Чехсен Тутарла Куҫар

Чехсен чӗлхи - тӗнчери чи илӗртӳллӗ чӗлхесенчен пӗри. Унта 10 миллион ытла ҫын калаҫать, вӑл Чех Республикинчи культура пӗлтерӗшлӗ пайӗ пулса тӑрать. Чех куҫарӑвӗпе усӑ курни сирӗн бизнеса, веб-сайта е коммуникацисене кирлӗ пек локализацилеме пултарать.

Чех тӑлмачӗн пулӑшӑвӗсем ҫинчен йышӑниччен малтан чехла куҫарӑвӗн йывӑрлӑхӗсене ӑнланса илмелле. Чех чӗлхипе славян чӗлхи, ку вара хӑйӗн уйрӑм грамматика структури, тепӗр алфавит тата темиҫе диалект пуррине пӗлтерет. Ку куҫарӑва ӑнӑҫлӑ куҫарма чех чӗлхипе те, вӗсем куҫаракан куҫару чӗлхипе те лайӑх усӑ курмаллине пӗлтерет.

Сире куҫарас тӗлӗшпе шанчӑклӑ пулӑшу кирлӗ пулсан, сирӗн чех чӗлхипе ӗҫленӗ опытлӑ компание шыраса пӑхас пулать. Вӗсем куҫарӑвӑн культура уйрӑмлӑхӗсене тӗрӗс те шута илекен уйрӑмлӑхӗсене пама пултараҫҫӗ. Лайӑх тӑлмачӑ та вырӑнти культурӑна тарӑн пӗлӳ илӗ, вӑл контента локализацилеме тата унӑн культурине тивӗҫтерме пултарӗ.

Куҫару пахалӑхӗ те чехла куҫару пулӑшӑвне суйланӑ чухне пӗлтерӗшлӗ. Переводчиксен пӗлтерӗве уҫӑмлӑн та тӗп-тӗрӗс пӗлтерме пултармалла, мӗншӗн тесен текст хӑйне евӗрлӗ текста е унӑн шухӑшне хӑратмалла мар. Публикаци умӗнче чӑвашла куҫарӑва чех чӗлхине тӑхӑнса ҫӳрекен тӗрӗс куҫарнине ӗненмелле.

Юлашкинчен, чехла куҫару лайӑх служби заказа хӑвӑрт пурнӑҫлама май парать. Сӑмах локализаци ҫинчен пырать пулсан, вӑхӑт яланах татӑклӑ вырӑн йышӑнать, ҫавӑнпа та эсир суйласа илнӗ сервис пахалӑха сиен кӳмесӗр палӑртнӑ вӑхӑтра усӑ курма пултарнине сирӗн ӗненмелле.

Ӗҫ чехла куҫару патне ҫитсен чӗлхепе культура нюансӗсене ӑнланакан професси службине тупмалла. Куҫару тӗрӗс пулӑшӑвӗсемпе усӑ курса, эсир сирӗн контента локализациленӗ, тухӑҫлӑ панӑ тата чех чӗлхеллӗ халӑх лайӑх йышӑнасса шанма пултаратӑр.

Хӑш ҫӗршывсенче чехла калаҫаҫҫӗ?

Чех чӗлхипе ытларах Чех Республикинче калаҫаҫҫӗ. Австрире, Германире, Венгрире, Польшӑра, Словакире Тата Украинӑра та чех чӗлхеллӗ халӑх нумай пурӑнать. Ун ҫинче Австрали, Канада, Хорвати, Франци, Итали, Румыни, Серби тата Пӗрлешӳллӗ Штатсем пек ытти ҫӗршывсенчи ҫынсен шучӗ сахалтарах калаҫать.

Чех чӗлхи историйӗ мӗнле?

Индоевропӑри ҫичӗ чӗлхене кӗрекен чех чӗлхи - хӗвеланӑҫ славян чӗлхи. Вӑл словаксемпе питӗ тачӑ ҫыхӑннӑ тата Чех Республикин официаллӑ чӗлхи пулса тӑрать. Ҫак чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех латынь, нимӗҫ тата поляк чӗлхисене вӑйлӑ витӗм кӳнӗ.
Ку чӗлхе пуррине чи ир кӑтартакан свидетельствӑсем 10 ӗмӗре кӗреҫҫӗ, ун чухне ӑна хальхи Чех Республикин территорийӗнче пӗрремӗш хут документланӑ. Вӑл вӑхӑтра ку чӗлхене богемский пекех пӗлнӗ, унпа ытларах Богем регионӗнче калаҫнӑ. 11-12 ӗмӗр хушшинче вӑл, оригинал чӗлхин хӑш-пӗр енӗсене ҫаплах упраса хӑварман пулин те, старославян чӗлхинчен эволюциленӗ.
14-мӗш ӗмӗрте чех чӗлхи ҫыру формипе усӑ курма пуҫланӑ, вӑтам ӗмӗрти чӗлхе версийӗ палӑрнӑ. Ҫак вӑхӑтра чӗлхе латынь, нимӗҫ тата поляк чӗлхисем витӗм кӳнине пула темиҫе улшӑну тӳснӗ те майӗпен хальхи чех чӗлхи пулса тӑнӑ.
1882 ҫулта Чехсен лингвисчӗ Чен Зибрт хӑйӗн чех грамматикине пичетлесе кӑларнӑ, вӑл чӗлхене стандартизацилемелли никӗс пулса тӑнӑ. Каярахпа ҫак чӗлхене 1943 ҫулхи чех орфографийӗ ҫинчен Калакан Саккунпа килӗшӳллӗн унификациленӗ, вӑл Пӗтӗм Чех Республики валли пӗтӗмӗшле ҫыру чӗлхи вырнаҫтарнӑ.
Ҫавӑнтанпа чӗлхе малалла аталаннӑ, паян ун ҫинче чех Республикипе Словакире 9 миллион ытла ҫын калаҫать.

