Kategori: SÖZLÜK

Türkçe Sözlük A Sayfa 38

aklı başında olmamak	* iyi düşünebilir durumda olmamak.
aklı başından bir karışyukarı(veya yukarıda)	* düşünmeden aklına geleni yapan.
aklı başından gitmek	* çok sevinçten veya çok korkudan ne yapacağınışaşırmak.
aklı başka yerde olmak	* başka şeyler düşünmek.
aklı bir yerde olmak	* düşünülmesi gerekenden başka bir şey düşünmek.
aklı bokuna karışmak	* korkudan şaşırıp ne yapacağını bilememek.
aklıçıkmak	* titizlikle üzerinde durmak, çok korku geçirmek, çok korkmak.
aklıdağılmak	* düşünceyi belli bir konu, sorun üzerinde toplayamamak.
aklıdurmak	* düşünemez bir duruma gelmek, şaşırmak.
aklıermek	* anlayabilmek. * akılca olgunlaşmak.
aklıevvel	* Akıllı geçinen.
aklıfikri bir şeyde olmak	* bütün düşündüğü bir konuda yoğunlaşmak.
aklı gitmek	* şaşırmak, korkmak. * çok beğenmek, bayılmak.
aklıkalmak	* beğenilen bir şeyi düşünmekten kendini alamamak.
aklıkaralı	* Akıve karası olan, beyazlısiyahlı.
aklıkarışmak	* ne yapacağını bilememek, şaşırmak, bocalamak.
aklıkesmek	* bir şeyin olabileceğine inanmak.
aklıkesmemek	* sonucu tahmin edememek, ilerisini görememek.
aklısıra	* aklınca, sandığına göre, düşünüşüne göre, umduğuna göre.
aklısıra	* Aklınca.
aklısonradan gelmek	* verdiği kararın yanlışolduğunu anlayıp vazgeçmek.
aklıtakılmak	* zihni bir şeyle uğraşmak.
aklıtam ayar	* aklıyerinde.
aklıyatmak	* anlamaya başlamak, olacağına inanmak, tatmin olmak.
aklızıvanadan çıkmak	* delirmek, aklını oynatmak.
aklıevvel	* Densiz, münasebetsiz, sağduyu sahibi olmayan. * Kendisini en akıllısanan.
aklık	* Ak olma durumu. * Kadınların makyaj için yüzlerine sürdükleri beyaz bir sıvı, düzgün.
aklıma gelen başıma geldi	* olmasından korktuğum şey oldu.
aklımda!	* lâdes oyununa katılanlardan biri ötekine bir şey verirken karşıdakinin “unutmadım” anlamında söylediği söz.
aklına birşey gelmek	* şüphelenmek.
aklına düşmek	* hatırlamak. * kafasında bir düşünce doğmak.
aklına esmek	* daha önce düşünmemişolduğu şeyi birden yapmaya karar vermek.
aklına geleni söylemek	* rastgele konuşmak.
aklına geleni yapmak	* her istediğini düşünmeden yapmak istemek.
aklına gelmek	* hatırlamak, anımsamak. * bir şeyi yapmayıdüşünmek, tasarlamak.
aklına getirmek	* hatırlatmak. * düşünmek.
aklına koymak	* bir şey yapmaya kesin olarak karar vermek. * kararlaştırmak, çok istemek.
aklına koymak	* bir kimse birine, bir şey telkin etmek.
aklına sığdırmak	* bir şeyin olabileceğine inanmak, aklıalmak.
aklına sığmamak	* anlayamamak, kavrayamamak. * olabileceğine inanmamak.
aklına şaşayım (veya şaşarım)	* adı geçen kimsenin akılsızca bir davranışta bulunduğunu anlatır.
aklına takmak (veya aklınıtakmak)	* sürekli olarak bir şeyi düşünmek, bir düşünceye saplanıp kalmak.
aklına turp sıkayım	* birinin düşüncesini ve yaptığını beğenmemek.
aklına tükürmek	* birinin düşüncesini beğenmemek, kınamak.
aklına uymak	* birinin uygun olmayan görüşüne göre işyapmak, davranmak.
aklına vurmak	* birden düşünüvermek.
aklına yelken etmek	* düşüncesizce davranmak veya aklına geleni hemen yapmak.
aklınca	* (küçümseme yollu) Düşüncesine göre, aklısıra.
aklında kalmak	* unutmamak. * hatırlamak.
aklında olsun!	* unutma!.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 39

aklında tutmak	* öğrenmek, bellemek. * unutmamak.
aklından çıkarmamak	* devamlıhatırlamak, hiç unutmamak.
aklından çıkmak	* unutmak.
aklından geçirmek	* bir şey yapmayıdüşünmek, tasarlamak.
aklından geçmek	* düşünmek.
aklından tutmak	* bir şey düşünmek.
aklından zoru olmak	* arada bir durum ve şartların gerektirdiği gibi davranmamak.
aklını(bir şeyle) bozmak	* bir şey üzerine düşerek hep onunla uğraşıp durmak.
aklını başına almak (veya toplamak, devşirmek)	* akılsızca davranışlarda bulunmaktan kendini kurtarmak.
aklını başından almak	* düşünemeyecek bir duruma getirmek, çok şaşırtmak.
aklını başka yere vermek	* konuşulan konudan başka bir şey düşünür olmak.
aklınıçalmak	* ilgisini aşırıderecede çekmek.
aklını çelmek	* niyetinden, kararından caydırmak. * ayartmak, baştan çıkarmak.
aklınıkaçırmak	* delirmek. * gereksiz, yersiz işyapmak.
aklını oynatmak	* çıldırmak. * akıl dışı işler yapmak.
aklınıpeynir ekmekle yemek	* şaşkınca ve akılsızca işler yapmak.
aklınışaşırmak	* yerinde olmayan bir işyapmak, yersiz düşünmek.
aklınıtakmak	* sürekli olarak aklı bir şeyle uğraşmak.
aklının köşesinden geçmemek	* hiçbir zaman düşünmemek.
aklının terazisi bozulmak	* akıllıca olmayan davranışlarda bulunacak bir duruma düşmek.
aklınla bin yaşa	* akla yakın görülmeyen bir düşünce ileri sürene söylenir.
aklıselim	* Sağduyu.
aklî	* Akılla ilgili, akla dayanan.
akliyat	* Akıl yolu ile kazanılan bilgiler.
akliye	* Akıl hastalıkları ile ilgili hekimlik kolu. * Akıl hastalıkları ile ilgili hastahane bölümü. * Akılcılık, usçuluk, rasyonalizm.
akliyeci	* Akıl hastalıklarıuzmanı.
akma	* Akmak işi. * Reçine, çam sakızı, akındırık.
akma hançer	* Ortası oluklu hançer.
akma sınırı	* Malzemenin belirli bir gerilme uygulanmasıyla sınırlıve kalıcıdeformasyona uğramasıveya belirlenen toplam uzamaya maruz kalmasıdurumundaki mukavemeti.
akmak	* (sıvımaddeler veya çok ince taneli katımaddeler için) Bir yerden başka bir yere doğru gitmek. * (bu gibi maddeler) Aşağıya, yere düşmek. * (sıvı bir madde için) Bir yerden çıkmak. * (bir kap veya bir yer) İçindeki veya üstündeki sıvıyısızdırmak. * Çabucak savuşmak; ortadan kaybolmak. * Art arda ve toplu olarak gitmek. * (kumaşiçin) Yıpranıp iplikleri erimeye başlamak. * (zaman için) Çabuk geçmek. * (boya için) Birbirine karışmak. * Karışmak, katılmak. * Sürüp gitmek.
akmantar	* Tadı güzel ve besleyici bir tür mantar, keçi mantarı(Agaricus campestris).
akmasa da damlar	* çok değilse bile, az çok bir gelir veya kazanç sağlar.
akmaz	* Durgun su, gölet.
akompanyatör	* Bir parça çalındığızaman ses veya bir âletle ona katılan kimse, eşlik eden.
akonitin	* Boğan otundan çıkarılan ve hekimlikte kullanılan zehirli bir madde.
akont	* Bir borca karşılık, hesabıdaha sonra görülmek üzere yapılan kısmî ödeme.
akordeon	* Üstündeki düğmelere veya tuşlara basarak, metal dilcikleri titretme yolu ile çalınan körüklü, elde taşınabilir bir çalgı. * Kumaşlarda makine ile yapılmışkırma.
akordeoncu	* Akordeon çalan kimse.
akordiyon	* Bkz. akordeon.
akordiyoncu	* Bkz. akordeoncu.
akordu bozuk	* Birbirini tutmayan, uyumsuz, akortsuz.
akort	* Bir çalgıyıdoğru ses vermesi için ayarlama. * Armoniyi sağlayan seslerin birleşmesi.
akort etmek	* çalgıların seslerini ayarlamak, düzenlemek.
akort yapmak	* çalgıların tellerini, ses veren araçlarınıayarlamak.
akortçu	* Piyano ve org gibi müzik aletlerini ayarlamayımeslek edinmişkimse.
akortlama	* Akortlamak işi.
akortlanma	* Akortlanmak işi.
akortlanmak	* Akortlanmak işi yapılmak.
akortlatma	* Akortlatmak işi.
akortlatmak	* Akortlamak işini yaptırmak.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 40

