Kategori: SÖZLÜK

Türkçe Sözlük A Sayfa 94

aş	* Pişirilerek hazırlanan yemek.
aşdamı	* Bazı bölgelerde yemek pişirilen yer, mutfak.
aşerme	* Aşermek durumu.
aşermek	* hamilelikte bazıyiyeceklere karşıaşırıdüşkünlük göstermek, çok arzulamak veya nefret etmek, tiksinmek.
aşevi	* Para ile yemek yenilen yer, aşçı, lokanta. * Yoksullara parasız yemek yedirilen veya dağıtılan yer, aşhane. * Düğün ve benzeri toplantılarda, verilecek yemekleri hazırlamak için geçici olarak mutfak gibi kullanılan yer. * Tekkelerde yemek pişirilen yer.
aşocağı	* Yemek pişirilip yoksullara dağıtılan yer.
aştaşınca kepçeye paha olmaz	* sıkışık zamanlarda önemsiz şeylerin değeri çoktur.
aşyermek	* Bkz. aşermek.
aşağı	* Bir şeyin alt bölümü. * Bir yere göre daha alçak yerde bulunan. * Eğimli bir yerin daha alçak olan yeri. * Niteliği düşük, kötü, adî. * Bayağı, adî. * Daha küçük, daha az; değer yönünden daha az. * Aşağıya, yere doğru.
aşağı(falan) yukarı	* bir kimsenin adının dilden düşürmediğini, onun pek gözde olduğunu anlatır. * bir hizmette çok kullanılan kişice, yakınma olarak kullanılır.
aşağıalmak	* devirmek, yıkmak.
aşağı bitkiler	* Su yosunları, mantarlar ve kara yosunları gibi su dışında fazla boy atmayan damarsız bitkiler.
aşağıdüşmek	* düzeyi, miktarı, niteliği alçalmak.
aşağı görmek	* küçük görmek, beğenmemek, hor görmek.
aşağıkalır yeri (veya yanı) yok	* nitelikleri bakımından başkalarıyla karşılaştırıldığında eksiği olmayan, denk olan.
aşağıkalmamak	* herhangi bir nitelik bakımından ondan geri olmamak.
aşağıkurtarmaz	* bundan daha ucuza olmaz. * daha aşağı bir durumu kendine lâyık görmez.
aşağımahalle	* Yüksek bir yerleşim bölgesine göre alçakta kalan yer, yerleşim bölgesi. * Genel ev.
aşağıtükürsem sakalım, yukarıtükürsem bıyığım	* iki karşıt ve aynıderecede sakıncalıdurum karşısında karar verme zorluğunu anlatır.
aşağıyukarı	* Tama yakın, yaklaşık olarak.
aşağıyukarı(yürümek)	* bir baştan bir başa (yürümek).
aşağıdan almak	* sert konuşan bir kimseye yumuşak bir dil kullanmak, alttan almak.
aşağılama	* Aşağılamak işi.
aşağılamak	* Değerinden düşük göstermek. * Küçültücü davranışlarda bulunmak, hor görmek.
aşağılanma	* Aşağılanmak durumu.
aşağılanmak	* Aşağıduruma düşürülmek.
aşağılaşma	* Aşağıduruma düşme, mezellet.
aşağılaşmak	* Aşağılık duruma düşmek.
aşağılatma	* Aşağılatmak işi.
aşağılatmak	* Aşağılamak işine uğratmak, tenzil etmek.
aşağılıyukarılı	* Aşağısıve yukarısı olan; aşağısıyukarısı birlikte.
aşağılık	* Aşağı olma durumu, adilik. * Niteliği düşük, adî.
aşağılık duygusu	* Kişinin gerçeklere uyan veya uymayan sebeplerle, benliğini yetersiz ve küçük görmesi.
aşağılık kompleksi	* Kendini olduğundan yetersiz, yeteneksiz ve güçsüz görme duygusu.
aşağısama	* Aşağısamak işi.
aşağısamak	* Bir kimseyi veya bir şeyi aşağılık ve değersiz göstermek, hafife almak, hafifsemek, tezyif etmek.
aşağısı	* Aşağıtaraftaki.
aşama	* Önem veya değer bakımından gitgide yükselen bir sıra basamakların her biri, rütbe, mertebe, paye. * Varılması istenen bir amaca doğru geçilmesi gerekli dönemlerden her biri, evre, basamak, merhale.
aşama sırası	* Önem ve değer bakımından gitgide yükselen basamaklar dizisi, hiyerarşi. * Otoritenin en genişölçüde en üst mertebede olarak değişik önem sıralarıarasında katıve kesin bir biçimde dağıldığıtoplumsal teşkilâtlanış biçimi, hiyerarşi.
aşamalı	* Aşaması olan, kademeli.
aşar	* Ondalık. * Tarım ürünlerinden alınan onda bir nisbetindeki vergiler.
aşarî	* Ondalık.
aşçı	* Yemek pişiren kimse, ahçı. * Yemek pişirip satan kimse. * Yemek yenilen dükkân, aşevi, lokanta.
aşçı baltası	* Kemikli et kesmeye yarar küçük balta.
aşçı başı	* Birkaç aşçının birlikte çalıştığıyerde bulunanların başı. * Bir lokanta veya evde yemek pişirmekle görevli kimse.
aşçı başılık	* Aşçı başı olma durumu, aşçı başının görevi.
aşçılık	* Aşçı olma durumu veya aşçının görevi. * Yemek pişirme zanaatıveya bilgisi.
aşerat	* Onluklar.
aşhane	* Aşevi. * Mutfak.
aşı	* Organizmada belli birtakım hastalıklara karşı bağışıklık sağlamak için vücuda verilen, o hastalığın mikrobuyla hazırlanmışeriyik. * Bir ağacın dalıveya gövdesi üzerine, aynıfamilyanın daha iyi bir türünden alınan dal, göz, tomurcuk gibi parçalarıkaynaştırma işi veya böylece eklenen parça. * Bu eriyiğin uygulanması. * Aşılı(kimse veya bitki).

