Kategori: SÖZLÜK

Türkçe Sözlük A Sayfa 101

atlanma	* Atlanmak işi.
atlanmak	* Ata binmek veya at edinmek.
atlanmak	* Atlamak işi yapılmak.
atlar anası	* İri yarı, erkeksi kadın.
atlar nallanırken kurbağalar ayak uzatmaz	* küçükler büyüklerin yanında hadlerini bilmelidir.
atlar tepişir, arada eşekler ezilir	* büyüklerin çatışmasından küçükler zarar görür.
atlas	* Yüzü parlak, sık dokunmuş bir tür ipekli kumaş.
atlas	* Dünyanın, bir ülkenin, bir bölgenin fiziksel ve siyasî coğrafyası ile ekonomi, tarih gibi konularda toplu bilgi vermek için bir araya getirilmiş coğrafya haritalarıderlemesi. * Bir konuyu açıklamak için hazırlanmışresim veya levhalardan oluşmuşkitap.
atlas çiçeği	* Uzun ve sarkık yapraklı, parlak kırmızıçiçekler açan kaktüs.
atlas çiçeğigiller	* Kaktüsgiller.
atlas kemiği	* Boyun omurlarının üstten birincisi.
atlatılma	* Atlatılmak işi.
atlatılmak	* Atlatmak işi yapılmak veya bu işe konu olmak.
atlatma	* Atlatmak işi.
atlatmak	* Atlamak işini yaptırmak. * Kötü bir durumu geçiştirmek. * Savmak. * Savsaklamak. * Aldatmak. * (basında) Başka ilgililerden önce bir haberin yayımlanmasını sağlamak.
atlaya zıplaya	* atlayarak. * istekle, isteyerek.
atlet	* Atletizmle uğraşan kimse.
atlet fanilâsı	* Kolsuz erkek fanilâsı.
atletik	* Atletleri ilgilendiren. * Vücudu gelişmiş, biçimli, atlet gibi.
atletizm	* Beden gücünü, çevikliği, yetenekleri geliştirmeye yarayan koşu, atlama, ağırlık kaldırma ve atma gibi, tek başına yapılan vücut çalışmaları.
atlı	* Atı olan. * Ata binmişkimse, süvari. * Binek atıkullanan asker veya asker sınıfı.
atlıkarınca	* İri bir karınca türü (Ponera grandis).
atlıkovalarcasına	* gereksiz yere acele ederek.
atlıspor	* At üzerinde yapılan bütün sporların genel adı.
atlıkarınca	* Yere dikilmiş bir eksen çerçevesinde döndürülen askılara takılı oyuncak atlar, uçaklar vb.den oluşan bir eğlence aracı.
atma	* Atmak işi.
atma Recep, din kardeşiyiz	* söylediklerin hep yalan (veya abartma), farkındayız.
atmaca	* Kartalgillerden, ava alıştırılabilen küçük bir yırtıcıkuş(Accipiter nisus). * Sapan.
atmak	* Bir cismi bir yöne doğru fırlatmak. * Bir şeyi yere doğru bırakmak. * (bir kimseyi) Uzaklaştırmak, göndermek, ilgisini kesmek. * Koymak. * Yerleştirmek, bir kenara koymak. * Uzatmak. * Bir yerden başka bir yere taşımak. * (sille, tokat, kılıç) Vurmak. * (top, tüfek gibi silâhlar için) Patlatmak. * (kurşun, gülle, ok gibi şeyleri) Hedefe iletmek. * (zaman bildiren tümleçlerle) Geri bırakmak. * Örtmek. * (yapılmışkötü bir işi birine) Yüklemek. * Sözle sataşmak. * Kovmak, dışarıya çıkarmak, ilgisini kesip uzaklaştırmak. * İstenilmeyen bir şeyi kendi malı olmaktan çıkarmak. * Kullanılması gelenek hâline gelmiş bir şeyi kullanmaktan vazgeçmek. * Çıkarmak, dışarıya vermek. * Patlayıcımaddelerle havaya uçurup yıkmak. * Yay ve tokmakla ditmek, kabartmak. * İçki içmek. * Bilmeden, kestirerek söylemek. * Yalan veya abartmalısöz söylemek. * Çatlamak, yırtılmak veya yapışık olduğu yerden ayrılmak. * (kalp, nabız gibi kan dolaşımı ile ilgili organlar için) Vurmak, çarpmak. * (sıkıntıdolayısıyla) Giyilen bir şeyi çıkarmak. * Yazılıveya banda alınmış bir metinden bazı bölümleri çıkarmak. * Değerini eksiltmek. * (renk için) Solmak. * Söylemek. * Göndermek, yollamak. * Haykırmak, bağırmak. * Etkisi kaybolmak, alışmak, bırakmak. * Götürmek, sahiplenmek.
atmasyon	* Uydurma, palavra.
atmasyoncu	* Uydurmacı, palavracı(kimse).
atmasyonculuk	* Atmasyoncu olma durumu.
atmık	* Erkeklerin cinsel organından salgılanan madde, er suyu, bel, meni, sperma.
atmosfer	* Yeri veya herhangi bir gök cismini saran gaz tabakası, gaz yuvarı. * Hava yuvarı. * İçinde yaşanılan ve etkisinde kalınan ortam, hava. * Basınç birimi olarak kullanılan, 150 C de deniz yüzeyinde, 76 cm uzunluğunda ve tabanıl cm 2 olan cıva sütununun ağırlığı(l kg 33 gr).
atmosfer basıncı	* Atmosferin yeryüzünde bulunan her cisim üzerine yaptığı basınç.
atmosferik	* Atmosferle ilgili, cevvî.
atol	* Mercanların bir araya toplanması ile oluşmuş, halka biçiminde adacık, mercan ada.
atom	* Birkaç türü birleşince çeşitli kimyasal birleşikleri (molekülleri), bir tek türü ise bir kimyasal ögeyi oluşturan parçacık. * (eski Yunan filozoflarına göre) Gerçeğin son, artık bölünemez, bozulamaz diye tasarlanan temel ögeleri.
atom ağırlığı	* Herhangi bir atomun 16 sayısı ile gösterilen oksijen atomuna göre ağırlığı.
atom bombası	* Atom çekirdeklerinin parçalanmasısonucu enerji oluşmasıtemeline dayanan bomba.
atom çağı	* Atom enerjisinin insanlığın hizmetine girdiği çağ.
atom çekirdeği	* Atomun çekim kuvvetinin etkisiyle, çevresinde elektronlar dolaşan, proton ve nötronlardan oluşan pozitif elektron yüklü merkez bölümü.
atom enerjisi	* Atom çekirdeklerinin parçalanmasından veya hafif atomların kaynaşmasından oluşan büyük enerji.
atom numarası	* Bir atom çekirdeğinin içinde bulunan protonların sayısı.
atom reaktörü	* Nükleer parçalanma sonucu oluşan enerjiyi kontrol etmekte kullanılan düzen.
atom santrali	* Atomdan yararlanarak enerji elde eden fabrika.
atom sayısı	* Bir atom çekirdeğinin içerisinde bulunan protonların sayısı.
atomal	* Atomlarla ilgili olan.
atomcu	* Atomculuk yanlısı(kimse). * Atomla ilgili.
atomculuk	* Evrenin, bölünmez parçaların kümelenmesinden oluştuğunu ileri süren öğreti.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 102