akortlu	* Akordu olan, akort edilmiş.
akortsuz	* Akordu olmayan, akort edilmemiş. * Birbirini tutmayan, uyumsuz.
akortsuzlaştırmak	* Radyoda bir ayar frekansında sapma meydana getirmek.
akortsuzluk	* Ses düzensizliği veya ayarsızlığı. * Radyoda gerçek ayar frekansı ile doğru değeri arasındaki sapma.
akraba	* Kan veya evlilik yoluyla birbirine bağlı olan kimseler, hısım. * Oluşma yönünden aynıkaynağa dayanan şeyler. * Biri, diğerinin sonucu olan şeyler.
akraba çıkmak	* önceden tanışmadan veya bilmeden konuşarak akraba olduklarınıanlamak.
akraba diller	* Aynıana dilden gelen diller.
akraba olmak	* evlilik yoluyla yakınlık kurmak.
akrabalık	* Akraba olma durumu.
akran	* Yaşça denk, yaşıt, boydaş, öğür.
akranlık	* Akran olma durumu, yaşıtlık.
akreditif	* Belirli bir nicelikteki para için, bir bankanın yükümlülüğü altında, üçüncü bir kişi yararına bir başka bankada veya aracısında açtırılan kredi. * Kredi mektubu.
Akrep	* Zodyak üzerinde Terazi ile Yay burçlarıarasında yer alan burç. Zodyak.
akrep	* Akreplerden, sıcak ve nemli yerlerde yaşayan, kıvrık ve kalkık kuyruğunda zehirli bir iğnesi olan böcek (Scorpio). * Saatin iki ibresinden küçüğü.
akrep gibi	* her fırsatta sözleriyle başkalarını incitme veya onlara kötülük etme durumunda olan.
akrepler	* Örümceğimsilerin, örneği akrep olan takımı.
akrobasi	* Cambazlık, akrobatlık.
akrobat	* Cambaz.
akrobatlık	* Cambazlık.
akromatik	* Beyaz ışığıçözümlemeden geçiren, renksemez. * Hücrede boyayıkabul etmeyen (bölüm).
akromatik iğiplik	* Mitozun ilk evresi sonunda bütün hücrelerde beliren ve hücre boyalarıyla pek boyanamayan iğbiçimindeki oluşum.
akromatin	* Hücre çekirdeği içindeki ince iplikçiklerden yapılmış, kromatin ile boyanmamışolan kromozomları oluşturan bölüm.
akromatopsi	* Bkz. renk körlüğü.
akromegali	* Genel gelişme bittikten sonra el, çene, burun gibi vücudun sivri kısımlarındaki kemiklerin kalınlaşması, büyümesi veya uzaması.
akropol	* Eski Yunan şehirlerinde, en önemli yapıların ve tapınakların bulunduğu iç kale.
akrostiş	* Her dizenin ilk harfi yukarıdan aşağıya doğru okununca ortaya bir söz çıkacak biçimde düzenlenmiş manzume, muvaşşah, tevşih.
aks	* Dingil.
aksak	* Aksayan, hafifçe topallayan. * İyi gitmeyen, iyi işlemeyen. * Türk müziğinde oldukça kıvrak bir usul. * Eski Yunan ve Lâtin şiir ölçüsünde, sondan bir önceki hecesi kısa olacak yerde uzun olan dize.
aksak eşekle yüksek dağa çıkılmaz	* eksik araçlarla sağlıklı işyapılmaz.
aksakal	* Köyün veya mahallenin ihtiyar heyetinde olan kimse. * Ermiş, evliya.
aksaklık	* Aksak olma durumu.
aksam	* Kısımlar.
aksama	* Aksamak işi.
aksamak	* Hafif topallamak. * (bir iş) Gereği gibi yürümemek, geri kalmak.
aksan	* Bir ülkenin insanlarına veya bir çevreye özgü söyleyişözelliği. * Vurgu, kelime vurgusu, grup vurgusu.
aksanı bozuk	* Bir dildeki kelimeleri doğru söyleyemeyen.
aksata	* “alma ve verme” Alışveriş.
aksatış	* Aksatmak işi veya biçimi.
aksatma	* Aksatmak işi.
aksatmak	* Aksamasına yol açmak, bir işi gereği gibi yürütmemek.
aksayış	* Aksamak işi veya biçimi.
akse	* Hastalık nöbeti, kriz.
aksedir	* Kaplamasımobilyacılıkta kullanılan, açık kahve rengi öz odunlu olan bir ağaç (Thuya occidentalist).
akselerograf	* İvmeyazar.
akselerometre	* İvmeölçer.
akseptans	* Yabancıülkelerde okuyacak öğrenciler için gönderilen kabul belgesi. * Poliçelerin üzerine “kabulümdür” biçiminde yazılarak altı imzalanan açıklama.
aksesuar	* Bir aletin, bir makinenin işlevine katılmayan, ancak kendine özgü ayrı bir yararı bulunan alet, araç veya nesne. * Konunun gerektirdiği ölçüde kullanılan, bir sahne içinde yer alan veya oyuncunun dekor gereği kullandığı çeşitli eşya. * Kadın giyiminde giysiyi bütünleyen ayakkabı, çanta, kemer, şapka, eldiven, mücevher gibi eşya.
aksesuarcı	* Aksesuarıhazırlayan kimse. * Aksesuar kullanmasınıseven.
aksetme	* Aksetmek işi.
aksetmek	* (ses) Bir yere çarpıp geri dönmek, yankılanmak, yankıvermek. * (ışık) Bir yere vurmak. * (bir ışık veya bir şekil) Düz ve parlak bir yüzeye çarpıp orada aynen görünmek, yansılanmak. * Ulaşmak, yayılmak, duyulmak. * Evirmek, tersine çevirmek.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 31