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 95

aşı boyalı	* Aşı boyasırenginde boyanmış.
aşı boyası	* İçine karışan demir hidroksit miktarına göre pas sarısı, kızıl veya koyu esmer renk almışgevrek kil. * Koyuca kırmızı, kiremit rengi.
aşıkâğıdı	* Aşı olanlara verilen resmî belge.
aşı olmak	* aşıyapılmak.
aşıtaşı	* Taşdurumundaki aşı boyası.
aşıvurmak	* bağışıklık veya tedavi amacıyla vücuda aşıvermek, aşıyapmak.
aşıcı	* Aşıyapan kimse.
aşıcılık	* Aşıcının yaptığı iş.
âşığa Bağdad sorulmaz	* bir şeye çok istekli olan kimsenin, o şeyi elde etmedeki zorluklarıhiçe saydığınıanlatır.
aşığıcuk oturmak	* işi çok olumlu bir biçim almak.
âşığıkesilmek	* tutku hâline getirmek.
âşığın gözü kördür	* kendisini aşka kaptıran kimse, sevgilisinin kusurlarını görmediği gibi, çevresinde olup bitenlerle de ilgilenmez.
aşık	* Baldır kemiği ile eklemleşerek bileğin belli başlı oynak merkezini oluşturan, ayak bileğinde bulunan küçük kemiklerden biri. * Yapıçatılarında, uzun mertek, aşırma.
âşık	* Bir kimseye veya bir şeye karşıaşırısevgi ve bağlılık duyan, vurgun, tutkun (kimse). * Halk içinde yetişen, deyişlerini sazla söyleyen, sözlü şiir geleneğine bağlıhalk şairi. * Sevişen bir çiftten kadına oranla genellikle erkeğe verilen ad. * Dalgın, kalender (kimse). * Ahbap, arkadaşgibi bir seslenme.
aşık atmak	* yarışetmek, yarışmak.
aşık atmak (veya aşık oynamak)	* aşık kemiğiyle oyun oynamak.
aşık kemiği	* Aşık.
âşık olmak	* sevmek, tutulmak.
âşıkane	* Âşığa yaraşır biçimde (olan).
âşıklık	* Âşık olanın durumu.
âşıklısı	* çok seveni, düşkünü.
âşıktaş	* Birbirleriyle sevişen erkek ve kadından her biri.
âşıktaşlık	* Karşılıklısevişme, muaşaka.
âşıktaşlık etmek	* karşılıklısevişmek.
aşılama	* Aşılamak işi. * Yeni aşılanmışağaç. * Soğuğa sıcak, sıcağa soğuk su katma. * Bu yolla elde edilmiş. * Bitkilerin aşıyoluyla üretilmesi, ilkah. * Aşılanmış(ağaç).
aşılamak	* Organizmada bağışıklık yaratmak veya yerleşmiş bir hastalığa karşıkoyabilmek için hazırlanmış bir aşıyı vücuda vermek, aşıyapmak. * Elde edilmesi istenilen herhangi bir ağacın bir parçasınıanaç üzerine kaynaştırarak üretmek. * Başkasına hastalık geçirmek. * Birtakım düşünce veya duyguları başkasına benimsetmek, telkin etmek, etkilemek. * Soğuğa sıcak, sıcağa soğuk su katmak.
aşılanma	* Aşılanmak işi.
aşılanmak	* Aşılamak işine konu olmak.
aşılatma	* Aşılatmak işi.
aşılatmak	* Aşılamak işini yaptırmak.
aşılı	* Herhangi bir hastalığa karşıaşılanmışolan (kimse). * Kendisine aşıyapılmış(bitki).
aşılma	* Aşılmak durumu.
aşılmak	* Aşmak işine konu olmak.
aşım	* Erkek hayvanın dişisiyle çiftleşmesi.
aşındırma	* Aşındırmak işi.
aşındırmak	* Aşınmak işine uğratmak. * Dokunduğu cisimleri eriterek aşınmasına yol açmak. * (bir yere) Pek çok gidip gelmek.
aşınım	* Aşınmak işi. * Erozyon.
aşınma	* Aşınmak işi. * Yer kabuğunu oluşturan kayaçların, başta akarsular olmak üzere türlü dışetmenlerle yıpratılıp, yerinden koparılmalarıveya eritilmeleri, itikal, erozyon.
aşınmak	* Birbirine sürtünerek incelmek. * Eskimek, yıpranmak. * Çıkıntılarısilinmek, düzleşmek.
aşıntı	* Aşınmışyer.
aşır	* On sayısı. * Bir dinî tören sırasında veya cemaatle namaz kılındıktan sonra Kur’an’dan okunan on ayetlik bölüm.
aşıramento	* Çalma, aşırma.
aşırı	* Alışılan veya dayanılabilen dereceden çok daha fazla, taşkın. * Bir şeye gereğinden çok fazla bağlanan, önem veren, müfrit. * Bir şeyin gereğinden çok olanı. * Ötede, ötesinde. * Gereğinden fazla, çok.
aşırı bellem	* Belleme yetisinin olağanüstü bir durumda gelişmişolması.
aşırı besi	* Olağanüstü nicelikte yemek yeme veya yedirme.
aşırıdoyma	* Belli sıcaklıktaki bir sıvı içinde, eriyebildiği kadar eriyen bir maddenin, sıcaklığın düşmesine karşın bir sınıra kadar erimişolarak kalmasıdurumu.
aşırıduyu	* Herhangi bir duyu organıyla ve özellikle dokunma duyusuyla sağlanan her tür uyarana karşı olağan dışı bir duyarlık gösterme durumu.
aşırıerime	* Erime noktasından daha aşağı bir ısıderecesine düşmesine rağmen birtakım şartlar altında bir sıvının katılaşmamasıdurumu.
aşırı gitmek	* ölçüyü kaçırmak, usandırmak.
aşırıtaşırı	* Çok aşırı, fazla miktarda.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 96

aşırıuç	* Politika alanında sağveya sol görüşlerin en ateşli ve yıkıcıkanadı.
aşırıcılık	* Beklenenin üstünde aşırıdavranma eğilimi.
aşırılık	* Aşırı olma durumu.
aşırılma	* Aşırılmak işi.
aşırılmak	* Aşırmak işine konu olmak.
aşırıntı	* Aşırılmışolan (şey).
aşırma	* Aşırmak işi. * Başkalarının yazılarından bölümler, mısralar alıp kendininmişgibi gösterme veya başkalarının konularını benimseyip değişik biçimde anlatma, intihal. * Aşırılmış. * Yapıçatılarında uzun mertek, aşık. * Küçük kazan, kova, bakraç.
aşırma kayış	* Bir çarkıdöndürmek için kasnaktan kasnağa geçirilen kuşak biçimindeki kayışçember.
aşırmacılık	* Başkasına ait olan bir şeyi izinsiz alma. * Bir yazarın başka bir yazarın eserinden konu veya biçim alması.
aşırmak	* Yüksek veya geçilmesi güç bir yerin üstünden öte yanına geçirmek. * Çalıp götürmek. * Tehlike içinde bulunan bir şeyi acele kaçırmak. * Başkasının eserinden parçalar alıp kendininmişgibi göstermek.
aşırmasyon	* Çalma, aşırma.
aşırtı	* Aşırma işi.
aşırtma	* Aşırtmak işi.
aşırtmak	* Aşırmak işini yaptırmak. * Aşırmak.
aşısız	* Herhangi bir hastalığa karşıaşılanmamışolan (kimse). * Kendisine aşıyapılmamış(bitki).
aşıt	* Siper, kuytu yer. * Aşılacak yer. * Dağgeçidi.
aşikâr	* Açık, apaçık, belli, meydanda olan.
aşikâr etmek	* açıklamak, belli etmek.
aşikâr olmak	* belli olmak, ortaya çıkmak, belirginleşmek.
aşikâre	* Açıkça, belli ederek, saklamadan.
aşina	* Bildik, dost, arkadaş, tanıdık. * Bilinen, tanıdık olan.
aşinalık	* Birbirini bilme, tanıma, tanışıklık. * Tanışıklığı gösterir davranış.
aşinalık göstermek	* ilgilenmek, tanıdığını belli etmek.
aşiret	* Oymak.
aşiyan	* Kuşyuvası. * Ev, oturulan yer, mesken.
aşk	* Aşırısevgi ve bağlılık duygusu, sevi.
aşk etmek	* hızla vurmak.
aşk olmayınca meşk olmaz	* güçlü bir istek olmayınca hiçbir şey elde edilemez.
aşk olsun	* “Aferin” sözünden daha güçlü olarak bir davranışın, bir tutumun çok beğenildiğini bildirir. * Beğenilmeyecek bir davranış, bir tutum karşısında kınama, sitem bildirir. * Dervişler arasında selâm sözü olarak kullanılır.
aşk yapmak	* cinsel ilişkide bulunmak, sevişmek.
aşka düşmek	* âşık olmak.
aşka gelmek	* bir şeyi yapmak için büyük bir istek duymak, coşmak, coşkunluk göstermek.
aşkın	* Belli bir süreyi aşmış, ötesine geçmiş. * Benzerlerinden üstün. * Çok, fazla.
aşkıncılık	* Birey ve evrenseli birleştirmeye çalışan ahlâkî nitelikli Amerikan felsefesi.
aşlama	* Bkz. Aşılama.
aşlamak	* Bkz. Aşılamak.
aşlık	* Aşyapmak için hazırlanan ve saklanan şeyler. * Dövüldükten sonra savrularak temizlenen ve kurutulan buğday. * Sırası gelince kullanılmak için saklanan yemeklik şeyler, zahire.
aşma	* Aşmak işi.
aşmak	* Yüksek, uzak veya geçilmesi güç bir yerin öte yanına geçmek. * (süre) Geçmek, bitmek, sona ermek. * (erkek hayvan) Dişisiyle çiftleşmek. * Görünmeden kaçmak.
aşna	* Aşina.
aşna fişne	* Gizli dost. * Gizli dostluk.
aşoz	* Ahşap gemilerin omurgalarının uzunluğunca ve iki yanında borda kaplamalarının en dar yüzünü yerleştirmek için açılan keskin, sivri köşeli yuva.
aştırma	* Aştırmak işi.
aştırmak	* Aşmak işini yaptırmak.
aşure	* Buğday, nohut gibi taneleri, kuru yemişleri şekerle kaynatarak yapılan bir tür tatlı.
aşure ayı	* Muharrem ayı.
aşure günü	* Aşurenin pişirildiği Muharrem ayının onuncu günü.
aşurelik	* Aşure yapmada kullanılan. * Aşure dağıtmaya yarayan süslü kap.
aşüfte	* Oynak, açık saçık kadın, kokot.
aşüftelik	* Aşüfte olma durumu.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 97