atomik	* Atomla ilgili olan.
atonal	* Yeni bir bestecilik çığırına göre, ton ve makam temeline bağlıkalmadan oluşturulan (beste).
atölye	* Zanaatçıların veya resim, heykel sanatlarıyla uğraşanların çalıştığıyer, işlik.
atölye resmi	* Bir işin ayrıntılarını gösteren ve atölyede yapım sırasında kullanılan 1/1 ölçüdeki teknik resim.
atraksiyon	* Gazino gibi yerlerde yapılan, müşterileri oyalayıcı, eğlendirici, ilgi çekici gösteri.
atropin	* Güzelavrat otundan çıkarılıp hekimlikte kullanılan zehirli bir ilâç.
atsan atılmaz, satsan satılmaz	* işe yaramadığıveya sıkıntıverdiği hâlde vazgeçilemeyen şeyler ve kimseler için söylenir.
attan inip eşeğe binmek	* bulunduğu önemli görevden daha aşağı bir göreve alınmak.
attar	* Bkz. aktar.
attığıtırnak kadar olamamak	* bir kimsenin sözü edilenden daha değersiz olduğunu anlatmak için kullanılır.
attırma	* Attırmak işi.
attırmak	* Atmak işini yaptırmak.
Au	* Altın’ın kısaltması.
aut	* Top oyunlarında topun karşıtakım oyuncularının vuruşuyla oyun alanının veya kale çizgisinin arkasına geçmesi.
av	* Karada, denizde, gölde veya akarsularda evcil olmayan hayvanlarıvurma veya yakalama işi. * Bir hayvanın bir başka hayvanıyemek için yakalaması. * Bu yollarla yakalanan hayvan. * Tuzağa düşürülen, kendisinden yararlanılan kimse.
-av / -ev	* Fiilden isim türeten ek: sına-v, gör-ev, öd-ev, işle-v, türe-v vb.
av avlanmış, tav tavlanmış	* olan olmuş, işişten geçmiş, artık yapacak bir şey yok.
av dönemi	* Av hayvanlarının avlanmasıveya bu amaçla kullanılan av araçlarının kullanılmasının serbest olduğu yılın belirli bölümü.
av köpeği	* Tazı, kopoy, zağar gibi ava yardımcılık etmeye alıştırılmışköpek.
av kuşu	* Avlanılan kuş.
av mevsimi	* Av dönemi.
av yasağı	* Yılın av dönemi dışında kalan zamanda konulan yasak.
ava çıkmak	* avlanmak için gitmek.
avadancı	* Eski Osmanlısarayında bir sınıf hademe.
avadanlık	* Bir işi yapmak, bir aracı onarmak için kullanılan alet takımı.
aval	* Ticarî senetlerde, ödemeden sorumlu olanların ödememesi hâlinde üçüncü bir kişinin alacaklılara senet bedelini ödeyeceğine ilişkin verdiği güvence.
aval	* Saflığısersemlik derecesine varan (kimse).
aval aval	* Aptal bir biçimde, aptal aptal.
avam	* Halkın aşağıtabakası. * Halk.
avanak	* Kolaylıkla kandırılabilen veya aldatılabilen, aptal, bön.
avanakça	* Avanak gibi, avanağa uygun düşen biçimde.
avanaklık	* Avanak olma durumu, avanakça davranış.
avanaklık etmek	* aptallık etmek, avanak gibi davranmak.
avangart	* Öncü.
avans	* Alacağına sayılmak üzere önceden yapılan ödeme, öndelik, peşinat.
avans almak	* öndelik almak.
avans çekmek	* öndelik çekmek.
avans vermek	* öndelik vermek.
avanta	* Bir kimsenin, emek vermeden sağladığıkazanç.
avantacı	* Çıkarcı, beleşçi, bedavacı.
avantacılık	* Çıkarcılık, beleşçilik, bedavacılık.
avantadan	* bedavadan, beleşten.
avantaj	* Üstünlük sağlayan şey, yarar, kâr.
avantajlı	* Yarar sağlayan, yararlı(durum veya şey).
avantajsız	* Yarar sağlamayan, yararsız.
avantür	* Serüven, macera.
avantüriyer	* Serüvene atılan, maceracı.
Avar	* Kuzeydoğu Kafkasya’da Dağıstan Federe Cumhuriyeti’nde yaşayan halk. * III. – VI. yüzyıllar arasında Moğolistan’da VI. – IX. yüzyıllar arasında Orta Avrupa’da yaşamışhalk.
avara	* Bir geminin başka bir gemiden veya kıyıdan açılması. * Kıyıya dayanılarak sandalın açılması için kürekçilere verilen komut.
avara	* İşe yaramaz, kötü. * Üzerinde döndüğü ve kendisini taşıyan milden bağımsız olarak çalışan mekanizma.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 103

avara kasnak işlemek (veya dönmek)	* hiçbir işe yaramadan boşuna.
avaraya almak	* o bölümün çalışmasınıdurdurmak.
Avarca	* Avarların kullandığıdil.
avare	* İşsiz, işsiz güçsüz, başı boş, başı boşluk, aylak.
avare dolaşmak	* işsiz, işsiz güçsüz, başı boş, aylak dolaşmak.
avare etmek	* bir kimseyi işinden alıkoymak.
avare olmak	* işsiz güçsüz dolaşmak.
avareleşme	* Avareleşmek durumu.
avareleşmek	* Aylaklık etmek.
avarelik	* İşsizlik, başı boşluk, aylaklık.
avarız	* Kazalar, belâlar. * Engebeler, engeller, tümsekler, yüzey biçimleri. * Osmanlılarda önceleri yalnız olağanüstü durumlarda, sonraları ise sürekli olarak halktan toplanan vergi.
avarya	* Bir deniz yolculuğunda geminin veya yükünün gördüğü zarar. * Çeşitli sebeplerle dayanıklılığınıve esnekliğini kaybetmişyapağıve yün.
avaz	* Yüksek ses, nara.
avaz avaz (bağırmak)	* var gücüyle bağırmak.
avazıçıktığıkadar	* çok yüksek sesle.
avcı	* Avlanmayıseven veya avıkendine işedinen kimse. * Avcılara özgü olan. * Başka hayvanlarıyakalamakta usta olan (hayvan). * Bir şeyi büyük bir istekle izleyen ve bulup ortaya çıkaran, tanıtan kimse.
avcıeri	* Piyade mangasında her ere verilen ad.
avcıhattı	* Savaşta düşmana doğru dağılarak ön safta ilerleyen asker topluluğu.
avcı otu	* Düğün çiçeğigillerden, kokusuz, parlak zehirli bir bitki (Adonis).
avcıuçağı	* Düşman uçaklarınıdüşürmek için kullanılan uçak.
avcılık	* Avcı olma durumu veya işi.
avcılık etmek	* avlanma ile uğraşmak.
avcu kaşınmak	* halk inanışına göre eline bir yerden para geçeceği anlaşılmak.
avcuna saymak	* peşin olarak ödemek.
avcunu yalamak	* umduğunu ele geçirememek.
avcunun içi gibi bilmek	* (bir yeri, bir şeyi) çok iyi ve ayrıntılı olarak bilmek.
avcunun içinde tutmak	* ona istediğini yaptıracak güçte olmak.
avcunun içine almak	* bir kimseyi baskıve etkisi altına almak.
avdet	* Dönüş, geri gelme.
avdet etmek	* dönmek, geri gelmek.
avdetî	* (genellikle Musevîler için) İslâm dinine dönmüşolan.
avene	* Yardakçılar.
averaj	* Ortalama. * Sayıfarkı.
avgın	* Duvarda suyun geçmesi için bırakılan delik veya üstü kapalısu yolu.
avisto	* Ödenmesi gereken poliçelere yazılan ve “görüldüğünde” anlamına gelen bir terim.
avize	* Tavana asılan, şamdanlı, lâmbalı, billûr, cam veya metal süslü aydınlatma aracı.
avize ağacı	* Zambakgillerden, Amerika’dan dünyanın her yanına yayılmışolan, avize biçiminde sarkık, iri ve beyaz çiçekli bir süs ağacı(Yucca glosiosa).
avlak	* Avıçok olan yer, av yeri.
avlama	* Avlamak işi. * Voleybolda karşı oyuncuların boş bıraktığıve yetişemeyeceği yere topu yavaşça indirip sayıalma.
avlamak	* Bir avıdiri veya ölü olarak ele geçirmek. * Tuzağa düşürmek, kurnazlıkla kandırmak.
avlanma	* Avlanmak işi.
avlanmak	* Avlamak işine konu olmak. * Ava gitmek, ava çıkmak, av için dolaşmak.
avlatma	* Avlatmak işini yaptırma.
avlatmak	* Avlanmak işini yaptırmak.
avlu	* Bir yapının veya yapı grubunun ortasında kalan üstü açık, duvarla çevrili alan.
avokado	* Amerikan armudu (Persea americana).
avrat	* Kadın. * Karı, eş.
avrat pazarı	* Cariyelerin satıldığıpazar. * Kadınların öteberi sattıklarıpazar yeri.
avret	* Ut yeri.
Avrupa kayını	* Avrupa’da yetişen bir kayın türü.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 92