ahlâksızca	* Ahlâksız biçimde veya tarzda.
ahlâksızlık	* Ahlâksız olma durumu. * Ahlâk kurallarına uymama, ahlâksızca davranış.
ahlâksızlık etmek	* ahlâksızca davranmak.
ahlama	* Ahlamak işi.
ahlamak	* İç çekmek, ah etmek, ah çeker gibi ses çıkarmak.
ahlat	* Gülgillerden, kendi kendine yetişen, üzerine armut aşılanan ağaç, yaban armudu (Pirus piraster). * Bu ağacın, armuda benzeyen ve ancak iyice olgunlaştıktan sonra yenilebilen yemişi. * Kaba adam, yol iz bilmez kimse.
ahlât	* Bir karışım içindeki parçalar, ögeler. * Beden yapısının temelini oluşturan ögeler.
ahlâtıerbaa	* Bedende bulunduğu var sayılan dört öge.
ahlatın (veya armudun) iyisini (dağda) ayılar yer	* kendilerine yakışmayan güzel bir şeyi eline geçirenler için kullanılır.
ahmağa yüz, abdala söz vermeye gelmez	* ahmağa gereğinden çok ilgi gösterirseniz sizi sık sık uğraştırır.
ahmak	* Aklını gereği gibi kullanamayan, bön, budala, aptal.
ahmak yerine koymak	* bir kimseye aptalmış, anlamazmışgibi davranmak.
ahmakça	* Biraz ahmak. * (ahmak’ça) Ahmağa yakışır nitelikte, aptalca.
ahmakıslatan	* Yavaşyavaşve ince ince yağan yağmur, çisenti.
ahmaklaşma	* Ahmaklaşmak durumu.
ahmaklaşmak	* Ahmak duruma gelmek, aptallaşmak. * Bir an için şaşalayıp bocalamak.
ahmaklaştırma	* Ahmaklaştırmak işi.
ahmaklaştırmak	* Ahmaklaşmasına sebep olmak, aptallaştırmak.
ahmaklık	* Zekâsıaz gelişmişolma durumu, budalalık, anlayışsızlık, akılsızlık.
ahraz	* Dilsiz, sağır ve dilsiz.
ahret	* Dinî inanışa göre, insanın öldükten sonra dirilip sonsuza dek kalacağıve Tanrı’ya hesap vereceği yer, öbür dünya.
ahret adamı	* Dünya işlerinden el çekip sürekli ibadetle uğraşan kimse.
ahret kardeşi	* İnanç ve ibadette birbirinden ayrılmayan ve bu ilişkiyi ahrette de sürdüreceklerini düşünen kadınlara verilen ad.
ahret suali	* Gereksiz ve usandırıcısoru.
ahret yolculuğu	* Ölüm.
ahreti (veya öbür dünyayı) boylamak	* ölmek.
ahretini yapmak (veya zenginleştirmek)	* hayır işleri yaparak sevap kazanmak.
ahretlik	* Besleme kız. * Ahret kardeşi olan kadınlardan her biri.
ahrette on parmağıyakasında olmak	* kendisine karşısorumlu olan kimseden ahrette davacı olmak.
ahşa	* İnsanın veya hayvanın göğsü ve karnı içindeki organlar, bağırsak, ciğer gibi şeyler.
ahşap	* Ağaçtan, tahtadan yapılmış.
ahtapot	* Kafadan bacaklılardan, dokunaçlı bir mürekkep balığıtürü (Octopus). * Genellikle burun zarıüzerinde çıkan bir çeşit ur, polip.
ahtapot gibi	* sırnaşık, yapışkan kimse. * sömürmek amacıyla birçok işe, konuya el atan, yayılan.
ahu	* Ceylan, karaca. * Güzel, ince, zarif kadın.
ahu gibi	* çok güzel, çekici.
ahu gözlü	* Güzel gözleri olan.
ahu parçası	* Çok güzel, çekici.
ahududu	* Gülgillerden, dikenli bir bitki (Rubus idaeus). * Bu bitkinin duta benzeyen, kırmızırenkli, sulu ve kokulu yemişi, ağaç çileği.
ahval	* Durumlar, hâller, vaziyetler. * Davranışlar. * Olaylar.
ahzetme	* Ahzetmek işi.
ahzetmek	* Almak, kabul etmek.
ahzüita	* Alışveriş, alım satım, aksata.
ahzükabz	* Kendine mal etme.
aidat	* Ödenti. * Kesenek.
aidiyet	* Ait olma durumu, ilişkinlik.
aile	* Evlilik ve kan bağına dayanan, karı, koca, çocuklar, kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birlik. * Karı, koca ve çocuklardan oluşan topluluk. * Aynısoydan gelen kimseler zinciri. * Aralarında kandaşlık veya hısımlık bulunan kimselerin tümü. * Birlikte oturan hısım ve yakınların tümü. * Eş, karı. * Aynı gaye üzerinde anlaşan ve birlikte çalışan kimselerin bütünü. * Temel niteliği bir olan dil, hayvan veya bitki topluluğu.
aile adı	* Soyadı.
aile bahçesi	* Ailelerin rahatlıkla gidebileceği, genellikle içkisiz yer.
aile bütçesi	* Kısa bir süre içinde bir işçinin veya işçi ailesinin hayat seviyesinde meydana gelen değişmeleri belirlemek amacıyla yapılan istatistik çalışması.
aile dostu	* Ailece tanışılan ve evlerine gidilip gelinen ahbap, yakın.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 32

aile gazinosu	* Sadece evlilerin girebildiği ve birlikte eğlendikleri yer.
aile hayatı	* Aile bireylerinin bütün işlerini düzenli olarak ev içinde yapma durumu.
aile hukuku	* Aileyi oluşturan kişilerin karşılıklıhak ve görevlerini düzenleyen hukuk dalı.
aile meclisi	* Aile makamının görevini yerine getiren kan veya soy hısımlarından en az üç kişiden oluşan heyet.
aile ocağı	* Ailenin kurduğu, yerleştiği, geliştirdiği ev.
aile plânlaması	* Ailede çocuk edinmeyi sınırlama, doğum kontrolu.
aile reisi	* Kanunlara göre aile yükümlülüğünü taşıyan kimse.
aile saadeti	* Genellikle karı, koca bazen de büyükler ve çocuklar arasındaki uyum, anlaşma, sevgi ve hoşgörü.
ailece	* Bütün aile birlikte.
ailecek	* Ailece.
ailelik	* Aile sayısının bütünü.
ailesiz	* Ailesi olmayan.
ailevî	* Aile ile ilgili.
ait	* İlgilendiren, ilişkin, ilişik, ilgili, için, -e düşen.
ait olmak	* ilgilendirmek, birinin olmak, birine düşmek.
ajan	* Bir devlet veya kuruluşun gizli amaçları için çalışan kimse, casus. * Bir kimsenin, bir ortaklığın veya bir devletin bazı işlerini gören kimse, işgörevlisi, temsilci.
ajanda	* Unutulmaması için gerekli notlarıyazmaya yarayan takvimli defter, andaç.
ajanlık	* Ajan olma durumu. * Ajanın görevi.
ajans	* Haber toplama ve yayma işiyle uğraşan kuruluş. * Bir ticarî kuruluşu tanıtan, onunla ilgili bilgi aktaran ve bu yolla kazanç sağlayan işkolu. * Bu işkollarının çalıştığı büro.
ajitasyon	* Ruhsal gerginliğin dışa vurması.
ajur	* Delikli örgü, gözenek.
ajurlu	* Ajuru olan veya her yanıajur biçiminde işlenmiş bulunan, gözenekli.
ak	* Kar, süt gibi şeylerin rengi, beyaz, kara ve siyah karşıtı. * Bu renkte olan. * Temiz namuslu. * Sıkıntısız, rahat. * Beyaz leke. * Bazışeylerde beyaz bölüm.
-ak / -ek	* İsimden isim türeten ek (küçültme eki): baş-ak, ben-ek vb.
-ak / -ek	* Fiilden yer isimleri türeten ek: dur-ak, yat-ak vb.
-ak / -ek	* Fiilden alet isimleri türeten ek: or-ak, bıç-ak, tara-k, ele-k, küre-k vb.
ak ağa	* Saraylarda hizmet gören hadım ağalarının beyaz ırktan olanı.
ak Arap	* Arap sözcüğü “zenci” anlamına da geldiğinden asıl Arapların söz konusu olduğu anlatılmak istenirken kullanılır.
ak basma	* Ak su, perde, katarakt.
ak basmak	* Göze beyaz leke inerek görme yetisini yitirmek.
ak benek	* Gözün saydam tabakasında bir yara veya çı ban sonucunda oluşmuş, görmeyi derece derece azaltan beyaz benek.
ak demir	* Dövme demir.
ak don kara don geçitte belli olur	* Bkz. akıkarası geçitte belli olur.
ak düşmek	* (saç ve sakal) tek tük ağarmaya başlamak.
ak gözlü	* Gözlerinin rengi pek açık olan ve nazarının hemen değdiğine inanılan (kimse).
ak gün ağartır, kara gün karartır	* mutlu bir yaşayışkişiyi dinç kılar, mutsuz bir yaşayışise yıpratır.
ak kan	* Lenf.
ak kan yangısı	* Adenit.
ak koyunun kara kuzusu da olur	* iyi bir aileden kötü bir çocuk da çıkabilir.
ak köpek kara köpek geçit başında belli olur	* kimin ne olduğu deney veya sınav sonunda anlaşılır.
ak madde	* Demet durumundaki sinir liflerinden oluşan beynin iç, omuriliğin dıştabakası.
ak mıkara mıönüne düşünce görürsün	* şimdiden boşuna düşünme, sonuç belli olduğu zaman anlarsın.
ak pak	* tertemiz. * saçısakalıağarmış.
ak pak	* Bembeyaz, temiz, parlak.
ak pas	* Lâhana, turp, şalgam, karnabahar gibi bitkilerin kök dışındaki bütün bölgelerine yerleşebilen, özellikle semiz otugillerde karşılaşılan yosunumsu mantar (Albugo candida).
ak sakaldan yok sakala gelmek	* çok yaşlanıp iyice kuvvetten düşmek.
ak sülümen	* Cıva ile klorun birleşimi olan, çok zehirli, beyaz bir toz, süblime, sülümen.
ak yazılı	* Bahtlı, şanslı.
ak yel	* Güneyden esen rüzgâr, lodos.
ak yem	* İzmarit, istavrit, uskumru gibi balıkların beyaz etinden yapılan ve oltada kullanılan yem.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 33