At	* Astatin’in kısaltması.
at	* Atgillerden, binme, yük çekme veya taşıma gibi hizmetlerde kullanılan memeli hayvan. * Satrançta, her yönde siyahtan beyaza ve beyazdan siyaha bir hane atlayarak L biçiminde hareket eden taş.
-at	* İsimden isim türeten ek (Arapça çokluk eki): gidiş-at, gelir-at vb.
at anası	* Bkz. atlar anası.
at başı(beraber) gitmek	* eşit durumda olmak.
at binenin (veya iş bilenin), kılıç kuşananın	* her şey, onu gereği gibi kullanmasını bilene yakışır.
at binicisine göre kişner	* insanların, başlarında bulunan kişinin etkisi altında kalarak, onun tutumuna göre davrandıklarınıanlatır.
at cambazı	* At alıp satan kimse. * Sirklerde veya eğlence yerlerinde, at üstünde hünerlerini gösteren kimse.
at çalındıktan sonra ahırın kapısınıkapamak	* işişten geçtikten sonra önlem almaya kalkışmak.
at çevirmek	* geri döndürmek.
at donu	* Atın tüyünün rengi.
at gibi	* vücudu iri yarı olan (kadın).
at gözlüğü	* Atların koşum takımında, göz hizasında bulunan korumalık. * Çevresinde olup bitenleri iyi algılayamama, değerlendirememe, sabit fikirlilik.
at hırsızı gibi	* kılık kıyafeti ve tutumu güven vermeyen (adam).
at izi it izine karışmak	* iyiyi kötüden ayıramayacak kadar bir karışıklık ortaya çıkmak.
at kestanesi	* At kestanesigillerden, 15 ile 30 m yükseklikte, genişyapraklı, çiçekleri kokulu bir ağaç (Aesculus hippocastanum). * Bu ağacın kestaneye benzeyen yemişi.
at kestanesigiller	* İki çeneklilerden, örneği at kestanesi olan bir bitki familyası.
at koşturacak kadar	* pek geniş.
at koşturmak	* çok geniş, alabildiğine rahat hareket edilebilecek yer ve ortam yaratmak, veya bulmak.
at meydanı	* at koşularının yapıldığımeydan.
at meydanı	* At veya at arabalarıkoşularının yapıldığıyer.
at nalıkadar	* (nişan, madalya, elmas, plâka gibi göğse takılan şeyler için) pek büyük.
at olur, meydan olmaz (bulunmaz), meydan olur (bulunur), at olmaz (bulunmaz)	* gerekli şartlar her zaman bir arada bulunmaz.
at oynatmak	* atla hüner göstermek. * yarışmak. * bildiği ve istediği gibi davranmak.
at pazarında eşek osurtmuyoruz!	* söyleneni dinlemeyene söylenen bir uyarma sözü.
at sineği	* Çift kanatlılardan, uzunluğu 8 mm kadar olan, kanatları büyük ve küt, at, sığır ve domuzların bacak ve kuyruk aralarında yaşayan, eklem bacaklı bir sinek türü (Hippobosca equina).
at var, meydan yok	* yapacak güç var, ama kullanma imkânıyok.
ata	* Baba. * Dedelerden ve büyük babalardan her biri.
ata et, ite ot vermek	* bir işi ters yapmak.
atabek	* Bkz. atabey.
atabey	* Eski Türk devletlerinde, özellikle Selçuklularda şehzadelerin eğitimi veya bağımsız olarak bir eyaletin yönetimi ile görevli vezir.
atacılık	* Uzaklarda bulunan ve birçok kuşaktan beri görünmeyen birtakım özelliklerin yeni bir kuşakta birden ortaya çıkması, ataya çekme, atavizm.
atadan babadan görmek	* gelenek hâlinde eskiden beri bilmek, yapmak, uygulamak.
ataerki	* Soyda temel olarak babayıalan ve ailede çocukları baba soyuna mal eden topluluk düzeni, pederşahîlik.
ataerkil	* Ataerki temeline dayanan, pederşahî, patriarkal.
atak	* Düşüncesizce her işe atılan, cür’etkâr. * Geveze, yalancı.
atak	* Atılım, akın. * Saldırı, saldırış, hücum, hamle.
atak yapmak	* akın yapmak, atılım yapmak.
ataklık	* Atak olanın durumu veya atakça iş, davranış, cür’et.
atalet	* Tembellik. * İşsizlik, işsiz kalma, işlemezlik.
atalık	* Ataya yakışır davranış, babalık.
atama	* Atamak işi, tayin.
atamak	* Birini bir göreve getirmek, tayin etmek.
ataman	* Eskiden Rus Kazakların baş buğuna verilen unvan.
atanma	* Bir göreve getirilme, tayin edilme.
atanma yapmak	* tayin etmek.
atanmak	* Bir göreve getirilmek, tayin edilmek.
ataraksiya	* Hiçbir heyecan veya zihin etkisiyle uyarılmayan ruh dinginliği, acıya olduğu kadar kıvanca karşıda ilgisizlik.
atardamar	* Kalbin sağkarıncığından akciğerlere, sol karıncığından vücudun diğer bölümlerine kan taşıyan damar, şiryan.
atari	* Bilgisayarlarda basit programlarla düzenlenmiş bir oyun türü.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 98