aslanpençesi	* Gülgillerden, sarı, beyaz çiçekli bir yabanî bitki (Alchemilla). * Şirpençe.
aslen	* Kök veya soy bakımından.
aslıastarı	* iç yüzü, gerçek şekli.
aslıastarı	* Esası, doğruluğu, geçerliliği.
aslıastarı(veya aslıaslı) olmamak	* yalan, asılsız olmak.
aslıçıkmak	* gerçek olduğu anlaşılmak, gerçek olduğu ortaya çıkmak.
aslıfaslıyok	* yalan, uydurma.
aslınesli	* Soyu sopu.
aslık	* Kısır olan (kadın veya dişi hayvan).
aslî	* Temel olarak alınan, esas olan.
aslî düşünce	* Ana fikir.
aslî maaş	* Devlet dairelerinde çalışan memurlara verilen aylığın, yükselmeye temel olan her aşaması.
aslî nüsha	* Bir yazının çoğaltılmasına örneklik eden ilk nüsha.
asliye	* Temel, esas.
asma	* Asmak işi. * Asılmış, asılı.
asma	* Asmagillerden, dallarıçardak üzerine yayılan bitkilere genel olarak verilen ad. * Belirli bir tür üzüm veren bitki (Vitis).
asma bahçe	* Ayak ve kemerler üzerine kurulan teraslardan yapılmış bahçe.
asma bıyığı	* Asma dallarının çevresine tutunmasına yarayan yeşil uzantılar, sülük.
asma biti	* Eşkanatlılardan, asmalara zarar veren, sarımsırenkte bir böcek, filoksera (Phylloxera vestatrix).
asma kabağı	* Kabakgillerden sürüngen veya sarılgan, mevsimlik bir kabak türü (Lageneria vulgaris). * Bu türün ince uzun, sebze olarak kullanılan ürünü.
asma kat	* Yapılarda genellikle tabanla birinci kat arasına yapılan, basık tavanlı, altı boşkat.
asma kilit	* Kilitlenecek şeyin üstündeki halkalara geçirilip kapatılacak biçimde yapılmışkilit.
asma köprü	* İki başındaki ayaklardan başka dayanağı olmayan, çoğunlukla uzun ve yüksek köprü.
asma merdiven	* Yukarıucundan bir yere asılarak kullanılan ip merdiven.
asma yaprağı	* Zeytinyağlıve etli dolma yapmakta kullanılan körpe asma yaprağı.
asmagiller	* İki çeneklilerden, belli başlıtürü asma olan bitki familyası.
asmak	* Bir şeyi aşağıya sarkacak biçimde bir yere iliştirip sarkıtmak. * Üzerine takınmak, kuşanmak. * Bir kimseyi boğazından ip geçirip sarkıtarak öldürmek, idam etmek. * Gitmek zorunda olunan bir yere özürsüz gitmemek veya görevi olan bir işi özürsüz yapmamak.
asmalı	* Asması olan.
asmalık	* Asma için ayrılmışyer veya toprak.
asmolen	* Pişmiştoprak, cüruf ve beton karışımından yapılan kiriş, putrel nervürler arasına konulan delikli tuğla.
asonans	* Yarım kafiye, her dizenin sonunda gelen, aynıaksanıveren ünlünün ondan sonra veya önce gelen ünsüzü hiç dikkate almadan tekrarlama şeklinde uyak.
asorti	* (daha çok giyimde) Birbirine uygun, birbirini tutar renk ve yapıda olan.
asortik	* (daha çok giyimde) Birbirine uygun, birbirini tutar renk ve yapıda olan.
asosyal	* Sosyal olmayan.
asparagas	* Uydurma, gerçek olmayan, gerçekmişgibi gösteren haber.
aspidistra	* Zambakgillerden, genellikle saksıda yetiştirilen, yapraklarıdoğrudan doğruya topraktan çıkan bir süs bitkisi.
aspiratör	* Havadaki duman, toz vb. yabancımaddeleri emerek dışarıatan cihaz, emmeç.
aspirin	* Ağrıkesici ve ateşdüşürücü olarak kullanılan beyaz renkli, ekşimtırak ilâç.
aspur	* Yalancısafran.
asrısaadet	* Hz. Muhammed’in yaşadığızaman.
asrî	* Modern, çağcıl.
asrîleşme	* Çağcıllaşma, çağdaşlaşma.
asrîleşmek	* Çağcıllaşmak, çağdaşlaşmak.
asrîlik	* Çağcıllık.
assai	* Birlikte kullanıldığıterimin anlamına aşırılık kazandırır: Adagio assai çok yavaş, çok ağır.
assolist	* Bir müzik programında daha çok en son olarak sahneye çıkan, alanında tanınmışve çok ünlü olan sanatçı.
ast	* Alt. * Birinin buyruğu altında olan görevli, madun. * (birine göre) Rütbe veya kıdemce küçük olan asker.
astar	* Giyecek, perde, çanta, ayakkabı gibi şeylerde, kumaşın veya derinin iç tarafına geçirilen ince kat. * Sıva veya boyadan önce vurulan kat. * Gemicilikte bir şeyi sağlamlaştırmak için kullanılan bez, halat, ağaç vb.
astar boyası	* Boyacılıkta asıl boyadan önce sürülen, kiri kapatmak ve sürülecek boyanın dayanıklılığınıartırmak için kullanılan boya. * Üzerine resim yapılacak bezin veya duvarın yağlı boyayıemmesi için, resim yapılmadan önce sürülen boya.
astar kaplama	* Kontratablalarda kör ağacın biçim değiştirmesini önlemek amacıyla iki yüzüne yapıştırılan kaplama katı.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 93