ak yıldız	* Çoban yıldızı.
aka	* Büyük kardeş, ağabey.
akabe	* Tehlikeli, sarp ve zor geçit.
akabinde	* Arkasından, hemen arkadan, ardından, hemen ardından.
akacak kan damarda durmaz	* herhangi bir zarar karşısında bunun kaçınılmaz olduğunu anlatarak avundurmak için söylenir.
akaç	* Bir yerde birikip kalan sıvıları, bir işlem sonunda geriye kalan artıkları, gereksiz nesneleri dışarıya akıtmak için kullanılan boru, oluk veya başka araç. * Kanal, ark, su yolu. * Yer altısu oluğu.
akaçlama	* Akaçlamak işi, tefcir, drenaj. * Yer altısularınıtoplayan tesisat.
akaçlamak	* Bir yerde birikmişsularıakıtmak. * Bataklıklarıakaç yoluyla kurutmak.
akaçlatma	* Akaçlatmak işi.
akaçlatmak	* Akaçlama işini yaptırmak.
akademi	* Bilginler, yazarlar, sanatçılar kurulu. * Yüksek okul. * Çıplak modelden yapılmışinsan resmi.
akademici	* Kurallara bağlıresim ve heykel çalışmasıyapan kişi veya sanatçı.
akademicilik	* Resim veya heykel çalışmasında kurallara bağlılık.
akademik	* Akademi ile ilgili. * Bilimsel niteliği olan.
akademisyen	* Akademi üyesi.
akağaç	* Gürgengillerin, kerestesinden yararlanılan beyaz kabuklu bir türü (Betula alba).
akait	* Bir dinin öğrenilmesi gereken inançlarının ve tapınma kurallarının tümü veya bunlarıtoplayan kitap.
akaju	* Maun. * Maundan yapılmış.
akak	* Akarsu yatağı, yatak, mecra. * Irmak, dere, çay, küçük akarsu. * (su için) İvinti yeri. * Eğimi, inişi fazla olan yer.
akala	* Amerikan tohumundan yurdumuzda üretilen bir pamuk türü.
akamber	* Özellikle amber balığının bağırsaklarından çıkarılan, kül renginde, yapışkan, bükülgen ve misk gibi kokulu olan bir taş. * Sıcak üİkelerde yetişen bir ağaçtan (Hymenea) elde edilen katı, güzel kokulu reçine.
akamet	* Kısırlık, verimsizlik. * Başarısızlık, sonuçsuzluk.
akamete uğramak	* başarısız, sonuçsuz kalmak.
akan sular durmak	* itiraza, söyleyeceği söze yer kalmamak.
akan yıldız	* Güneşsistemine bağlı, kesin yörüngesi bulunmayan ve bu sebeple atmosferin üst katmanlarına girince ateş külçesi durumuna dönüşen küçük gök cismi, ağma, şahap, meteor.
akar	* Kiraya verilerek gelir getiren ev, dükkân, tarla, bağgibi mülk.
akar amber	* Asya ve Amerika’da yetişen, odunu ceviz ağacınınkine benzeyen, güzel kokulu öz suyu olan büyük bir ağaç (Liquidambar orientalis).
akarca	* Kemik veremi. * Sürekli işleyen çı ban, fistül. * Küçük akarsu. * Kaplıca.
akaret	* Kiraya verilerek gelir getiren ev, dükkân gibi mülk.
akarlar	* Tıknaz yapılı, gövdeleri halkasız, başları göğüsle birleşik, ağız yapılarıısırıcı, sokucu veya emici örümceğimsiler takımı.
akarsu	* Yeryüzünde ve yer altında belirli bir yatak içinde, eğim boyunca sürekli veya zaman zaman akan su. * Tek sıra elmastan veya inciden gerdanlık. * Kesintisi olmayan, aralıksız.
akaryakıt	* Benzin, gaz yağı, mazot gibi sıvıdurumunda olan yakacak.
akaryakıt istasyonu	* Benzin, gaz, motorin gibi yakıtların satıldığıyer.
akasma	* Düğün çiçeğigillerden, beyaz çiçek veren, bahçelerde süs çiçeği olarak yetiştirilen sarılıcı bir bitki; yaban asması, Meryem ana asması(Clematis vitalba).
akasya	* Baklagillerden, sıcak iklimlerde birçok çeşitleri yetişen ve tanen, zamk, boya gibi maddelerinden yararlanılan bir ağaç (Acacia). * Baklagillerden, yurdumuzda yetişen bir süs ve gölge ağacı, salkım ağacı(Robinia pseudoacacia).
akbaba	* Akbabagillerden, başıve boynu çıplak olan, dağlık yerlerde yaşayan, leşle beslenen, çok yüksekten uçarak keskin gözleriyle çok uzakları görebilen, iri ve yırtıcı bir kuş(Vultur monachus). * İhtiyar.
akbabagiller	* Gündüz yırtıcılarıalt takımının, kanatları genişve büyük olan, iyi uçan büyük kuşları içine alan bir familyası.
akbakla	* Kuru fasulye.
akbalık	* Sazangillerden, eti kılçıklı, yumurtası ile tarama yapılan bir balık (Leuciscus). * Akya balığı.
akbalıkçıl	* Leyleksilerden, bataklık, ırmak ve göl kıyılarında yaşayan, oldukça büyük, ak renkli bir kuştürü (Egretta alba).
akbaş	* Yazın kutup bölgelerinde yaşayan, kışın ılık kıyılara göçen, kısa ve ince gagalı, siyah bacaklıyabanî bir tür kuş, deniz kazı(Bemicla).
akbuğday	* Kurak iklime dayanıklı, beyaz kabuklu, ekmeklik buğday.
akburçak	* Baklagillerden, burçağa yakın bir bitki cinsi (Lathyrus sativus).
akciğer	* Göğüs kafesinin büyük bir bölümünü dolduran ve solunum organının temeli olan, sağlısollu iki parçalı organ.
akciğer göbeği	* Akciğerin, iç yan yüzünün hemen arkasında bronş, sinir ve damarların girip çıktığıyer.
akciğer kesecikleri	* Akciğer lopçuğunun parçaları; bronşçukların son bölümü.
akciğer lopçuğu	* Birçok akciğer keseciğinin birleşerek oluşturduğu parça.
akciğer peteği	* Akciğerlerde solunumda gaz alışverişini sağlayan, hava borucuklarının sonunu oluşturan kesecik.
akciğer zarı	* Göğüs boşluğunun içini ve bu boşluğun içinde bulunan akciğerin dışınıkaplayan ince zar, plevra.
akciğerliler	* Karından bacaklıyumuşakçaların tek ciğerle soluk alan bir takımı.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 34