atarkanal	* Spermayı idrar yoluna salan iki kanal.
atasözü	* Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmişve halka mal olmuşsöz, darbımesel: Ayağınıyorganına göre uzat. Atsan atılmaz, satsan satılmaz vb.
ataş	* Tutacak.
ataşe	* Bir elçiliğe bağlıuzman, elçilik uzmanı.
ataşelik	* Ataşe olma durumu veya makamı. * Ataşenin görev yaptığıyer.
Atatürkçü	* Atatürkçülük yanlısı olan (kimse), Kemalist.
Atatürkçülük	* Atatürk’ün düşünce ve uygulamalarından kaynaklanan; Türk Devleti’nin bağımsızlık ve bütünlüğünü, millî egemenliği, kişi özgürlüğünü, çağdaşolmayıamaçlayan; akla, bilime ve gerçeğe dayanan, evrensel ağırlıklı, geleceğe yönelik, birbiri ile uyumlu amaçlar, uygulamalar ve ilkeler bütünü. * Bu ilkeye bağlılık.
atavik	* Atacılıkla ilgili.
atavizm	* Atacılık.
atbalığı	* Su aygırı.
atçı	* Soy at yetiştiricisi.
atçılık	* Soy at yetiştiriciliğinde yapılan at koşuları, at sergileri gibi çalışmalar.
ate	* Ateist.
atefleksiyon	* Döl yatağının biçiminin bozulması.
ateh	* Bunama, bunaklık, ihtiyarlık yüzünden alık duruma gelme.
ateh getirmek	* bunamak.
ateist	* Tanrıtanımaz.
ateizm	* Tanrıtanımazlık.
atelye	* Bkz. atölye.
aterina	* Gümüş balığı.
ateş	* Yanıcıcisimlerin tutuşmasıyla beliren ısıve ışık, od. * Tutuşmuşolan cisim. * Isıtma veya pişirme için kullanılan yer veya araç. * Patlayıcısilâhların atılması. * Vücut ısısı. * Coşkunluk. * Tehlike, felâket. * Büyük üzüntü, acı. * Kırmızı, alev renginde olan. * Öfke, hırs, hınç.
ateşaçmak	* ateşli silâhla mermi atmaya başlamak.
ateşalmak	* yanmak, tutuşmak. * (ateşli silâh) patlamak. * telâşlanmak, öfkelenmek, heyecanlanmak, coşmak, acele davranmak, acele etmek.
ateşalmaya mı geldin?	* uğradığıyerden hemen gitmeye kalkan kimseye sitem olarak söylenir.
ateş bacayı(veya saçağı) sarmak	* bir olay, önüne geçilemez, tehlikeli bir durum almak.
ateş balığı	* Sardalye.
ateş basmak	* kızarmak, sıkılıp başına kan yürümek.
ateş böceği	* Kın kanatlılardan, karanlıkta ışıldama özelliği olan böcek (Lampyris noctiluca).
ateş böcekleri	* Kın kanatlılardan, örneği ateş böceği olan böcekler takımı.
ateşçıkmak	* Bkz. yangın çıkmak.
ateşçiçeği	* Ballı babagillerden, ateşkırmızısırenginde çiçekler açan bir süs bitkisi (Salvia splendens).
ateşdüştüğü yeri yakar	* bir acıyı onu çekenden başkasıtam anlayamaz veya aynıölçüde üzülemez.
ateşetmek	* ateşli silâhlarla mermi atmak.
ateşgecesi	* Hristiyanlarda 24 Hazirana rastlayan Yahya yortusunun, meydanlarda ateşyakmak, bu ateşin üstünden atlamak ve çevresinde oynamak yolu ile kutlanan bir önceki gecesi.
ateşgemisi	* Eski çağlarda düşman gemilerini yakmak için özel bir biçimde yapılmış, içi yakıcımaddelerle dolu gemi.
ateşgibi	* çok sıcak. * zeki, çalışkan ve becerikli. * kıpkırmızı.
ateşgibi yanmak	* ateşi yükselmek.
ateşhattı	* Savaşta en ilerideki birliklerin ellerindeki silâhlarla ateşaçabilecekleri hat.
ateşkayığı	* Ateş balığı avlamak için kullanılan ve içinde ateşyakılan kayık. * Yangın söndürmede kullanılan tulumbayıtaşımak için kullanılan büyük ve genişkayık.
ateşkesilmek	* çok kızgın davranışlarda bulunmak, ateşpüskürmek. * (sonradan) çok çalışkan, hareketli ve becerikli olmak.
ateşkesmek	* ateşli silâhlarla yapılan atışa son vermek.
ateşkırmızısı	* Yanan ateşin rengi.
ateşolmayan yerden duman çıkmaz	* küçük de olsa birtakım belirtilerin önemli olaylara işaret olduğunu anlatır.
ateşolsa cirmi kadar yer yakar	* hasmın pek önemsenmediğini anlatır.
ateşpahası	* Çok pahalı.
ateşparçası	* Ateşin bir bölümü. * Çok canlı, hareketli, becerikli, çalışkan. * Çok yaramaz (çocuk).
ateşpüskürmek	* şiddetli, öfkeli konuşmak. * çok öfkeli olmak.
ateşsaçmak	* çok kızmak, çok öfkelenmek.
ateştuğlası	* Ocak, soba gibi yerlerde kullanılan, ateşe dayanıklıtuğla.
ateşvermek	* tutuşturmak.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 99

ateşyağdırmak	* ateşli silâhlarla aralıksız mermi atmak. * çevresindekilere ağır sözler söylemek.
ateş!	* ateşetmek için verilen komut.
ateş baz	* Osmanlılarda şenlikler için donanma fişeklerini hazırlayan kimse. * Ateşle hüner gösteren oyuncu.
ateşçi	* Fabrika, vapur, lokomotif gibi ateşle işleyen yerlerde ocaklara kömür atıp ateşin sürekli yanmasınısağlayan kimse.
ateşçilik	* Ateşçinin işi.
ateşe atmak	* bile bile çok tehlikeli bir işe girişmek.
ateşe dayanıklı	* aşırıısıdan zarar görmeyen.
ateşe tutmak	* az ısıtmak. * üzerine ateşli silâhla mermi atmak.
ateşe vermek	* ateşiçine sokmak. * bir yeri kasten yakmak, kundak sokmak. * aşırıtelâşa ve sıkıntıya düşürmek. * bir ülkeyi savaşa sokarak veya kargaşa ve karışıklık yaratarak sıkıntıve yıkıma uğratmak.
ateşe vurmak	* bir yemeği pişmek üzere ocağa koymak.
ateşe vursa duman vermez	* pek cimri olanlar için söylenir.
ateşi başına vurmak	* çok öfkelenmek, sinirlenmek, coşmak.
ateşi çıkmak (veya yükselmek)	* (hasta için) vücut ısısı olağandan çok artmak.
ateşi düşmek	* (hasta için) ateşi geçmek veya azalmak.
ateşi uyandırmak	* sönmek üzere olan ateşi canlandırmak.
ateşin	* Ateşli, coşkun.
ateşine (veya nârına) yanmak	* bir kimse yüzünden zarara uğramak.
ateşini almak	* yüksek vücut ısısınıdüşürmek. * derece ile ateşi ölçmek. * acıyı, yanmayıazaltmak.
ateşkes	* Savaşan iki kuvvetin karşılıklı olarak savaşıdurdurması, bırakışma, mütareke.
ateşle barut bir yerde durmaz	* biri kız, biri erkek iki gencin bir yerde yalnız başlarına kalmalarının sakıncalı olduğunu anlatmak için söylenir.
ateşle oynamak	* pek tehlikeli bir işle uğraşmak.
ateşleme	* Ateşlemek işi.
ateşlemek	* Tutuşturmak, yakmak. * Top, tüfek gibi patlayıcımaddeleri patlatmak. * Kışkırtmak, heveslendirmek.
ateşlendirme	* Ateşlendirmek işi.
ateşlendirmek	* Coşturmak, kışkırtmak, şiddetlendirmek.
ateşlenme	* Ateşlenmek işi.
ateşlenmek	* Ateşlemek işine konu olmak. * Vücut ısısıartmak. * Coşmak, kızışmak, şiddetlenmek.
ateşler içinde	* (hasta) çok ateşli bir durumda.
ateşletme	* Ateşletmek işi.
ateşletmek	* Ateşlemek işini yaptırmak.
ateşleyici	* Ateşleme niteliği olan. * Patlayıcımaddeleri ateşlemekte kullanılan cihaz.
ateşli	* Ateşi olan. * Coşkun, coşturucu, coşkulu. * Cinsel istekleri güçlü olan.
ateşli ateşli	* Yoğun ve heyecanlı bir biçimde, hararetli hararetli.
ateşli silâh	* Patlayıcımadde aracı ile mermi atan top, tüfek gibi silâh.
ateşlik	* Ateşyakılan veya konulan yer.
ateşlilik	* Ateşli olma durumu.
ateşperest	* Ateşe tapan.
ateşten gömlek	* acı, üzüntü veren, dayanılmaz, sıkıntılıdurum.
atfen	* Mal ederek, yükleyerek.
atfetme	* Atfetmek işi, isnat.
atfetmek	* Bir işi veya bir sözü bir kimseye mal etmek, yüklemek, isnat etmek. * Yöneltmek, çevirmek.
atgiller	* Atları, eşekleri ve zebraları içine alan, tek parmaklımemeliler familyası.
atıalan Üsküdar’ı geçti	* fırsatın kaçırılıp artık yapılacak bir şey kalmadığınıanlatır.
atıcı	* İyi nişan alan, attığınıvuran kimse. * Yalancı, asılsız şeyler uydurup söyleyen.
atıcılık	* Atıcı olma durumu. * Bazıateşli silâhlar kullanarak yapılan spor. * Yalancılık, uydurmacılık.
atıf	* Yöneltme, çevirme. * İlişkili bulma.
atıfet	* İyilik, bağış, kayra, lütuf, ihsan, inayet. * Karşılık beklemeden gösterilen sevgi.
atık	* Süt veya yoğurt çalkamaya yarar küçük yayık.
atık	* Atılmış, atılan.
atık kâğıt	* Kâğıt, işleme sürecinden veya kullanımdan sonra arta kalan ve kâğıt veya karton üretiminde ve kâğıt hamuru yapımında tekrar kullanılan kâğıt veya karton parçaları.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 91