astar sürmek (veya vurmak, çekmek)	* astar boyası ile boyamak.
astarıyüzünden pahalı olmak	* bir işin ayrıntılarına harcanılan para veya emek, elde edilen sonucun değerini aşmak, masraflı olmak.
astarlama	* Astarlamak işi.
astarlamak	* Astar geçirmek. * Boyacılıkta, astar vurmak, astar sürmek.
astarlanma	* Astarlanmak işi.
astarlanmak	* Astar geçirilmek.
astarlatma	* Astarlatmak işi.
astarlatmak	* Astar yaptırmak veya geçirtmek.
astarlı	* Astar geçirilmiş, astarlanmış.
astarlızarf	* İç yüzüne ince bir kâğıt geçirilmişzarf.
astarlık	* Astar olmaya elverişli (kumaşvb.).
astarya	* Bir gemiye yükleme veya boşaltma için tanınan süre.
astasım	* Öncüllerinden biri önceki tasımın vargısıdurumunda olan bir ek tasım.
astat	* Atom numarası85 olan, bizmutun alfa ışınlarıyla bombardımanısonucu elde edilen yapay element. KısaltmasıAt.
astatin	* Astat.
asteğmen	* Orduda en küçük rütbeli subay.
asteğmenlik	* Asteğmen rütbesi veya asteğmenin görevi.
astığı astık, kestiği kestik	* acımasız, çok sert veya istediği gibi davranan kimseler için kullanılır.
astım	* Bronşların daralmasından ileri gelen nefes darlığı.
astımlı	* Astımı olan, astım hastalığına tutulmuşolan.
astırma	* Astırmak işi.
astırmak	* Asmak işini yaptırmak.
astigmat	* Net görmeyen, astigmatizme tutulmuş(göz).
astigmatizm	* Gözün saydam tabakasında meridyenlerin eşitsizliği yüzünden net görememe durumu.
astragan	* Karakul kuzusunun kıvırcık ve parlak postu. * Bu posttan yapılmışolan.
astrofizik	* Gök fiziği.
astrolog	* Yıldız falıyla uğraşan kimse, müneccim.
astroloji	* Yıldız falcılığı, müneccimlik.
astronom	* Astronomi bilgini, gök bilimci.
astronomi	* Gök bilimi, felekiyat.
astronomik	* Gök bilimiyle ilgili olan. * Aşırıçok yüksek.
astronomik fiyat	* Çok yüksek fiyat.
astronomik rakam	* İnsana şaşkınlık verecek derecede büyük rakam.
astronot	* Uzay adamı.
astronotluk	* Uzay adamı olma durumu veya uzay adamının görevi.
astropikal	* Tropikal bölgelere yakın, fakat daha yüksek bir enlemde olan.
astsubay	* SilâhlıKuvvetler yasasına göre astsubay okullarında yetişerek SilâhlıKuvvetlere katılan astsubay çavuştan astsubay kıdemli başçavuşa kadar rütbesi olan asker.
astsubay başçavuş	* Astsubaylığın beşinci basamağı.
astsubay çavuş	* Astsubaylığın ilk basamağı.
astsubay kıdemli başçavuş	* Astsubaylığın altıncıve son basamağı.
astsubay kıdemli çavuş	* Astsubaylığın ikinci basamağı.
astsubay kıdemli üstçavuş	* Astsubaylığın dördüncü basamağı.
astsubay üstçavuş	* Astsubaylığın üçüncü basamağı.
astsubaylık	* Astsubay olma durumu veya astsubayın görevi.
asude	* Sessiz, rahat, sakin.
asudelik	* Huzur içinde olma, mutluluk.
asuman	* Gök, gökyüzü.
Asurca	* Samî dilleri ailesine giren ve Milâttan önceki dönemlerde Ön Asya’da kullanılmışolan ölü bir dil.
Asyalı	* Asya’da yaşayan kimse. * Asya’ya özgü olan, Asya ile ilgili (olan).
Asyalılık	* Asyalı olma durumu.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 94

aş	* Pişirilerek hazırlanan yemek.
aşdamı	* Bazı bölgelerde yemek pişirilen yer, mutfak.
aşerme	* Aşermek durumu.
aşermek	* hamilelikte bazıyiyeceklere karşıaşırıdüşkünlük göstermek, çok arzulamak veya nefret etmek, tiksinmek.
aşevi	* Para ile yemek yenilen yer, aşçı, lokanta. * Yoksullara parasız yemek yedirilen veya dağıtılan yer, aşhane. * Düğün ve benzeri toplantılarda, verilecek yemekleri hazırlamak için geçici olarak mutfak gibi kullanılan yer. * Tekkelerde yemek pişirilen yer.
aşocağı	* Yemek pişirilip yoksullara dağıtılan yer.
aştaşınca kepçeye paha olmaz	* sıkışık zamanlarda önemsiz şeylerin değeri çoktur.
aşyermek	* Bkz. aşermek.
aşağı	* Bir şeyin alt bölümü. * Bir yere göre daha alçak yerde bulunan. * Eğimli bir yerin daha alçak olan yeri. * Niteliği düşük, kötü, adî. * Bayağı, adî. * Daha küçük, daha az; değer yönünden daha az. * Aşağıya, yere doğru.
aşağı(falan) yukarı	* bir kimsenin adının dilden düşürmediğini, onun pek gözde olduğunu anlatır. * bir hizmette çok kullanılan kişice, yakınma olarak kullanılır.
aşağıalmak	* devirmek, yıkmak.
aşağı bitkiler	* Su yosunları, mantarlar ve kara yosunları gibi su dışında fazla boy atmayan damarsız bitkiler.
aşağıdüşmek	* düzeyi, miktarı, niteliği alçalmak.
aşağı görmek	* küçük görmek, beğenmemek, hor görmek.
aşağıkalır yeri (veya yanı) yok	* nitelikleri bakımından başkalarıyla karşılaştırıldığında eksiği olmayan, denk olan.
aşağıkalmamak	* herhangi bir nitelik bakımından ondan geri olmamak.
aşağıkurtarmaz	* bundan daha ucuza olmaz. * daha aşağı bir durumu kendine lâyık görmez.
aşağımahalle	* Yüksek bir yerleşim bölgesine göre alçakta kalan yer, yerleşim bölgesi. * Genel ev.
aşağıtükürsem sakalım, yukarıtükürsem bıyığım	* iki karşıt ve aynıderecede sakıncalıdurum karşısında karar verme zorluğunu anlatır.
aşağıyukarı	* Tama yakın, yaklaşık olarak.
aşağıyukarı(yürümek)	* bir baştan bir başa (yürümek).
aşağıdan almak	* sert konuşan bir kimseye yumuşak bir dil kullanmak, alttan almak.
aşağılama	* Aşağılamak işi.
aşağılamak	* Değerinden düşük göstermek. * Küçültücü davranışlarda bulunmak, hor görmek.
aşağılanma	* Aşağılanmak durumu.
aşağılanmak	* Aşağıduruma düşürülmek.
aşağılaşma	* Aşağıduruma düşme, mezellet.
aşağılaşmak	* Aşağılık duruma düşmek.
aşağılatma	* Aşağılatmak işi.
aşağılatmak	* Aşağılamak işine uğratmak, tenzil etmek.
aşağılıyukarılı	* Aşağısıve yukarısı olan; aşağısıyukarısı birlikte.
aşağılık	* Aşağı olma durumu, adilik. * Niteliği düşük, adî.
aşağılık duygusu	* Kişinin gerçeklere uyan veya uymayan sebeplerle, benliğini yetersiz ve küçük görmesi.
aşağılık kompleksi	* Kendini olduğundan yetersiz, yeteneksiz ve güçsüz görme duygusu.
aşağısama	* Aşağısamak işi.
aşağısamak	* Bir kimseyi veya bir şeyi aşağılık ve değersiz göstermek, hafife almak, hafifsemek, tezyif etmek.
aşağısı	* Aşağıtaraftaki.
aşama	* Önem veya değer bakımından gitgide yükselen bir sıra basamakların her biri, rütbe, mertebe, paye. * Varılması istenen bir amaca doğru geçilmesi gerekli dönemlerden her biri, evre, basamak, merhale.
aşama sırası	* Önem ve değer bakımından gitgide yükselen basamaklar dizisi, hiyerarşi. * Otoritenin en genişölçüde en üst mertebede olarak değişik önem sıralarıarasında katıve kesin bir biçimde dağıldığıtoplumsal teşkilâtlanış biçimi, hiyerarşi.
aşamalı	* Aşaması olan, kademeli.
aşar	* Ondalık. * Tarım ürünlerinden alınan onda bir nisbetindeki vergiler.
aşarî	* Ondalık.
aşçı	* Yemek pişiren kimse, ahçı. * Yemek pişirip satan kimse. * Yemek yenilen dükkân, aşevi, lokanta.
aşçı baltası	* Kemikli et kesmeye yarar küçük balta.
aşçı başı	* Birkaç aşçının birlikte çalıştığıyerde bulunanların başı. * Bir lokanta veya evde yemek pişirmekle görevli kimse.
aşçı başılık	* Aşçı başı olma durumu, aşçı başının görevi.
aşçılık	* Aşçı olma durumu veya aşçının görevi. * Yemek pişirme zanaatıveya bilgisi.
aşerat	* Onluklar.
aşhane	* Aşevi. * Mutfak.
aşı	* Organizmada belli birtakım hastalıklara karşı bağışıklık sağlamak için vücuda verilen, o hastalığın mikrobuyla hazırlanmışeriyik. * Bir ağacın dalıveya gövdesi üzerine, aynıfamilyanın daha iyi bir türünden alınan dal, göz, tomurcuk gibi parçalarıkaynaştırma işi veya böylece eklenen parça. * Bu eriyiğin uygulanması. * Aşılı(kimse veya bitki).