akça	* Oldukça beyaz, beyazca.
akça	* Bkz. akçe.
akça armudu	* İnce kabuklu, sarı, etli ve sulu bir tür armut.
akça pakça	* Beyaz tenli, güzel (kadın).
akça yel	* Güneydoğudan esen yel, keşişleme.
akçaağaç	* Akçaağaçgillerden süs ağacı olarak da dikilen tahtasıhafif ve sağlam bir ağaç, isfendan (Acer).
akçaağaçgiller	* İki çeneklilerden, örneği akçaağaç olan bir bitki familyası.
akçakavak	* Akkavak.
akçalı	* Paraya bağlı, parayla ilgili, malî.
akçe	* Küçük gümüşpara. * Her tür madenî para.
akçıl	* Rengini atmış, ağarmış, içinde ak renk bulunan.
akçıllanma	* Akçıllanmak işi.
akçıllanmak	* Akçıl duruma gelmek, rengini atmak veya atmışgibi olmak.
akçıllaşma	* Akçıllaşmak işi veya durumu.
akçıllaşmak	* Akçıl duruma gelmişolmak.
akçıllık	* Akçıl olanın durumu.
akçöpleme	* Zambakgillerden, yapraklarının uzun, genişolması, çiçeklerinin güzelliği dolayısıyla bahçe çiçekleri arasına giren zehirli bir bitki cinsi (Veratrum album).
akdarı	* Buğdaygillerden, bir yıllık veya daha uzun yaşayabilen otsu bir bitki türü (Panicum miliaceum).
akdedilme	* Akdedilmek durumu.
akdedilmek	* Akdetmek işi yapılmak.
Akdeniz humması	* Malta humması.
Akdeniz mavisi	* Parlak ve canlı görünümde mavi rengin bir türü.
akdetme	* Akdetmek işi.
akdetmek	* (mukavele, muahede, ittifak gibi karşılıklı bağlanma anlamıtaşıyan Arapça sözlerle) Yapmak.
akdiken	* Hünnapgillerden, hekimlikte ve boyacılıkta kullanılan bir bitki cinsi, güvem eriği, geyik dikeni (Rhamnus cathartica).
akdoğan	* Kartalgillerden bir doğan türü, aksungur.
akdut	* Beyaz renkte olan dut.
akemi	* İki elemanlımermer yapıştırıcısı.
akgünlük	* Tütsü olarak yakılan bir tür ağaç sakızı.
akhardal	* Hekimlikte iç sürdürücü olarak kullanılan hardal türlerinden biri (Sinapis alba).
akı	* Herhangi bir kuvvet alanında, belli bir düzlemin belli bir bölümünden geçtiği var sayılan güç çizgileri, seyelân.
akıak karasıkara	* beyaz tenli, kara gözlü, kara saçlı.
akıkarası geçitte belli olur	* bir iddiadaki doğruluğun ancak deney veya sınav sonunda belli olacağınıanlatmak için söylenir.
akı bet	* (bir işveya durum için) Son, sonuç. * Sonunda, eninde sonunda.
akı betine uğramak	* birinin içinde bulunduğu kötü duruma düşmek.
akıcı	* Akma özelliği olan. * Kolay söylenebilen, okunabilen, anlamca açık (anlatım), selis.
akıcıünsüz	* Ciğerlerden gelen havanın, ağız boşluğundaki yarıkapalı bir engele çarpmasıyla oluşan bol sesli ünsüz (r, l, ğ, y).
akıcılık	* Akıcı olma durumu. * Söz, yazıve anlatımın akıcı olma özelliği, selâset.
akıcılık ölçeği	* Bir sıvının belli sıcaklıktaki akıcılığınıölçmekte kullanılan alet.
akıl	* Düşünme, anlama ve kavrama gücü, us. * Hafıza, bellek. * Öğüt, salık verilen yol. * Düşünce, kanı.
akıl akıl, gel çengele takıl	* bir sorunun nasıl çözümleneceğini düşünememe durumu.
akıl akıldan üstündür	* bir kimsenin aklına gelmeyen bir çare, herhangi birinin aklına gelebilir.
akıl almak	* danışmak, görüşalmak.
akıl almamak	* inanılacak gibi olmamak, akla uygun gelmemek.
akıl almaz	* inanılacak gibi olmayan, inanılmaz.
akıl danışmak	* bir konuda birinin görüşünü sormak.
akıl defteri	* Hatırlanıp yapılması gereken şeylerin yazıldığıküçük defter, not defteri, muhtıra defteri, ajanda.
akıl dışı	* Akla, gerçeğe, uygun olmayan. * Us dışı, gayriaklî, irrasyonel.
akıl dışıcılık	* Akıl dışıdavranma yanlısı görüş, us dışıcılık, irrasyonalizm.
akıl dişi	* Yirmi yaşsıralarında altlıüstlü ve sağlısollu, en içeride çıkan azıdişi, yirmi yaşdişi.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 27

ağzısulanmak	* imrenmek.
ağzısüt kokmak	* çok genç ve toy olmak.
ağzıteneke kaplı(olmak)	* çok sıcak veya çok acışeyleri kolaylıkla içebilen veya yiyebilenler için şaka yollu söylenir.
ağzıtorba değil ki büzesin	* herkesin dedikodu yapmasının önüne geçilemeyeceğini anlatır.
ağzıvar, dili yok	* pek sessiz, kendi hâlinde. * konuşmayan, derdini anlatamayan.
ağzıvarmamak	* söylemeye, açıklamaya gönlü elvermemek.
ağzıyanmak	* o şeyden büyük zarar görmek.
ağzına (veya diline) kira istemek	* söylemesi beklenen şeyi söylemekte nazlıdavranmak.
ağzına (veya diline) sağlık	* bir sözü yerinde söyleyen kişilere söylenir.
ağzına (veya önüne) bir kemik atmak	* birini küçük bir çıkar göstererek susturmak.
ağzına abdestle almak	* o kişiyi anarken çok saygılıdavranmak.
ağzına almak	* söylemek.
ağzına almamak	* adınıağzına almamak.
ağzına almamak	* söz konusu etmemek, anmamak, söylememek.
ağzına atmak	* yemek için ağza koymak.
ağzına bakakalmak	* sözlerine hayran olmak.
ağzına baktırmak	* kendini zevk ile dinletmek.
ağzına bir parmak bal çalmak	* birini tatlısözlerle veya çeşitli hediyelerle bir süre için kandırmak, oyalamak.
ağzına bir şey (veya bir çöp) koymamak	* hiçbir şey yememek. ağzına bir zeytin verir, altına (veya ardına) tulum tutar. * yaptığıküçük iyiliklere karşılık büyük çıkar bekler.
ağzına burnuna bulaştırmak	* bir işi beceremeyip berbat etmek, bozmak.
ağzına düşmek	* çok yaygın olarak bilinip konuşulmak.
ağzına etmek	* haddini bildirmek.
ağzına geldiği gibi	* önünü sonunu düşünmeden.
ağzına geleni söylemek	* nezaket dışına çıkarak ağır ve kırıcısözler söylemek. * çok ve düşüncesizce konuşmak.
ağzına gem vurmak	* susturmak, söyletmemek.
ağzına kadar	* boşyeri kalmayacak biçimde.
ağzına kilit takmak (veya vurmak)	* susturmak.
ağzına koymamak	* yememek veya içmemek.
ağzına lâyık	* bir yiyeceğin tadıanlatılırken “sen de yesen, beğenirsin” anlamı ile söylenir.
ağzına sakız olmak	* dedikodusuna konu olmak.
ağzına sürmemek	* bir şeyden hiç yememek.
ağzına taşalmış	* söze karışmayıp susanlar için kullanılır.
ağzına tıkamak	* susturmak, fazla konuşmasına engel olmak.
ağzına tükürmek	* birini küçültmek üzere küfür olarak kullanılan uygunsuz sözler sarf etmek. * birine benzemek.
ağzına verilmesini beklemek (veya istemek)	* çalışmayıp, işlerinin başkalarıtarafından yapılmasını beklemek.
ağzına vur, lokmasınıal	* yumuşak huylu kimseye her istenileni kolaylıkla yaptırabilme anlamında bir atasözüdür.
ağzına yakışmamak	* söylemesi ayıp kaçmak, uygun düşmemek, yakışık almamak.
ağzında bakla ıslanmamak	* hiç sır saklamamak.
ağzında bırakmak	* Bkz. lâf ağzında kalmak.
ağzında büyümek	* sevmediğinden veya içi almadığından yutamamak.
ağzında gevelemek	* açıkça söylememek.
ağzında yaşkalmamak	* bir düşüncesini bir kimseye birçok kez söylemişolmak.
ağzından	* birisinden dinleyerek. * adına.
ağzından baklayıçıkarmak	* Bkz. baklayıağzından çıkarmak.
ağzından bal akmak	* çok tatlıkonuşmak.
ağzından çıkanı(veya çıkan sözü) kulağıduymamak (işitmemek)	* sözlerini tartmadan söylemek.
ağzından çıkmak	* bir sözü istemeden, farkına varmadan söylemek,söylemiş bulunmak.
ağzından çıt çıkmamak	* hiçbir şey söylememek.
ağzından dirhemle çıkmak	* çok az konuşmak.
ağzından dökülmek	* açıkça söylemekten çekindiği şey, konuşmasından belli olmak.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 26