askercilik	* Askerci olma durumu. * Bir tür çocuk oyunu.
askere alınmak	* askerlik ödevini yapmak için er eğitim merkezine gönderilmek.
askere çağrılmak	* askerlik ödevini yapmak için şubece istenmek.
askere gitmek	* askerlik ödevini yapmak için orduya katılmak.
askerî	* Askerlikle ilgili, askere özgü.
askerî ambargo	* Bir ülkeyi cezalandırmak amacıyla askerî alanda yaptırım uygulama.
askerî ataşe	* Bir ulusun yabancıülkelerdeki elçiliklerinde görevli askerî uzman.
askerî inzibat	* Askerî birlikler arasında düzeni, disiplini, kanunlarıyürütmekle görevli sınıf ve bu sınıftan olan asker.
askerî kaput	* Askerlerin giydiği kalın kumaştan üstlük.
askerî rüştiye	* Askerî ortaokul.
askerîleşme	* Askerîleşmek işi.
askerîleşmek	* Bir yer askerlikle ilişkili duruma gelmek, askerlik niteliği kazanmak.
askerîleştirme	* Askerîleştirmek işi.
askerîleştirmek	* Asker yönetimine geçirmek; (bir şeye) askerlik niteliği kazandırmak.
askeriye	* Askerlik.
askerlik	* Asker olma durumu; askerlik ödevi ordu hizmeti.
askerlik dairesi	* Yurttaşlarıaskere alma işleriyle görevli olan askerlik şubelerinin bağlı bulundukları bölge dairesi.
askerlik etmek	* askerlik yapmak.
askerlik hizmeti	* Orduda belirli bir sürede yapılan yurt ödevi.
askerlik yapmak	* kanunlara göre yurttaşların yükümlü oldukları ordu ödevinde bulunmak.
askerlik yoklaması	* Askerlik şubelerine kayıtlıkimselerin belirli zamanlarda yapılan durum yoklaması.
askı	* Üzerine herhangi bir şey asmaya yarar nesne. * Pantolon veya giysilerin düşmesini önlemek için omuzdan aşırılan bağ. * Artırma, eksiltme gibi resmî işilânlarının ilgili daire duvarında belli bir zaman süresince asılıdurması. * Hastahanelerde kırık kol veya bacakların asılarak tutturulduğu araç. * Çay, kahve taşımaya yarar kahveci tepsisi, fener. * Saklanmak için tavana asılmışdizi veya hevenk. * Yeni yapılan yapıların çatısına, ev sahibi tarafından usta için veya düğün arabalarına düğün sahibi tarafından arabacı için armağan olarak asılan kumaş. * Gelinin oturacağıyerin üstüne asılan süsler. * Kadınların kullandığı altın dizisi veya zincirli mücevherat. * Düğünlerde geline yakınlarıtarafından takılan hediye. * İpek böceğinin kozasınısarması için yanına konulan çalıçırpı. * Saz şairleri arasında yapılan deyişyarışında üstün gelene verilmek için duvara asılan kumaş, tabanca gibi ödül.
askıda bırakmak	* sonuca vardırmamak.
askıda kalmak	* (bir iş) bir engel dolayısıyla sonuca varamamak.
askılı	* Askısı olan.
askılık	* Avcıların sırtlarına taktıklarıaskıtakımı. * Asılıp saklanacak sebze, meyve. * Vestiyer.
askıntı	* Başkalarının sırtından geçinen. * Karşıcinsi rahatsız eden kimse.
askıya almak	* altı boşalıp desteği kalmayan yapıyıdikmelerle boşlukta tutarak yıkılmaktan kurtarmak. * oturmuşveya batmış bir gemiyi yüzdürmek için başka teknelere asarak kaldırmak. * bir işi zamanında yapmayıp belirsiz bir zamana bırakmak, savsaklamak.
askıya çıkarmak (veya çıkarılmak)	* evlenecek kimselerin durumunu nüfus kayıtlarının bulunduğu yerde askıyoluyla ilân etmek.
askıya çıkmak	* ipek böceği koza sarmak üzere dallara çıkmak.
asklı	* Sporlarıask denen torbalar içinde oluşan (mantar).
askospor	* Asklımantarların sporuna verilen ad.
asla	* Hiçbir zaman, hiçbir biçimde.
Aslan	* Zodyak üzerinde, Yengeç ile Başak burçlarıarasında yer alan burcun adı, Zodyak.
aslan	* Kedigillerden, erkekleri yeleli, yırtıcı, Afrika’da yaşayan, uzunluğu 160 cm, kuyruğu 70 cm ve ucu püsküllü, çok koyu sarırenkli güçlü bir memeli türü, arslan. * Gürbüz ve yiğit adam.
aslan ağzı	* Havuz kenarlarına konulan ve ağzından su akan aslan biçiminde süs taşı.
aslan gibi	* boylu boslu, güçlü ve yakışıklı. * sağlığıyerinde.
aslan kesilmek	* aslan gibi güçlü ve cesur duruma gelmek.
aslan payı	* Hak edilenden daha çok alınan pay.
aslan sütü	* Rakı.
aslan yatağından belli olur	* bir kimsenin oturduğu yerin durumu, onun kişiliğini belli eder, uygun bir durumda olması gerekir.
aslan yürekli	* Çok yiğit, hiçbir şeyden korkmayan.
aslanağzı	* Sıraca otugillerden, türlü renkte, güzel, kokusuz çiçekleri olan bir bitki.
aslanca	* Aslana yakışır yolda, aslan gibi, yiğitçe.
aslangiller	* Kedi cinsinden olan bütün et oburları içine alan hayvan familyası.
aslanım!	* gençler, delikanlılar için kullanılan bir seslenme sözü.
aslanın ağzında	* elde edilmesi çok güç.
aslankulağı	* Bir sap üzerinde dizili sarıveya kırmızıçiçekli otsu bir bitki.
aslankuyruğu	* Ballı babagillerden, eskiden hekimlikte terletici olarak kullanılan bir bitki, yer pırasası(Leonurus).
aslanlık	* Yiğitlik, cesaretlilik.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 84