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 91

askercilik	* Askerci olma durumu. * Bir tür çocuk oyunu.
askere alınmak	* askerlik ödevini yapmak için er eğitim merkezine gönderilmek.
askere çağrılmak	* askerlik ödevini yapmak için şubece istenmek.
askere gitmek	* askerlik ödevini yapmak için orduya katılmak.
askerî	* Askerlikle ilgili, askere özgü.
askerî ambargo	* Bir ülkeyi cezalandırmak amacıyla askerî alanda yaptırım uygulama.
askerî ataşe	* Bir ulusun yabancıülkelerdeki elçiliklerinde görevli askerî uzman.
askerî inzibat	* Askerî birlikler arasında düzeni, disiplini, kanunlarıyürütmekle görevli sınıf ve bu sınıftan olan asker.
askerî kaput	* Askerlerin giydiği kalın kumaştan üstlük.
askerî rüştiye	* Askerî ortaokul.
askerîleşme	* Askerîleşmek işi.
askerîleşmek	* Bir yer askerlikle ilişkili duruma gelmek, askerlik niteliği kazanmak.
askerîleştirme	* Askerîleştirmek işi.
askerîleştirmek	* Asker yönetimine geçirmek; (bir şeye) askerlik niteliği kazandırmak.
askeriye	* Askerlik.
askerlik	* Asker olma durumu; askerlik ödevi ordu hizmeti.
askerlik dairesi	* Yurttaşlarıaskere alma işleriyle görevli olan askerlik şubelerinin bağlı bulundukları bölge dairesi.
askerlik etmek	* askerlik yapmak.
askerlik hizmeti	* Orduda belirli bir sürede yapılan yurt ödevi.
askerlik yapmak	* kanunlara göre yurttaşların yükümlü oldukları ordu ödevinde bulunmak.
askerlik yoklaması	* Askerlik şubelerine kayıtlıkimselerin belirli zamanlarda yapılan durum yoklaması.
askı	* Üzerine herhangi bir şey asmaya yarar nesne. * Pantolon veya giysilerin düşmesini önlemek için omuzdan aşırılan bağ. * Artırma, eksiltme gibi resmî işilânlarının ilgili daire duvarında belli bir zaman süresince asılıdurması. * Hastahanelerde kırık kol veya bacakların asılarak tutturulduğu araç. * Çay, kahve taşımaya yarar kahveci tepsisi, fener. * Saklanmak için tavana asılmışdizi veya hevenk. * Yeni yapılan yapıların çatısına, ev sahibi tarafından usta için veya düğün arabalarına düğün sahibi tarafından arabacı için armağan olarak asılan kumaş. * Gelinin oturacağıyerin üstüne asılan süsler. * Kadınların kullandığı altın dizisi veya zincirli mücevherat. * Düğünlerde geline yakınlarıtarafından takılan hediye. * İpek böceğinin kozasınısarması için yanına konulan çalıçırpı. * Saz şairleri arasında yapılan deyişyarışında üstün gelene verilmek için duvara asılan kumaş, tabanca gibi ödül.
askıda bırakmak	* sonuca vardırmamak.
askıda kalmak	* (bir iş) bir engel dolayısıyla sonuca varamamak.
askılı	* Askısı olan.
askılık	* Avcıların sırtlarına taktıklarıaskıtakımı. * Asılıp saklanacak sebze, meyve. * Vestiyer.
askıntı	* Başkalarının sırtından geçinen. * Karşıcinsi rahatsız eden kimse.
askıya almak	* altı boşalıp desteği kalmayan yapıyıdikmelerle boşlukta tutarak yıkılmaktan kurtarmak. * oturmuşveya batmış bir gemiyi yüzdürmek için başka teknelere asarak kaldırmak. * bir işi zamanında yapmayıp belirsiz bir zamana bırakmak, savsaklamak.
askıya çıkarmak (veya çıkarılmak)	* evlenecek kimselerin durumunu nüfus kayıtlarının bulunduğu yerde askıyoluyla ilân etmek.
askıya çıkmak	* ipek böceği koza sarmak üzere dallara çıkmak.
asklı	* Sporlarıask denen torbalar içinde oluşan (mantar).
askospor	* Asklımantarların sporuna verilen ad.
asla	* Hiçbir zaman, hiçbir biçimde.
Aslan	* Zodyak üzerinde, Yengeç ile Başak burçlarıarasında yer alan burcun adı, Zodyak.
aslan	* Kedigillerden, erkekleri yeleli, yırtıcı, Afrika’da yaşayan, uzunluğu 160 cm, kuyruğu 70 cm ve ucu püsküllü, çok koyu sarırenkli güçlü bir memeli türü, arslan. * Gürbüz ve yiğit adam.
aslan ağzı	* Havuz kenarlarına konulan ve ağzından su akan aslan biçiminde süs taşı.
aslan gibi	* boylu boslu, güçlü ve yakışıklı. * sağlığıyerinde.
aslan kesilmek	* aslan gibi güçlü ve cesur duruma gelmek.
aslan payı	* Hak edilenden daha çok alınan pay.
aslan sütü	* Rakı.
aslan yatağından belli olur	* bir kimsenin oturduğu yerin durumu, onun kişiliğini belli eder, uygun bir durumda olması gerekir.
aslan yürekli	* Çok yiğit, hiçbir şeyden korkmayan.
aslanağzı	* Sıraca otugillerden, türlü renkte, güzel, kokusuz çiçekleri olan bir bitki.
aslanca	* Aslana yakışır yolda, aslan gibi, yiğitçe.
aslangiller	* Kedi cinsinden olan bütün et oburları içine alan hayvan familyası.
aslanım!	* gençler, delikanlılar için kullanılan bir seslenme sözü.
aslanın ağzında	* elde edilmesi çok güç.
aslankulağı	* Bir sap üzerinde dizili sarıveya kırmızıçiçekli otsu bir bitki.
aslankuyruğu	* Ballı babagillerden, eskiden hekimlikte terletici olarak kullanılan bir bitki, yer pırasası(Leonurus).
aslanlık	* Yiğitlik, cesaretlilik.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 84