ağrıkesen	* Ağrıduyusunu ortadan kaldıran, dindiren (ilâç vb.), analjezik.
ağrılarda göz ağrısı, her kişinin öz ağrısı	* herkesi en çok ilgilendiren şey kendi derdidir.
ağrılı	* Ağrıyan, ağrısı olan.
ağrıma	* Ağrımak işi. * Memeli hayvanlarda görülen ara konakçıkenelerin bulaştırdığı ağrıma asalaklarından ileri gelen hastalık.
ağrıma asalakları	* Omurgalılardan alyuvar asalağı olarak yaşayan türlü biçimlerdeki sporlular topluluğu.
ağrımak	* (vücudun bir yeri) Ağrılı olmak.
ağrına gitmek	* onuruna dokunmak veya gücüne gitmek.
ağrısıtutmak	* (gebe kadın için) doğum sancıları başlamak. * (hasta bir organ) ağrımaya başlamak.
ağrısız	* Ağrısı olmayan. * Ağrıvermeden. * Dertsiz, tasasız.
ağrısız başına kaş bastı bağlamak	* kendine gereksiz yere işçıkarmak.
ağrıtma	* Ağrıtmak işi.
ağrıtmak	* Ağrımasına yol açmak.
ağsı	* Ağgörünüşünde olan, ağgibi örülmüşolan.
ağu	* Ağı.
ağulamak	* Ağulamak.
ağustos	* Yılın 31 gün süren sekizinci ayı.
ağustos böceği	* Eşkanatlılardan, erkeği yazın karnının altındaki özel bir organdan kesik ve sürekli ses çıkaran bir böcek, orak böceği (Cicada plebeja).
ağustos böcekleri	* Genç sürgünlerden öz su emerek tarım ve orman bitkilerine zarar veren birçok türün bulunduğu eş kanatlılar familyası.
ağyar	* Başkaları, yabancılar, eller.
ağza alınmaz (veya ağza alınmayacak)	* söylenmesi ayıp, çirkin (söz, küfür).
ağza almamak	* anmamak, sözünü etmemek.
ağza düşmek	* dedikodu konusu olmak.
ağza koyacak bir şey	* yiyecek bir şey.
ağza tat, boğaza feryat	* (yiyecek için) miktarıçok az olan.
ağzıaçık	* Şaşkın, alık, bön. * Hayranlıkla, büyülenmişolarak.
ağzıaçık (veya ağzı bir karışaçık) kalmak	* çok şaşırmak, şaşakalmak.
ağzıaçık ayran delisi (veya budalası)	* yeni gördüğü her şeye şaşkınlıkla bakan, şaşıran. * saf, bön.
ağzı bir	* Söz birliği etmiş.
ağzı bozuk	* Sövmeyi alışkanlık edinmişolan, küfürbaz.
ağzı burnu yerinde	* oldukça güzel, yakışıklı.
ağzıçirişçanağına dönmek	* ağzıkuruyup acılaşmak.
ağzıdili bağlanmak	* herhangi bir sebeple konuşamaz olmak.
ağzıdili kurumak	* herhangi bir sebeple tükürük az olmak.
ağzıdili tutulmak	* beklenmedik bir durum karşısında heyecanlanmak, hayranlık duymak.
ağzıdolu dolu konuşmak	* heyecanlısöz söylemek.
ağzı gevşek	* Sır saklamaz, sır tutmaz.
ağzıhavada	* çevresindekilerden habersiz, alık, şaşkın.
ağzıkalabalık	* Birbirini tutmayan sözler söyleyen, yerli yersiz çok konuşan, boş boğaz.
ağzıkara	* Kara haber vermekten hoşlanan, şom ağızlı. * Bir yerde konuşulanıveya yapılanıduyup görmesi istenilmeyen (kimse).
ağzıkenetli	* Sır tutan, sır saklayan (kimse).
ağzıkilitli	* Dudakları beyaz (at). * Sır saklayan.
ağzıkulaklarına varmak	* çok sevinmek.
ağzıkulaklarında	* çok sevinçli, mutlu.
ağzıkurumak	* bir konuyu çok söylemek sebebiyle, ondan bıkmak. * içecek ihtiyacıduymak.
ağzıkurusun	* felâket dileğinde bulunanlara karşıkullanılan bir ilenme.
ağzılâf (veya lâkırdı) yapmak	* kolay konuşma yeteneği olmak. * inandırıcısöz söyleme yeteneği olmak.
ağzı oynamak	* bir şeyler yemek. * konuşmak.
ağzıpek	* Sır vermeyen, ketum.
ağzıpis	* Sövmeyi huy edinmişolan.
ağzısıkı	* Bkz. ağzıpek.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 25