arkalanma	* Arkalanmak işi.
arkalanmak	* Kendisine yardım edilmek, destek olunmak.
arkalı	* Koruyanı, koruyucusu, dayanağı olan.
arkalıç	* Arkalık.
arkalık	* Ev içinde giyilen kolsuz, kalınca bir tür kısa hırka. * Sırt dayamaya yarar yer. * Sırtında yük taşıyan hamalların, yük taşırken kullandıklarıarka yastığı, semer, arkalık.
arkalıklı	* Arkalığı, sırt dayayacak yeri olan.
arkalıksız	* Arkalığı, sırt dayayacak yeri olmayan.
arkası(veya sırtı) yere gelmemek	* sarsılmamak, yerinden düşürülememek, güçlü olmak.
arkasıalınmak	* sona erdirilmek, bitirilmek, bir yerde durdurulmak.
arkası gelmek	* devamlı olmak, sürekli olmak.
arkasıkesilmek	* tükenmek, son bulmak.
arkası olmamak	* kayıracak kimsesi olmamak.
arkasıpek	* Güçlü birine veya sağlam bir şeye güvenen.
arkasısıra	* arkasından.
arkasısıra	* Ardından, peşinden.
arkasıyufka	* Sevilen bir yemeğin arkasından başka bir yemeğin bulunmadığınıanlatmak için söylenir. * Soğuğa karşı gereği gibi giyinmemişolma durumu.
arkasına almak	* sırtına yüklemek, taşımak. * desteğini sağlamak.
arkasına bakmadan gitmek	* arkada kalanlarla hiç ilgilenmeden bir yerden ayrılmak.
arkasına düşmek (veya takılmak)	* bir işi sona erdirmek için sıkıçalışmak. * (birini) gözden ayırmayarak arkasından gitmek.
arkasında (veya sırtında) yumurta küfesi yok ya!	* eski düşüncesini değiştirmekte, sözünden caymakta sakınca görmeyenler için kullanılır.
arkasında dolaşmak (veya gezmek)	* bir işi yaptırmak için ilgili veya yetkili bir kimsenin uğradığıyerlere giderek görüşme fırsatıaramak.
arkasından	* birinin orada hazır bulunmamasıdurumunda.
arkasından koşmak	* işyaptırmak için birinin arzusunu kollamak, görüşme fırsatıaramak. * birine çok ilgi duymak.
arkasından sürüklemek	* arkasından gelmesini sağlamak.
arkasını(bir şeye) vermek	* dönmek.
arkasını(birine) vermek	* birinin koruyuculuğuna güvenmek.
arkasını(veya peşini) bırakmak	* vazgeçmek.
arkasınıalmak	* bir işi tamamlamak.
arkasınıdayamak	* birinin koruyuculuğuna güvenmek.
arkasını getirememek	* başladığı bir işi sürdürüp sona erdirememek.
arkasınısıvamak	* okşamak, övmek, iltifat etmek.
arkasız	* Arkalığı olmayan. * Koruyanı olmayan, koruyucusu, dayanağı olmayan.
arkaüstü	* Arkasıyere gelecek biçimde.
arkaya bırakmak (veya koymak)	* sonraya, başka zamana veya işin sonuna bırakmak; ertelemek.
arkaya kalmak	* geride kalmak, sonraya kalmak, geriden gelmek.
arke	* İlk ana madde.
arkebüz	* XV. yüzyılda Fransa’da kullanılmaya başlanan, taşınabilir ateşli silâh.
arkeen	* Kambriyumlardan önce oluşan en eski yer katı.
arkegon	* Eğrelti otlarında, bazısu yosunlarında, bütün kara yosunlarında ve bazıaçık tohumlularda görülen dişilik organı.
arkeolog	* Kazı bilimci, arkeoloji uzmanıveya bilgini.
arkeoloji	* Tarih öncesi ve eski çağlardan kalma eserleri tarih ve sanat bakımından inceleyen bilim, kazı bilimi.
arkeolojik	* Arkeoloji ile ilgili.
arkeopteriks	* Hem kuşhem sürüngen özellikleri gösteren bir hayvan fosili.
arkıt	* Köy evlerinde kapıların arkasına konulan kalın kuşak.
arkoz	* Birleşiminde feldspat bulunan, kum taşıtüründen bir tortul kayaç.
arktik	* Kuzey kutupla ilgili, kuzey kutup yakınında olan.
arlanma	* Arlanmak işi.
arlanmak	* (olumsuz olarak veya olumsuz anlamlıcümlelerde kullanılır) Utanmak.
arlanmaz	* Utanmaz, sıkılmaz.
arlı	* Namuslu, utangaç, sıkılgan.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 85

arlıarından, huysuz huyundan vazgeçmez	* herkes kendi karakterine göre davranışta bulunur.
arma	* Bir devletin, bir hanedanın veya bir şehrin sembolü olarak kabul edilmişresim, harf veya şekil, ongun. * Geminin yürümesine hizmet eden direk, seren, ip, halat ve yelken takımı.
arma donatmak	* armayıyerli yerine koymak.
arma soymak	* hareketli olan armayı, limanda kışlamak, yağmur ve kardan korumak amacıyla bir süre için sökmek.
arma uçurmak (veya arma budatmak)	* armayırüzgâra kaptırmak.
armada	* Donanma.
armador	* Geminin direk, seren, yelken ve ip gibi donanımını düzenleyen usta.
armadura	* Gemide direklere takılıhalatları bağlamak için küpeştenin iç tarafında bulunan delikli ve çubuklu levha.
armağan	* Birini sevindirmek, mutlu etmek için verilen şey, hediye. * Ödül. * Bir bilim adamının emek verdiği dalda onu anmak için hazırlanan bilimsel eser. * Bağış, ihsan.
armağan etmek	* birine bir şeyi armağan olarak vermek, hediye etmek.
armalı	* Arması bulunan.
armatör	* Ticaret gemisi sahibi.
armatörlük	* Armatör olma durumu. * Gemi işletme işi, gemi işletmeciliği.
armatür	* Bir aletin ana bölümünü oluşturan kısım. * Bir mıknatısın iki kutbu arasında, kuvvet akımınıtoplu bir duruma getirmek için bu kutuplar arasına yerleştirilen demir parçası. * Bir kondansatördeki iki iletken yüzeyden her biri.
armoni	* Türlü sesler arasında sağlanan uyum.
armoni orkestrası	* Yalnız üflemeli çalgılardan oluşan orkestra.
armonik	* Armoni ile ilgili olan. * Armonika.
armonika	* Yan yana sıralanmışdeliklerden her biri üflenince, ayrınotada sesler çıkaran küçük ağız çalgısı, mızıka. * Akordeon.
armoniler	* Frekansı, ana sesin frekansından tam katı olan sesler.
armonize	* Tamamlayıcısesler eklenmiş(müzik parçası).
armonyum	* Taşınabilir küçük org.
armudî	* Armut biçiminde olan.
armudiye	* Armut biçiminde nazarlık olarak takılan altın.
armudun iyisini (dağda) ayılar yer	* Bkz. Ahlatın iyisini (dağda) ayılar yer.
armut	* Gülgillerden, çiçekleri beyaz, yurdumuzun her yerinde yetişen, bir ağaç (Pirus communis). * Bu ağacın rengi sarıdan yeşile kadar değişebilen tatlı, sulu, yumuşak, ufak çekirdekli meyvesi. * Fazla bön.
armut gibi	* çok anlayışsız, bön.
armut kabağı	* Ürünü, armut biçiminde olan bir süs kabağı.
armut kurusu	* Daha sonraki mevsimlerde yenmek üzere kurutulmuşarmut.
armut pişağzıma düş!	* bir işe hiç emek harcamaksızın onun kendiliğinden olmasını bekleyenlerin durumunu anlatır.
armut top	* Boksörün çalışmalarında kullandığı içi havalı, dışıderi, armut biçiminde top.
armutun sapıvar, üzümün (veya kirazın) çöpü var demek	* her şeye kusur bulmak, hiçbir şeyi beğenmemek.
armuz	* Gemilerde güverte ve borda kaplama tahtalarının yan yana gelmeleri sonucu aralarında oluşturduklarıçizgi.
Arnavut	* Arnavutluk ve çevresinde yaşayan bir halk. * Bu halka özgü olan (şey).
Arnavut bacası	* Çatıpenceresi.
Arnavut biberi	* Acıkırmızı biber.
Arnavut ciğeri	* Ciğer tavası.
Arnavut kaldırımı	* Yollarda irili ufaklıtaşlarla gelişigüzel yapılan kaldırım.
Arnavutça	* Hint-Avrupa dilleri ailesine giren, Arnavutların kullandığıdil.
Arnavutlaşma	* Arnavutlaşmak.
Arnavutlaşmak	* Arnavut dilini ve kültürünü benimsemek.
Arnavutlaştırma	* Arnavutlaştırmak durumu.
Arnavutlaştırmak	* Arnavut kimliğini kazandırmak.
Arnavutluk	* Arnavut olma durumu. * Arnavut halkının bütünü.
arnika	* Öküz gözü, sığır gözü, mastıçiçeği.
aroma	* Bitki özlerinden veya yağlarından elde edilen hoşkoku.
aromatik	* Hoşkokulu, aromalı.
arozöz	* Kamyon, araba gibi bir taşıt aracına, doldurma ve boşaltma düzeni olan, bir su deposu eklenmesiyle oluşturulan, sulamaya yarar araç.
arp	* Bkz. harp (II).
arpa	* Buğdaygillerden, taneleri ekmek ve bira yapımında kullanılan, hayvanlara yem olarak verilen, yurdumuzda çok yetiştirilen bir bitki (Hordeum vulgare). * Bu bitkinin taneleri.
arpa boyu kadar gitmek (veya yol almak)	* pek az ilerlemek.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 86

