр үөрэтиигэ көмөлөһүөхтэрэ: онлайн ресурсаларын, Мари тылын тылдьытын, бэчээт уонна аудиоуороктар, сайаапкалар уонна социальнай ситимнэр ханааллара улахан көмөнү оҥороллор.
5. Дуоһуйууну ылыҥ: тылы үөрэтии олус умсугутуулаах уонна туһалаах дьарык буолуохтаах, онон боруобалааһыҥҥа кииримэҥ – хардыыны, айыыны оҥоруҥ!