ağızdan kapmak	* başkalarından dinlemek yolu ile yarım yamalak birtakım bilgiler edinmek.
ağızlama	* Ağızlamak işi.
ağızlamak	* Bir işi kolaylamak. * Bir parçayıyuvasına geçirmek için önce yuvanın ağzınıayarlamak. * Bir boğazın veya bir limanın ağzını ortalamak.
ağızlara sakız olmak	* herkesin diline düşmek.
ağızlaşma	* Ağızlaşmak işi veya durumu.
ağızlaşmak	* İki kan damarı, birbiri içine açılmak.
ağızlı	* Ağzıherhangi bir biçimde olan.
ağızlık	* Bir ucuna sigara takılan, öbür ucundan nefes çekilen çubuk biçimindeki araç. * Nefesli çalgılarda ağza gelen yer. * Yemişküfelerinin üzerine yapraklıdallarla yapılan kapak. * Kuyu bileziği. * Su tesisatında su alıp vermeye yarayan vanalıuç. * Hayvanın ısırmasına, zararlı bir şey yemesine engel olmak için ağzına takılan tel, deri gibi kafes. * (dokumacılıkta) Çözgünün açılıp kapandığıve içinde mekiğin geçtiği yer. * Telefon ve benzeri cihazlarda ağza yaklaştırılan bölüm. * Bir şeyin başladığıyer. * Huni.
ağızlıkçı	* Ağızlık yapan veya satan kimse.
ağızotu	* Toplarıateşlemek için falyaya konulan ve barutun patlamasına sebep olan madde.
ağızsıl	* Ağızla ilgili.
ağızsıl ünlü	* Bkz. ağız ünlüsü.
ağızsız	* Ağzı olmayan. * Yumuşak huylu, sessiz.
ağladıağlayacak	* ağlamak üzere olan.
ağlama	* Ağlamak işi.
ağlamak	* Üzüntü, acı, sevinç, pişmanlık aldanma vb.nin etkisiyle göz yaşıdökmek. * Ağaç budandığında kesilen yerlerden besi suyu veya öz su akmak. * Sızlanmak, yakınmak. * Bir duruma karşıüzüntü duymak.
ağlamak para etmez	* üzülmenin yararı olmaz.
ağlamaklı	* Ağlar gibi olan, üzüntülü.
ağlamaklı olmak	* ağlayacak duruma gelmek.
ağlamalı	* Ağlar gibi olan, ağlayacak gibi. * Acıma duygusu uyandıracak hâlde, sızlamalı.
ağlamayan çocuğa meme vermezler	* hakkınıaramasını bilmeyen kimsenin işi görülmez.
ağlamsı	* Ağlayacak gibi, ağlamalı.
ağlanma	* Ağlanmak işi.
ağlanmak	* Ağlamak işi yapılmak.
ağlantı	* Hafif hafif ağlama.
ağlar gözden, sahte sözden kendini sakın	* “kendini acındıranlardan kork” anlamında kullanılır.
ağlaşma	* Ağlaşmak işi.
ağlaşmak	* Birlikte ağlamak. * Sızlanmak.
ağlata ağlata	* Sürekli ağlatarak, devamlıeziyet ederek, üzerek.
ağlatı	* Trajedi.
ağlatıcı	* Ağlamaya yol açan.
ağlatış	* Ağlatmak işi veya biçimi.
ağlatma	* Ağlatmak işi.
ağlatmak	* Ağlamasına yol açmak.
ağlaya ağlaya	* Ağlayarak.
ağlayanın malı gülene hayretmez	* birinden haksız olarak alınan malın onu alana yararı olmaz.
ağlayıcı	* Ölünün ardından ağlamak için para ile tutulan kimse, ağıtçı, yasçı.
ağlayış	* Ağlamak işi veya biçimi.
ağlı	* Ağı bulunan.
ağma	* Ağmak işi. * Akan yıldız, şahap.
ağmak	* Sarkmak, aşağıya inmek, eğilmek, meyletmek. * Yükselmek, yukarıçıkmak.
ağnam	* Koyun ve keçi başına alınan vergi, sayım vergisi.
ağnama	* Ağnamak işi.
ağnamak	* (hayvan) Yere yatıp yuvarlanmak.
ağnamcı	* Ağnam vergisi toplayan kimse.
ağraz	* Kötü niyet ve düşmanlıklar.
ağrı	* Vücudun herhangi bir yerinde duyulan sürekli ve şiddetli acı.
ağrıkesici	* Acıyı, sızıyıdindirici (ilâç).
ağrıkesimi	* Ağrıduyusunun kendiliğinden veya tedavi sonucu yok olması, analjezi.
ağrısızı	* Rahatsızlık veren acı, sancı.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 24

ağıtçı	* Ölüye ağıt söylemek için para ile getirilen kimse, sağucu.
ağıtçılık	* Ağıtçının işi veya mesleği.
ağıtlama	* Ölmüşleri anmak için düzenlenen törende okunan övgü.
ağız	* Yüzde, avurtlarla iki çene arasında, ses çıkarmaya, soluk alıp vermeye ve besinleri içine almaya yarayan boşluk. * Bu boşluğun dudaklarıçevrelediği bölümü. * Kapların veya içi boşşeylerin açık yanı. * Bir akarsuyun denize veya göle döküldüğü yer, munsap. * Koy, körfez, liman, yol gibi yerlerin açık yanı. * Birkaç yolun birbirine kavuştuğu yer, kavşak. * Kesici aletlerin keskin yanı. * Bir dilin sınırları içinde, bölgelere ve sınıflara göre değişen söyleyişözelliği. * Birini yanıltmak, kandırmak amacıyla dolambaçlı birtakım sözler söyleme özelliği. * Bir bölge ezgilerinde görülen özelliklerin tümü. * Bazen “kez” anlamına gelir. * Üslûp, ifade özelliği. * (tehlikeli şeyler için) Pek yakın yer.
ağız	* Yeni doğurmuşmemelilerin ilk sütü.
ağız açmak	* söz söylemek, konuşmak. * azarlamak, paylamak.
ağız açmamak	* tek bir söz olsun söylememek, susup kalmak.
ağız açtırmamak	* çok konuşarak başkalarının söz söylemesine, konuşmasına engel olmak.
ağız ağıza	* ağzına kadar, tamamen.
ağız ağıza vermek (veya konuşmak)	* iki kişi birbirine pek yakın durarak başkaları işitmeyecek biçimde konuşmak.
ağız alışkanlığı	* Çok söylendiği için bir sözü sık sık kullanma durumu.
ağız aramak (veya yoklamak)	* öğrenmek istenilen şeyi söyletecek yolda dil kullanmak.
ağız birliği	* Bir konuda anlaşarak aynı biçimde konuşma, söz birliği.
ağız birliği etmek	* bir konuda anlaşarak aynışekilde konuşmak, söz birliği etmek.
ağız birliği etmek	* bir konuda anlaşarak aynı biçimde konuşmak, söz birliği etmek.
ağız burun birbirine karışmak	* dayak yeme sonunda yüzü, yara bere içinde kalmak. * yüzde aşırıöfke, üzüntü, yorgunluk gibi durumların izleri görünmek.
ağız dalaşı	* Ağız kavgası, karşılıklıatışma, bağrışma, dil dalaşı.
ağız değişikliği	* Yemeğin çeşidinde değişiklik.
ağız değiştirmek	* önce söylediğini başka türlü anlatmak.
ağız dil vermemek	* hiç konuşmamak, susmak.
ağız dolusu	* Ağzın alabileceği kadar. * (küfür için) Birbiri ardınca, birçok.
ağız kâhyası	* Birinin söyleyeceği sözlere karışan kimse.
ağız kalabalığı	* Birbirini tutmayan gereksiz sözler.
ağız kalabalığına getirmek	* birini gereksiz sözler söylemek yolu ile şaşırtmak. * söz söyleme becerisine sahip olma.
ağız kavafı	* Karşısındakini kandırmak için gerekli gereksiz çok söz söyleyen.
ağız kavgası	* Karşılıklıağır sözler söyleyerek yapılan çekişme, atışma, dil kavgası.
ağız kokusu	* Bir kimsenin çekilmez davranışları, istekleri, sözleri.
ağız kullanmak	* duruma, ortama göre söz söylemek, sözünü amacına göre değiştirmek.
ağız nişanı	* Yalnız sözle yapılan nişanlanma.
ağız satmak	* yüksekten atarak kendini övmek.
ağız şakası	* Sözle yapılan şaka.
ağız tadı	* (ailede veya toplumda) Dirlik düzenlik, iyi geçinme veya rahatlık.
ağız tadıyla	* huzurla, rahatlık içinde, içine sine sine, lezzetini duyarak.
ağız tamburasıçalmak	* sözle avutmaya, oyalamaya çalışmak.
ağız tatsızlığı	* Bir topluluk içindeki geçimsizlik, huzursuzluk.
ağız tıkamak	* konuşma imkânıvermemek.
ağız tüfeği	* Mermileri şiddetle üflenerek fırlatılan bir çeşit tüfek taslağı.
ağız tütünü	* Keyif için ağızda çiğnenen bir tür tütün.
ağız ünlüsü	* Geniz yoluna kaymadan çıkan ünlü, ağızsıl ünlü.
ağız yapmak	* birini kandırma, yanıltma amacıyla duygularını, düşüncelerini olduğundan başka türlü gösterecek biçimde konuşmak.
ağız yaymak	* açık ve dürüst konuşmaktan kaçınmak.
ağız yer, yüz utanır	* armağan alan, armağanıverenin isteğini yerine getirmeye çalışır.
ağız yoklamak	* Bkz. ağız aramak.
ağızda dağılmak	* (genellikle hamur işi için) iyi pişmişve lezzetli olmak.
ağızda sakız gibi çiğnemek	* bir söz veya düşünceyi sık sık tekrarlayıp durmak.
ağızdan	* Yazılı olmayarak, sözle, sözlü, şifahî.
ağızdan ağıza	* Herkes birbirine söyleyerek.
ağızdan ağza dolaşmak (veya geçmek)	* herkes birbirine söylemek.
ağızdan burun yakın, kardeşten karın yakın	* “insanın kendi yararıher şeyden önemlidir” anlamında kullanılır.
ağızdan dolma	* (top veya tüfek için) Namlusu ağzından doldurulan.