arpa ektim, darıçıktı	* ters sonuç veren işler için söylenir.
arpa güvesi	* Tahıllara dadanan bir güve türü.
arpa suyu	* Bira.
arpa şehriye	* Arpa biçiminde dökülmüşşehriye.
arpacı	* Arpa alan ve satan kimse.
arpacıkumrusu gibi düşünmek	* ne yapacağını bilmeyerek derin derin düşünmek.
arpacık	* Göz kapağının kenarında çıkan küçük çı ban, it dirseği. * Tüfek, tabanca gibi ateşli silâhlarda namlunun en ileri bölümünde bulunan ve nişan alırken gezle birlikte göz ile hedef arasında aynıçizgi üzerine getirilen küçük çıkıntı. * Arpa biçiminde şehriye.
arpacık soğanı	* Tohumdan yetiştirilen ve tohumluk olarak kullanılan küçük soğan.
arpacılık	* Arpa yetiştirme veya alıp satma işi.
arpağan	* Yabanî arpa.
arpalama	* Atların ayaklarında görülen ve rahat yürümelerini önleyen bir hastalık. * Çok arpa yemekten ileri gelen bir hayvan hastalığı.
arpalık	* Arpa ekilen yer, arpa tarlası. * Arpa konulan yer. * Hayvanın dişinde bulunan ve hayvan yaşlandıkça silindiği için yaşını belli eden bir nişan. * Müftü ve kazasker gibi din görevlilerine aylık yerine verilen giyecek, yiyecek gibi şeyler veya para. * Başmaklık. * Karşılıksız yarar sağlanılan yer veya kimse.
arpalık etmek	* arpalık yapmak.
arpalık yapmak	* bir kaynaktan sürekli olarak çıkar sağlamak.
arpasıçok gelmek	* coşmak, azmak, kudurmak.
arpçı	* Arp çalan kimse.
arpej	* Bir akort oluşturan seslerin birbiri arkasından çalınması.
arsa	* Üzerine yapıyapılmak için ayrılmışyer.
arsenik	* Atom numarası33, atom ağırlığı74,91, yoğunluğu 5,7 olan, atmosfer basıncıaltında 4500 C de süblimleşen, maden filizlerinde çok yaygın bulunan, metal görünümünde basit element, sıçan otu, zırnık. Kısaltması As.
arsıulusal	* Uluslar arası.
arsız	* Utanması, sıkılması olmayan, yılışık, yüzsüz (kimse). * Aç gözlü davranan (kimse). * Kolayca üreyebilen (bitki).
arsız arsız	* Utanmaz bir biçimde, yılışarak, sırnaşarak.
arsızca	* Arsız gibi, arsıza yakışan biçimde.
arsızlanma	* Arsızlanmak işi.
arsızlanmak	* Arsızlık etmek.
arsızlaşma	* Arsızlaşmak işi.
arsızlaşmak	* Arsız duruma gelmek.
arsızlık	* Arsız olanın durumu veya arsıza yakışacak davranış, yılışıklık, sırnaşıklık.
arsızlık etmek	* utanmadan, sıkılmadan, yüzsüzce davranmak; aç gözlü davranmak.
arslan	* Aslan.
arslanın adıçıkmış, çakallar başkeser	* haksızlığıveya kötülüğü esas yapanın yerine bu konuda adıön plâna çıkan kişiler anlamında kullanılır.
arslanlı	* Osmanlıdevletinde kullanılan arslan baskılı gümüşsikke.
arş	* İslâm dinî inanışına göre göğün en yüksek katı.
arş	* Askerlikte “yürü” komutu.
arşe	* Keman yayı. * Tren, troleybüs, tramvay gibi elektrikle işleyen taşıtlarda telden elektrik akımıalmaya yarayan, yukarıya doğru uzanmışdemir yay.
arşetip	* İlk örnek.
arşıâlâ	* Dokuzuncu kat gök.
arşın	* Yaklaşık olarak 68 cm ye eşit olan uzunluk ölçüsü.
arşınlama	* Arşınlamak işi.
arşınlamak	* Arşınla ölçmek. * Amaçsız, genişadımlarla dolaşmak.
arşınlık	* Arşın ölçüsünde, arşın kadar.
arşidük	* Avusturya’da imparator ailesi prenslerine verilen unvan.
arşidüşes	* Arşidükün karısıveya kızı. * Avusturya hanedanında prenses.
arşiv	* Belgelik.
arşivci	* Belgelik görevlisi veya uzmanı.
arşivcilik	* Arşivcinin yaptığı işveya görevi.
arşivleme	* Arşivlemek işi.
arşivlemek	* Arşive kaldırmak, arşivde saklamak.
art	* Arka, geri. * Bir şeyin öbür yüzü.
art arda	* Birbirinin arkasından.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 87