arkalanma	* Arkalanmak işi.
arkalanmak	* Kendisine yardım edilmek, destek olunmak.
arkalı	* Koruyanı, koruyucusu, dayanağı olan.
arkalıç	* Arkalık.
arkalık	* Ev içinde giyilen kolsuz, kalınca bir tür kısa hırka. * Sırt dayamaya yarar yer. * Sırtında yük taşıyan hamalların, yük taşırken kullandıklarıarka yastığı, semer, arkalık.
arkalıklı	* Arkalığı, sırt dayayacak yeri olan.
arkalıksız	* Arkalığı, sırt dayayacak yeri olmayan.
arkası(veya sırtı) yere gelmemek	* sarsılmamak, yerinden düşürülememek, güçlü olmak.
arkasıalınmak	* sona erdirilmek, bitirilmek, bir yerde durdurulmak.
arkası gelmek	* devamlı olmak, sürekli olmak.
arkasıkesilmek	* tükenmek, son bulmak.
arkası olmamak	* kayıracak kimsesi olmamak.
arkasıpek	* Güçlü birine veya sağlam bir şeye güvenen.
arkasısıra	* arkasından.
arkasısıra	* Ardından, peşinden.
arkasıyufka	* Sevilen bir yemeğin arkasından başka bir yemeğin bulunmadığınıanlatmak için söylenir. * Soğuğa karşı gereği gibi giyinmemişolma durumu.
arkasına almak	* sırtına yüklemek, taşımak. * desteğini sağlamak.
arkasına bakmadan gitmek	* arkada kalanlarla hiç ilgilenmeden bir yerden ayrılmak.
arkasına düşmek (veya takılmak)	* bir işi sona erdirmek için sıkıçalışmak. * (birini) gözden ayırmayarak arkasından gitmek.
arkasında (veya sırtında) yumurta küfesi yok ya!	* eski düşüncesini değiştirmekte, sözünden caymakta sakınca görmeyenler için kullanılır.
arkasında dolaşmak (veya gezmek)	* bir işi yaptırmak için ilgili veya yetkili bir kimsenin uğradığıyerlere giderek görüşme fırsatıaramak.
arkasından	* birinin orada hazır bulunmamasıdurumunda.
arkasından koşmak	* işyaptırmak için birinin arzusunu kollamak, görüşme fırsatıaramak. * birine çok ilgi duymak.
arkasından sürüklemek	* arkasından gelmesini sağlamak.
arkasını(bir şeye) vermek	* dönmek.
arkasını(birine) vermek	* birinin koruyuculuğuna güvenmek.
arkasını(veya peşini) bırakmak	* vazgeçmek.
arkasınıalmak	* bir işi tamamlamak.
arkasınıdayamak	* birinin koruyuculuğuna güvenmek.
arkasını getirememek	* başladığı bir işi sürdürüp sona erdirememek.
arkasınısıvamak	* okşamak, övmek, iltifat etmek.
arkasız	* Arkalığı olmayan. * Koruyanı olmayan, koruyucusu, dayanağı olmayan.
arkaüstü	* Arkasıyere gelecek biçimde.
arkaya bırakmak (veya koymak)	* sonraya, başka zamana veya işin sonuna bırakmak; ertelemek.
arkaya kalmak	* geride kalmak, sonraya kalmak, geriden gelmek.
arke	* İlk ana madde.
arkebüz	* XV. yüzyılda Fransa’da kullanılmaya başlanan, taşınabilir ateşli silâh.
arkeen	* Kambriyumlardan önce oluşan en eski yer katı.
arkegon	* Eğrelti otlarında, bazısu yosunlarında, bütün kara yosunlarında ve bazıaçık tohumlularda görülen dişilik organı.
arkeolog	* Kazı bilimci, arkeoloji uzmanıveya bilgini.
arkeoloji	* Tarih öncesi ve eski çağlardan kalma eserleri tarih ve sanat bakımından inceleyen bilim, kazı bilimi.
arkeolojik	* Arkeoloji ile ilgili.
arkeopteriks	* Hem kuşhem sürüngen özellikleri gösteren bir hayvan fosili.
arkıt	* Köy evlerinde kapıların arkasına konulan kalın kuşak.
arkoz	* Birleşiminde feldspat bulunan, kum taşıtüründen bir tortul kayaç.
arktik	* Kuzey kutupla ilgili, kuzey kutup yakınında olan.
arlanma	* Arlanmak işi.
arlanmak	* (olumsuz olarak veya olumsuz anlamlıcümlelerde kullanılır) Utanmak.
arlanmaz	* Utanmaz, sıkılmaz.
arlı	* Namuslu, utangaç, sıkılgan.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 85

arlıarından, huysuz huyundan vazgeçmez	* herkes kendi karakterine göre davranışta bulunur.
arma	* Bir devletin, bir hanedanın veya bir şehrin sembolü olarak kabul edilmişresim, harf veya şekil, ongun. * Geminin yürümesine hizmet eden direk, seren, ip, halat ve yelken takımı.
arma donatmak	* armayıyerli yerine koymak.
arma soymak	* hareketli olan armayı, limanda kışlamak, yağmur ve kardan korumak amacıyla bir süre için sökmek.
arma uçurmak (veya arma budatmak)	* armayırüzgâra kaptırmak.
armada	* Donanma.
armador	* Geminin direk, seren, yelken ve ip gibi donanımını düzenleyen usta.
armadura	* Gemide direklere takılıhalatları bağlamak için küpeştenin iç tarafında bulunan delikli ve çubuklu levha.
armağan	* Birini sevindirmek, mutlu etmek için verilen şey, hediye. * Ödül. * Bir bilim adamının emek verdiği dalda onu anmak için hazırlanan bilimsel eser. * Bağış, ihsan.
armağan etmek	* birine bir şeyi armağan olarak vermek, hediye etmek.
armalı	* Arması bulunan.
armatör	* Ticaret gemisi sahibi.
armatörlük	* Armatör olma durumu. * Gemi işletme işi, gemi işletmeciliği.
armatür	* Bir aletin ana bölümünü oluşturan kısım. * Bir mıknatısın iki kutbu arasında, kuvvet akımınıtoplu bir duruma getirmek için bu kutuplar arasına yerleştirilen demir parçası. * Bir kondansatördeki iki iletken yüzeyden her biri.
armoni	* Türlü sesler arasında sağlanan uyum.
armoni orkestrası	* Yalnız üflemeli çalgılardan oluşan orkestra.
armonik	* Armoni ile ilgili olan. * Armonika.
armonika	* Yan yana sıralanmışdeliklerden her biri üflenince, ayrınotada sesler çıkaran küçük ağız çalgısı, mızıka. * Akordeon.
armoniler	* Frekansı, ana sesin frekansından tam katı olan sesler.
armonize	* Tamamlayıcısesler eklenmiş(müzik parçası).
armonyum	* Taşınabilir küçük org.
armudî	* Armut biçiminde olan.
armudiye	* Armut biçiminde nazarlık olarak takılan altın.
armudun iyisini (dağda) ayılar yer	* Bkz. Ahlatın iyisini (dağda) ayılar yer.
armut	* Gülgillerden, çiçekleri beyaz, yurdumuzun her yerinde yetişen, bir ağaç (Pirus communis). * Bu ağacın rengi sarıdan yeşile kadar değişebilen tatlı, sulu, yumuşak, ufak çekirdekli meyvesi. * Fazla bön.
armut gibi	* çok anlayışsız, bön.
armut kabağı	* Ürünü, armut biçiminde olan bir süs kabağı.
armut kurusu	* Daha sonraki mevsimlerde yenmek üzere kurutulmuşarmut.
armut pişağzıma düş!	* bir işe hiç emek harcamaksızın onun kendiliğinden olmasını bekleyenlerin durumunu anlatır.
armut top	* Boksörün çalışmalarında kullandığı içi havalı, dışıderi, armut biçiminde top.
armutun sapıvar, üzümün (veya kirazın) çöpü var demek	* her şeye kusur bulmak, hiçbir şeyi beğenmemek.
armuz	* Gemilerde güverte ve borda kaplama tahtalarının yan yana gelmeleri sonucu aralarında oluşturduklarıçizgi.
Arnavut	* Arnavutluk ve çevresinde yaşayan bir halk. * Bu halka özgü olan (şey).
Arnavut bacası	* Çatıpenceresi.
Arnavut biberi	* Acıkırmızı biber.
Arnavut ciğeri	* Ciğer tavası.
Arnavut kaldırımı	* Yollarda irili ufaklıtaşlarla gelişigüzel yapılan kaldırım.
Arnavutça	* Hint-Avrupa dilleri ailesine giren, Arnavutların kullandığıdil.
Arnavutlaşma	* Arnavutlaşmak.
Arnavutlaşmak	* Arnavut dilini ve kültürünü benimsemek.
Arnavutlaştırma	* Arnavutlaştırmak durumu.
Arnavutlaştırmak	* Arnavut kimliğini kazandırmak.
Arnavutluk	* Arnavut olma durumu. * Arnavut halkının bütünü.
arnika	* Öküz gözü, sığır gözü, mastıçiçeği.
aroma	* Bitki özlerinden veya yağlarından elde edilen hoşkoku.
aromatik	* Hoşkokulu, aromalı.
arozöz	* Kamyon, araba gibi bir taşıt aracına, doldurma ve boşaltma düzeni olan, bir su deposu eklenmesiyle oluşturulan, sulamaya yarar araç.
arp	* Bkz. harp (II).
arpa	* Buğdaygillerden, taneleri ekmek ve bira yapımında kullanılan, hayvanlara yem olarak verilen, yurdumuzda çok yetiştirilen bir bitki (Hordeum vulgare). * Bu bitkinin taneleri.
arpa boyu kadar gitmek (veya yol almak)	* pek az ilerlemek.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 86