3 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 23

ağır kaçmak	* gücendirici olmak.
ağır kayba uğramak	* maddî ve manevî büyük zarar görmek.
ağır kayıp	* (savaş, deprem, sel gibi doğal afetlerde) Büyük kayıp. * Maddî zarar.
ağır küre	* Yer yuvarlağının, yoğunluğu ve katılığıçok olan bölümü, barisfer.
ağır ol!	* ciddî, ağırbaşlı, soğukkanlı, sabırlı ol!. * acele etme, yavaşol!.
ağır oturmak	* uslu durmak.
ağır para cezası	* Bazısuçlara göre takdir edilen para cezası.
ağır sanayi	* Üretim araçlarıyapan sanayi.
ağır satmak	* nazlanmak, gönülsüz davranmak.
ağır sıklet	* Bazıspor dallarında yarışmacıların ağırlığı ile sınırlandırılan kategori, başağırlık.
ağır söylemek	* acı, dokunaklı, sözler söylemek.
ağır söz	* Kişinin onuruna dokunan, dayanılması güç söz.
ağır su	* Bazınükleer reaktör tiplerinde nötron yavaşlatıcısı olarak kullanılan, içinde hidrojen atomlarıyerine döteryum izotopları bulunmasısonucu oluşan su (DO).
ağır top	* Güçlü, ünlü, tanınmışkimse.
ağır uyku	* Uyanılması güç, derin uyku.
ağır vasıta	* Motoru, ağır yük veya birden fazla römork taşımak amacıyla güçlendirilmişkamyon ve benzeri araç.
ağır vasıta ehliyeti	* Ağır vasıta sürücülerine verilen kullanma belgesi.
ağır yağ	* Kalın yağ.
ağırbaşlı	* Davranışlarıölçülü, olgun (kimse), vakur, ciddî.
ağırbaşlılık	* Ağırbaşlı olma durumu, vakar, ciddiyet.
ağırca	* Oldukça ağır.
ağırdan	* Ağır olarak.
ağırdan almak	* bir işi gereken süre içinde bitirmemek. * bir işi gönülsüz, isteksiz yapmak, geciktirmek.
ağırkanlı	* Hippokrates’in ortaya attığı ağır canlılık, soğukluk, kolayca duygulanmayışgibi nitelikleri kendinde toplayan kişilik tipi. * Bkz. ağır canlı.
ağırkanlılık	* Ağırkanlı olma durumu.
ağırlama	* Ağırlamak işi, ikram, izaz. * Gelin veya güvey karşılanırken çalınan kıvrak bir hava.
ağırlamak	* Konuğa saygı göstererek onun her türlü rahatını, ihtiyacını sağlamak, ikram etmek, izaz etmek.
ağırlanma	* Ağırlanmak işi.
ağırlanmak	* Ağırlamak işine konu olmak.
ağırlaşma	* Ağırlaşmak durumu.
ağırlaşmak	* (hava) Sıkıcıve bunaltıcı bir durum almak, bozulmak. * (hasta için) Tehlikeli duruma gelmek, fenalaşmak. * Yavaşlamak. * (gebe kadın için) Doğurmasıyaklaşmak. * Ağırbaşlı olmak. * (yiyecek) Bozulmaya yüz tutmak. * Güçleşmek, zorlaşmak. * (organ için) Görevini yapamaz duruma gelmek.
ağırlaştırma	* Ağırlaştırmak işi.
ağırlaştırmak	* Bir şeyin ağırlaşmasına yol açmak.
ağırlatma	* Ağırlatmak işi.
ağırlatmak	* Ağırlamak işini yaptırmak.
ağırlığınca altın değmek	* çok değerli olmak.
ağırlığını(ortaya) koymak	* kimliğini ve kişiliğini kabul ettirmek.
ağırlık	* Ağır olma durumu. * Değerli olma durumu. * Ağırbaşlılık. * Tehlikeli olma durumu. * Sıkıntılı, bunaltıcıdurum. * Orduda bir birliğin cephane, yiyecek ve eşya yükleri. * Çeyizini düzmek için güveyin geline verdiği para, kalın. * Uyuşukluk ve gevşeklik durumu. * Uykuda iken gelen ve insana boğulur gibi bir duygu veren durum. * Yer çekiminin, bir cismin molekülleri üzerindeki etkisinin oluşturduğu bileşke. * Takı. * Yük, külfet. * Sorumluluk. * Etki, yetki, baskı, güçlük. * Dikkati ve önemi bir şey üzerinde yoğunlaştırmak. * Terazilerde tartma işi yapılırken bir kefeye konulan nesne. * Değerlendirmelerde herhangi bir konu veya evreye, olağanın üzerinde ve belli oranda, fazladan bir değer tanınması.
ağırlık basmak (veya çökmek)	* gevşeklik ve uyku gelmek. * (uykuda) sıkıntılıduruma girmek. * Ağır bir hava kaplamak, sessizlik oluşmak.
ağırlık merkezi	* Bir cismin bütün noktalarına ayrıayrıetki yapan yer çekimi kuvvetlerinden oluşmuştek kuvvet durumundaki bileşkenin uygulama noktası. * Bir işin en önemli bölümü.
ağırlık olmak	* birine yük olmak, kendi masrafını başkasına çektirmek, sıkıntıvermek.
ağırlıklı	* Değerlendirmelerde, herhangi bir konu veya evreye olağanın üzerinde ve belli bir oranda, fazladan tanınan (değer).
ağırsama	* Ağırsamak hareketi.
ağırsamak	* Birine karşısoğuk davranarak sıkıntıverdiğini anlatmak. * Bir işi yavaşyapmak, önemsememek, ilgilenmemek. * Bir işi ağır bulmak, yük saymak, yüksünmek.
ağırşak	* Yün, iplik eğirilen iği ağırlaştırmak için alt ucuna geçirilen yarım küre biçiminde, ortasıdelik ağaç veya kemik parça. * Teker biçiminde yassınesne, kurs.
ağırşaklanma	* Ağırşaklanmak işi veya durumu.
ağırşaklanmak	* Çı banda veya (ergenlik sırasında) memede ağırşak biçiminde bir tümsek oluşmak.
ağış	* Ağmak işi veya biçimi. * (su buharının ve başka gazların) Yerden havaya doğru çıkışı, yağışkarşıtı.
ağıt	* Ölen bir kimsenin gençliğini, güzelliğini, iyiliklerini, değerlerini, arkada bıraktıklarının acılarınıveya büyük felâketlerin acılıetkilerini dile getiren söz veya okunan ezgi, yazılan yazı, sağu, mersiye. * Ağlama, gelin olan bir kızın arkasından meziyetlerini sayıp dökerek ağlama.
ağıt yakmak (veya tutturmak)	* ağıt söylemek, ağıt düzmek.

3 Mart 2021