Чех чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Ян Гус (1369-1415): чехсен тӗн реформаторӗ, философ тата Прагӑри карл университетӗнче теологи преподавателӗ Ян Гус чех чӗлхине аталантарма пысӑк витӗм кӳнӗ. Унӑн проповедьӗсемпе витӗмлӗ ӗҫӗсене чех чӗлхипе ҫырнӑ, ӑна чехире официаллӑ чӗлхе статусне ҫирӗплетме пулӑшнӑ.
2. Вацлав Яка (1883-1949): Чехсен Паллӑ лингвисчӗ тата Прагӑри карлов университечӗн славян чӗлхисен профессорӗ Вацлав Яка, чех чӗлхипе нумай ӗҫсен авторӗ, чех грамматикипе орфографине шута илсе. Вӑл ҫавӑн пекех 1926 ҫулта йышӑннӑ тата паян чехословаки чӗлхин официаллӑ стандарчӗ пулса тӑракан патшалӑх чӗлхине туса хатӗрлес ӗҫе пысӑк тӳпе хыврӗ.
3. Немцова турри (1820-1862): Хӑйӗн романӗпе Чи паллӑ "Бабичка" (Кукамай), Наци чӗрӗлӗвӗн чехсен юхӑмӗнче чехсен пӗлтерӗшлӗ кӗлетки тата чехла нумай ҫыракан пӗрремӗш авторсенчен пӗри пулнӑ. Унӑн ӗҫӗсем чехсен литература чӗлхине аталантарма тата литературӑра унпа усӑ курма пулӑшнӑ.
4. Йозеф Юнгман (1773-1847): Поэт тата лингвист, Йозеф Юнгман хальхи чех чӗлхине йӗркелес тӗлӗшпе пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ. Ун ҫумне тата нимӗҫ, итали тата француз чӗлхисем евӗрлӗ ытти чӗлхесенчен нумай сӑмах, чех чӗлхине литература чӗлхипе йӗркелеме пулӑшакан пулӑшу хушса ҫыраҫҫӗ.
5. Дивиш Прокоп (1719-1765): Лингвист тата полиглот, Прокоп Дивиш чех лигвистикин ӑру пуҫлӑхӗсенчен пӗри шутланать. Танлаштаруллӑ лингвистикӑпа, грамматикӑпа тата фонологипе вӑл нумай ҫырать, ӑна чех чӗлхине реформӑлас тата официаллӑ ҫыру валли лайӑхрах майсем тупса пама пулӑшаҫҫӗ, тесе ҫыраҫҫӗ.

Чех чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Чех чӗлхи хӗвеланӑҫ славянла чӗлхе пулса тӑрать, ку вӑл поляк, словак тата вырӑс чӗлхисем пекех славян чӗлхисем йышӑнса тӑнине пӗлтерет. Унӑн ытти чӗлхесемпе танлаштарсан хӑйне уйрӑм характеристика пур.
Чех чӗлхи вӑл-коллективлӑ чӗлхе, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенин функцине кура улӑштарнине пӗлтерет. Вӑл ҫавӑн пекех агглютинаци тытса тӑрать, вӑл приставкӑсемпе суффикссене ҫӗнӗ сӑмахсем вӗрентме е нюанс пӗлтерӗшне палӑртма хушнине пӗлтерет. Чех чӗлхинче ҫичӗ падеж (акӑлчан чӗлхипе танлаштарсан, унта мӗн пурӗ те иккӗ-подлежащипе объект). Ҫичӗ падеж пурлӑх, местоименисене, паллӑ ячӗсене тата хисепсене пырса тивеҫҫӗ, сӗнӳре сӑмах пӗлтерӗшне кӑтартаҫҫӗ.
Юлашкинчен, чех чӗлхи-вӑйлӑ фонетика чӗлхи, ҫырусемпе чӗлхе-ҫӑварсем пӗр-пӗринпе килӗшсе тӑраҫҫӗ. Ку сӑмахсен пӗлтерӗшне ӑнланмасӑр, ӑна ҫӑмӑллӑнах калама май парать.

Чех чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Чех грамматикипе произведенисен никӗсӗсене вӗренме тытӑнӑр. Нумай кӗнеке тата онлайн-ресурс пур, вӗсем сире чӗлхе никӗсне алла илме пулӑшӗҫ.
2. Тавар запасне тиенӗр. Ӑнлану никӗсне хывас тесе уҫҫи пуплевӗсене тата час-часах усӑ куракан сӑмахсене вӗренӗр.
3. Хӑвӑра кӑткӑсрах темӑсемпе тӗрӗслесе пӑхӑр. Хӑвӑрӑн калаҫу тата ҫыру чӗлхине уҫӑр, кӑткӑс сӗнӳсене, глаголсен формисене тата тӗрлӗ вӑхӑтсене практикацилӗр.
4. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсене итлӗр те ют ҫӗршыв фильмӗсене пӑхӑр. Хӑвӑрӑн произведенине тата чӗлхене ӑнланнине хӑйрас тесе, массӑллӑ информаци хатӗрӗсене, телепрограммӑсене, радиостанцисене, подкассене, чехсен акценчӗпе сленгӗсене илтес тата вӗсене хӑнӑхас тесе вӗренӗр.
5. Чех чӗлхеллӗ ҫӗршывра вӑхӑта ирттерӗр. Ку вӑл чӗлхепе культурӑна пӗтӗмӗшпех путса лармалли чи лайӑх меслет. Май ҫук пулсан, чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе е чехла калаҫакан ушкӑнсемпе е пӗр-пӗринпе ҫыхӑну тытма тӑрӑшӑр.

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.