arpa ektim, darıçıktı	* ters sonuç veren işler için söylenir.
arpa güvesi	* Tahıllara dadanan bir güve türü.
arpa suyu	* Bira.
arpa şehriye	* Arpa biçiminde dökülmüşşehriye.
arpacı	* Arpa alan ve satan kimse.
arpacıkumrusu gibi düşünmek	* ne yapacağını bilmeyerek derin derin düşünmek.
arpacık	* Göz kapağının kenarında çıkan küçük çı ban, it dirseği. * Tüfek, tabanca gibi ateşli silâhlarda namlunun en ileri bölümünde bulunan ve nişan alırken gezle birlikte göz ile hedef arasında aynıçizgi üzerine getirilen küçük çıkıntı. * Arpa biçiminde şehriye.
arpacık soğanı	* Tohumdan yetiştirilen ve tohumluk olarak kullanılan küçük soğan.
arpacılık	* Arpa yetiştirme veya alıp satma işi.
arpağan	* Yabanî arpa.
arpalama	* Atların ayaklarında görülen ve rahat yürümelerini önleyen bir hastalık. * Çok arpa yemekten ileri gelen bir hayvan hastalığı.
arpalık	* Arpa ekilen yer, arpa tarlası. * Arpa konulan yer. * Hayvanın dişinde bulunan ve hayvan yaşlandıkça silindiği için yaşını belli eden bir nişan. * Müftü ve kazasker gibi din görevlilerine aylık yerine verilen giyecek, yiyecek gibi şeyler veya para. * Başmaklık. * Karşılıksız yarar sağlanılan yer veya kimse.
arpalık etmek	* arpalık yapmak.
arpalık yapmak	* bir kaynaktan sürekli olarak çıkar sağlamak.
arpasıçok gelmek	* coşmak, azmak, kudurmak.
arpçı	* Arp çalan kimse.
arpej	* Bir akort oluşturan seslerin birbiri arkasından çalınması.
arsa	* Üzerine yapıyapılmak için ayrılmışyer.
arsenik	* Atom numarası33, atom ağırlığı74,91, yoğunluğu 5,7 olan, atmosfer basıncıaltında 4500 C de süblimleşen, maden filizlerinde çok yaygın bulunan, metal görünümünde basit element, sıçan otu, zırnık. Kısaltması As.
arsıulusal	* Uluslar arası.
arsız	* Utanması, sıkılması olmayan, yılışık, yüzsüz (kimse). * Aç gözlü davranan (kimse). * Kolayca üreyebilen (bitki).
arsız arsız	* Utanmaz bir biçimde, yılışarak, sırnaşarak.
arsızca	* Arsız gibi, arsıza yakışan biçimde.
arsızlanma	* Arsızlanmak işi.
arsızlanmak	* Arsızlık etmek.
arsızlaşma	* Arsızlaşmak işi.
arsızlaşmak	* Arsız duruma gelmek.
arsızlık	* Arsız olanın durumu veya arsıza yakışacak davranış, yılışıklık, sırnaşıklık.
arsızlık etmek	* utanmadan, sıkılmadan, yüzsüzce davranmak; aç gözlü davranmak.
arslan	* Aslan.
arslanın adıçıkmış, çakallar başkeser	* haksızlığıveya kötülüğü esas yapanın yerine bu konuda adıön plâna çıkan kişiler anlamında kullanılır.
arslanlı	* Osmanlıdevletinde kullanılan arslan baskılı gümüşsikke.
arş	* İslâm dinî inanışına göre göğün en yüksek katı.
arş	* Askerlikte “yürü” komutu.
arşe	* Keman yayı. * Tren, troleybüs, tramvay gibi elektrikle işleyen taşıtlarda telden elektrik akımıalmaya yarayan, yukarıya doğru uzanmışdemir yay.
arşetip	* İlk örnek.
arşıâlâ	* Dokuzuncu kat gök.
arşın	* Yaklaşık olarak 68 cm ye eşit olan uzunluk ölçüsü.
arşınlama	* Arşınlamak işi.
arşınlamak	* Arşınla ölçmek. * Amaçsız, genişadımlarla dolaşmak.
arşınlık	* Arşın ölçüsünde, arşın kadar.
arşidük	* Avusturya’da imparator ailesi prenslerine verilen unvan.
arşidüşes	* Arşidükün karısıveya kızı. * Avusturya hanedanında prenses.
arşiv	* Belgelik.
arşivci	* Belgelik görevlisi veya uzmanı.
arşivcilik	* Arşivcinin yaptığı işveya görevi.
arşivleme	* Arşivlemek işi.
arşivlemek	* Arşive kaldırmak, arşivde saklamak.
art	* Arka, geri. * Bir şeyin öbür yüzü.
art arda	* Birbirinin arkasından.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 87