art avurt	* Avurdun arka bölümü.
art avurt ünsüzü	* Dil ucunun art damağa çarpmasından oluşan ve dilin yanlarından akan ses.
art bölge	* Deniz kıyısında bulunan bir yerin gerisindeki bölge, hinterland.
art damak	* Damağın arka bölümü.
art damak ünsüzü	* Ciğerlerden gelen havanın dil sırtıyardımıyla art damağın çeşitli noktalarında bazen patlayarak, bazen de sızarak oluşturduğu ünsüz: k, g, ğ.
art düşünce	* Bir düşüncenin arkasında gizli tutulan asıl düşünce.
art elden	* birini oyalayıp, ondan gizli olarak.
art eteğinde namaz kıl	* çok temiz huylu kimseler için söylenir.
art niyet	* Art düşünce.
art oda	* Gözde iris ile billûr cismin arasındaki boşluk.
art teker	* İtici gücü sağlayarak bisikleti yürüten teker.
art zamanlı	* Evrim açısından ele alınan süre içinde birbirini izleyen, diyakronik.
art zamanlıdil bilimi	* Dil olaylarınıdeğişik zaman ve evrim açısından ele alan dil bilimi.
art zamanlılık	* Değişik zaman ve evrim açısından incelenen dil olaylarının özelliği, diyakroni.
artağan	* Alışılandan veya beklenilenden artık verimi olan, bereketli. * Çoğalan, fazlalaşan, artımlı.
artağanlık	* Alışılandan veya beklenilenden artık ürün verme durumu, bereket.
artakalma	* Artakalmak işi veya durumu.
artakalmak	* Artmak, geriye kalmak, fazla bulunmak.
artçı	* Yürüyüşdurumunda bulunan bir askerî birliğin güvenliğini sağlamak için arkadan gelmek üzere bırakılan kıta, dümdar. * Geçmiş bir sanat veya edebiyat çığırınısürdüren (sanatçı, hareket).
artçılık	* Artçının görevi.
arter	* Atardamar. * Trafiği yoğun olan ana yol.
arterit	* Atardamar bozukluğu.
artezyen	* Toprağı burgu ile delinerek açılan ve suyu yükseğe fışkıran kuyu.
artezyen kuyusu	* Artezyen.
artı	* Toplama işleminde + işaretinin adı, zait. * Sıfırdan büyük, önünde artı işareti bulunan (sayı), eksi karşıtı, pozitif.
artısayı	* Kendisinden önce + işareti bulunan, sıfırdan büyük sayı, pozitif sayı.
artıuç	* Elektrikli çözümlemede, sıvıya batırılıp akımın geçmesini ağlayan, metal uçlardan artıyüklü olanı, anot.
artık	* İçildikten, yenildikten veya kullanıldıktan sonra geriye kalan. * Kalan veya artan bölüm. * Bir şey harcandıktan sonra onun artan bölümü. * Daha çok, daha fazla. * Bundan böyle, sonra, daha, yeter.
artık değer	* İşçinin, işgücünün karşılığı olarak, ödenen değerin üzerinde ürettiği ve işverenin, karşılığınıödemeksizin sahip olduğu ek değer.
artık emek	* İşçinin, ek süre içinde harcadığıve sonucunda artık değer yarattığı, karşılığıödenmeyen emek.
artık gün	* Artık yıllarda şubat ayına eklenen, dört yılda bir gelen 29. gün.
artık yıl	* Dört yılda bir gelen 366 günlük yıl, seneikebire.
artıklama	* Artıklamak işi.
artıklamak	* Yemekte artık bırakmak.
artım	* Artma, artış, çoğalma.
artımlı	* Pişince şiştiği için miktarıartmışgibi görünen, artağan.
artın	* Katyon.
artırılma	* Artırılmak işi.
artırılmak	* Artırmak işine konu olmak, çoğaltılmak, tezyit edilmek.
artırım	* Bir şeyi idareli harcayarak onun bir bölümünü artırma işi, tasarruf. * Müzayedede artırma.
artırma	* Artırmak işi. * Alıcılar arasındaki yarışmaya dayanan ve en yüksek fiyatısürene malın verilmesiyle biten yöntem, müzayede.
artırmak	* Artmasını sağlamak, çoğaltmak. * Bir malı başka alıcıların verdiği fiyattan daha yüksek bir fiyatla almak istemek. * Tutumlu davranıp biriktirmek, tasarruf etmek. * Herhangi bir davranışta ileri gitmek.
artış	* Artmak işi veya biçimi, artma, artım, çoğalış.
artist	* Güzel sanatlardan birini meslek edinen kimse, sanatçı, sanatkâr. * Eğlence yerlerinde gösteri yapan kimse.
artist gibi	* boylu poslu, güzel ve alımlı(kimse).
artistçe	* Artiste benzer biçimde, artist gibi.
artistik	* Güzel sanatların gerektirdiği niteliğe uygun, sanatlı.
artistlik	* Artistin görevi. * Artist olma durumu.
artma	* Artmak işi.
artmak	* Büyük heybe.

5 Mart 2021

Türkçe Sözlük A Sayfa 88

artmak	* Eskisinden daha çok çoğalmak. * Gereğince harcandıktan sonra bir miktar geri kalmak. * Değeri yükselmek, fazlalaşmak.
artrit	* Eklem romatizması.
artroz	* Genellikle şekil bozucu, iltihapsız, süreğen eklem hastalığı.
arttırma	* Arttırmak işi.
arttırmak	* Artırmak işi yapılmak. * Yükseltmek.
aruz	* Hecelerin uzunluk ve kısalık, kapalılık veya açıklık değerlerine göre türlü ses kalıplarından oluşan Divan Edebiyatınazım ölçüsü.
arya	* Operalarda solistlerden birinin orkestra eşliğinde söylediği, genellikle kendi içinde bütünlüğü olan parça.
Aryanizm	* IV. yüzyılda Arius adlı bir papazın kurduğu ve Hristiyan inanışının tersine olarak İsa’nın tanrılığını inkâr eden mezhep.
arz	* Sunma. * (büyük bir makama) Anlatma, bildirme.
arz	* En, genişlik.
arz	* Yer, yeryüzü.
arz dairesi	* Bkz. enlem dairesi.
arz derecesi	* Bkz. enlem.
arz etmek	* sunmak. * saygı ile bildirmek.
arz odası	* Mevkii olan insanların, halkla görüştüğü oda.
arz talep kanunu	* Belirli bir piyasada sunu ve talep dengesini düzenli tutma sistemi.
arz ve talep	* Üreticinin piyasaya mal çıkarmasıve tüketicinin piyasadan mal çekmesi olayları, sunu ve istem.
arzanî	* Enine olan.
arziyat	* Yer bilimi, jeoloji.
arzu	* İstek, dilek. * Heves.
arzu duymak	* birine veya bir şeye karşı istek duymak.
arzu etmek	* yürekten istemek.
arzuhâl	* Dilekçe, istida.
arzuhâl gibi (veya kadar)	* bir mektubun çok uzun olduğunu anlatmak için söylenir.
arzuhâlci	* Para ile dilekçe, mektup vb. yazan kimse.
arzuhâlcilik	* Arzuhâl yazma işi.
arzulama	* Arzulamak işi.
arzulamak	* İstek duymak, özlemek, istemek.
arzulu	* İstekli, hevesli.
arzusu kalmak	* isteği yerine gelmemek, hevesini alamamak.
As	* Arsenik’in kısaltması.
as	* Kakım.
as	* İskambil kâğıtlarında birli. * Bir işte başta gelen (kimse veya şey).
as-	* Ast sıfatının kısaltılmışı; eklendiği kelimenin daha aşağıderecelisini anlatan yeni kelimeler türetmeye yarar.
as kat	* Herhangi bir ölçü biriminin bölündüğü eşit parçalardan her biri.
as yön	* Ara yön.
asa	* Bazıülkelerde, hükümdarların, mareşallerin, din adamlarının güç sembolü olarak, törenlerde taşıdıkları bir tür ağaç veya metalden değnek. * Eskiden ihtiyarların baston yerine kullandıklarıuzun sopa.
asabî	* Sinirli. * Sinirle ilgili, sinirsel.
asabîleşme	* Asabîleşmek işi.
asabîleşmek	* Kızmak, öfkelenmek, sinirlilik belirtileri göstermek, sinirlenmek.
asabîlik	* Asabî olma durumu.
asabiye	* Sinir hastalıkları ile ilgili hekimlik kolu. * Sinir hastalıkları ile ilgili hastahane bölümü.
asabiyeci	* Sinir hastalıklarıuzmanı.
asabiyet	* Sinirlilik, asabî yapılı olma.
asal	* Başlıca, temel niteliğinde olan, esasî.
asal gazlar	* Atomlarının dışelektron halkalarıtamamıyla veya geçici olarak elektrona doymuşolan gazlar (helyum, neon, argon, kripton, ksenon), soy gazlar.
asal sayı(lar)	* Bölenlerinin kümesi iki elemanlı olan elemanlardan biri 1, öbürü sayının kendisi olan doğal sayı(lar).
asalak	* Bir canlının içinde veya üzerinde sürekli veya geçici olarak, onun zararına yaşayan başka canlı, tufeyli, parazit. * Başkalarının sırtından geçinen (kimse), ekti.
asalak bilimi	* Asalakların yapısını, yaşayışını, konakçıyla ilişkisini ve yaptığıhastalıklarla bu hastalıklara karşı girişilecek savaşıkonu alan bilim dalı, parazitoloji.
asalaklaşma	* Asalaklaşmak durumu.

5 Mart 2021