art avurt	* Avurdun arka bölümü.
art avurt ünsüzü	* Dil ucunun art damağa çarpmasından oluşan ve dilin yanlarından akan ses.
art bölge	* Deniz kıyısında bulunan bir yerin gerisindeki bölge, hinterland.
art damak	* Damağın arka bölümü.
art damak ünsüzü	* Ciğerlerden gelen havanın dil sırtıyardımıyla art damağın çeşitli noktalarında bazen patlayarak, bazen de sızarak oluşturduğu ünsüz: k, g, ğ.
art düşünce	* Bir düşüncenin arkasında gizli tutulan asıl düşünce.
art elden	* birini oyalayıp, ondan gizli olarak.
art eteğinde namaz kıl	* çok temiz huylu kimseler için söylenir.
art niyet	* Art düşünce.
art oda	* Gözde iris ile billûr cismin arasındaki boşluk.
art teker	* İtici gücü sağlayarak bisikleti yürüten teker.
art zamanlı	* Evrim açısından ele alınan süre içinde birbirini izleyen, diyakronik.
art zamanlıdil bilimi	* Dil olaylarınıdeğişik zaman ve evrim açısından ele alan dil bilimi.
art zamanlılık	* Değişik zaman ve evrim açısından incelenen dil olaylarının özelliği, diyakroni.
artağan	* Alışılandan veya beklenilenden artık verimi olan, bereketli. * Çoğalan, fazlalaşan, artımlı.
artağanlık	* Alışılandan veya beklenilenden artık ürün verme durumu, bereket.
artakalma	* Artakalmak işi veya durumu.
artakalmak	* Artmak, geriye kalmak, fazla bulunmak.
artçı	* Yürüyüşdurumunda bulunan bir askerî birliğin güvenliğini sağlamak için arkadan gelmek üzere bırakılan kıta, dümdar. * Geçmiş bir sanat veya edebiyat çığırınısürdüren (sanatçı, hareket).
artçılık	* Artçının görevi.
arter	* Atardamar. * Trafiği yoğun olan ana yol.
arterit	* Atardamar bozukluğu.
artezyen	* Toprağı burgu ile delinerek açılan ve suyu yükseğe fışkıran kuyu.
artezyen kuyusu	* Artezyen.
artı	* Toplama işleminde + işaretinin adı, zait. * Sıfırdan büyük, önünde artı işareti bulunan (sayı), eksi karşıtı, pozitif.
artısayı	* Kendisinden önce + işareti bulunan, sıfırdan büyük sayı, pozitif sayı.
artıuç	* Elektrikli çözümlemede, sıvıya batırılıp akımın geçmesini ağlayan, metal uçlardan artıyüklü olanı, anot.
artık	* İçildikten, yenildikten veya kullanıldıktan sonra geriye kalan. * Kalan veya artan bölüm. * Bir şey harcandıktan sonra onun artan bölümü. * Daha çok, daha fazla. * Bundan böyle, sonra, daha, yeter.
artık değer	* İşçinin, işgücünün karşılığı olarak, ödenen değerin üzerinde ürettiği ve işverenin, karşılığınıödemeksizin sahip olduğu ek değer.
artık emek	* İşçinin, ek süre içinde harcadığıve sonucunda artık değer yarattığı, karşılığıödenmeyen emek.
artık gün	* Artık yıllarda şubat ayına eklenen, dört yılda bir gelen 29. gün.
artık yıl	* Dört yılda bir gelen 366 günlük yıl, seneikebire.
artıklama	* Artıklamak işi.
artıklamak	* Yemekte artık bırakmak.
artım	* Artma, artış, çoğalma.
artımlı	* Pişince şiştiği için miktarıartmışgibi görünen, artağan.
artın	* Katyon.
artırılma	* Artırılmak işi.
artırılmak	* Artırmak işine konu olmak, çoğaltılmak, tezyit edilmek.
artırım	* Bir şeyi idareli harcayarak onun bir bölümünü artırma işi, tasarruf. * Müzayedede artırma.
artırma	* Artırmak işi. * Alıcılar arasındaki yarışmaya dayanan ve en yüksek fiyatısürene malın verilmesiyle biten yöntem, müzayede.
artırmak	* Artmasını sağlamak, çoğaltmak. * Bir malı başka alıcıların verdiği fiyattan daha yüksek bir fiyatla almak istemek. * Tutumlu davranıp biriktirmek, tasarruf etmek. * Herhangi bir davranışta ileri gitmek.
artış	* Artmak işi veya biçimi, artma, artım, çoğalış.
artist	* Güzel sanatlardan birini meslek edinen kimse, sanatçı, sanatkâr. * Eğlence yerlerinde gösteri yapan kimse.
artist gibi	* boylu poslu, güzel ve alımlı(kimse).
artistçe	* Artiste benzer biçimde, artist gibi.
artistik	* Güzel sanatların gerektirdiği niteliğe uygun, sanatlı.
artistlik	* Artistin görevi. * Artist olma durumu.
artma	* Artmak işi.
artmak	* Büyük heybe.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 88

artmak	* Eskisinden daha çok çoğalmak. * Gereğince harcandıktan sonra bir miktar geri kalmak. * Değeri yükselmek, fazlalaşmak.
artrit	* Eklem romatizması.
artroz	* Genellikle şekil bozucu, iltihapsız, süreğen eklem hastalığı.
arttırma	* Arttırmak işi.
arttırmak	* Artırmak işi yapılmak. * Yükseltmek.
aruz	* Hecelerin uzunluk ve kısalık, kapalılık veya açıklık değerlerine göre türlü ses kalıplarından oluşan Divan Edebiyatınazım ölçüsü.
arya	* Operalarda solistlerden birinin orkestra eşliğinde söylediği, genellikle kendi içinde bütünlüğü olan parça.
Aryanizm	* IV. yüzyılda Arius adlı bir papazın kurduğu ve Hristiyan inanışının tersine olarak İsa’nın tanrılığını inkâr eden mezhep.
arz	* Sunma. * (büyük bir makama) Anlatma, bildirme.
arz	* En, genişlik.
arz	* Yer, yeryüzü.
arz dairesi	* Bkz. enlem dairesi.
arz derecesi	* Bkz. enlem.
arz etmek	* sunmak. * saygı ile bildirmek.
arz odası	* Mevkii olan insanların, halkla görüştüğü oda.
arz talep kanunu	* Belirli bir piyasada sunu ve talep dengesini düzenli tutma sistemi.
arz ve talep	* Üreticinin piyasaya mal çıkarmasıve tüketicinin piyasadan mal çekmesi olayları, sunu ve istem.
arzanî	* Enine olan.
arziyat	* Yer bilimi, jeoloji.
arzu	* İstek, dilek. * Heves.
arzu duymak	* birine veya bir şeye karşı istek duymak.
arzu etmek	* yürekten istemek.
arzuhâl	* Dilekçe, istida.
arzuhâl gibi (veya kadar)	* bir mektubun çok uzun olduğunu anlatmak için söylenir.
arzuhâlci	* Para ile dilekçe, mektup vb. yazan kimse.
arzuhâlcilik	* Arzuhâl yazma işi.
arzulama	* Arzulamak işi.
arzulamak	* İstek duymak, özlemek, istemek.
arzulu	* İstekli, hevesli.
arzusu kalmak	* isteği yerine gelmemek, hevesini alamamak.
As	* Arsenik’in kısaltması.
as	* Kakım.
as	* İskambil kâğıtlarında birli. * Bir işte başta gelen (kimse veya şey).
as-	* Ast sıfatının kısaltılmışı; eklendiği kelimenin daha aşağıderecelisini anlatan yeni kelimeler türetmeye yarar.
as kat	* Herhangi bir ölçü biriminin bölündüğü eşit parçalardan her biri.
as yön	* Ara yön.
asa	* Bazıülkelerde, hükümdarların, mareşallerin, din adamlarının güç sembolü olarak, törenlerde taşıdıkları bir tür ağaç veya metalden değnek. * Eskiden ihtiyarların baston yerine kullandıklarıuzun sopa.
asabî	* Sinirli. * Sinirle ilgili, sinirsel.
asabîleşme	* Asabîleşmek işi.
asabîleşmek	* Kızmak, öfkelenmek, sinirlilik belirtileri göstermek, sinirlenmek.
asabîlik	* Asabî olma durumu.
asabiye	* Sinir hastalıkları ile ilgili hekimlik kolu. * Sinir hastalıkları ile ilgili hastahane bölümü.
asabiyeci	* Sinir hastalıklarıuzmanı.
asabiyet	* Sinirlilik, asabî yapılı olma.
asal	* Başlıca, temel niteliğinde olan, esasî.
asal gazlar	* Atomlarının dışelektron halkalarıtamamıyla veya geçici olarak elektrona doymuşolan gazlar (helyum, neon, argon, kripton, ksenon), soy gazlar.
asal sayı(lar)	* Bölenlerinin kümesi iki elemanlı olan elemanlardan biri 1, öbürü sayının kendisi olan doğal sayı(lar).
asalak	* Bir canlının içinde veya üzerinde sürekli veya geçici olarak, onun zararına yaşayan başka canlı, tufeyli, parazit. * Başkalarının sırtından geçinen (kimse), ekti.
asalak bilimi	* Asalakların yapısını, yaşayışını, konakçıyla ilişkisini ve yaptığıhastalıklarla bu hastalıklara karşı girişilecek savaşıkonu alan bilim dalı, parazitoloji.
asalaklaşma	* Asalaklaşmak durumu.

5 Mart 2021