Саха тыла Сунданскай Тылбаастаа

Саха-түүр тыла, манна Арассыыйа хотугулуу- Илиҥҥи өттүгэр мөлүйүөн аҥаарыттан тахса киһи саҥарыллар. Тыл саҥа официальнай билиниини ылбытынан, уруккутунан сахалыы тылбаас өҥөтүгэр дьоһун ирдэбил баар. Бу ыстатыйаҕа Саха тылын уонна кинини кытта тылбаас суолтатын ырытан көрүөхпүт, ону тэҥэ бу процесска сыһыаннаах проблемалары дьүүллэһиэхпит.

Саха тылыгар Россияҕа эрэ буолбакка, Монголия, Кытай уонна Казахстан курдук дойдуларга эмиэ этэллэр. Ол аата Саха тылыгар, ону таһынан дойду иһигэр тылбаас өҥөтүгэр аан дойдутааҕы наадыйыы баар. Тылбаас сүрүн сыала Саха тылыгар уонна кинини кытта - төрүт омуктар обществоларын уонна атын интэриэстээх өрүттэрин ортотугар бодоруһуу. Ону тэҥэ юридическай докумуоннарга, дипломатическай сөбүлэһиилэргэ, үөрэх матырыйаалларыгар, маассабай информация уонна культура уонна да атын докумуоннарга сыһыаннаах матырыйааллар наадалар.

Дьыала Саха тылыгар уонна кинини кытта тылбаас тиийдэҕинэ сорох дьоһуннаах проблемалары өйдүөххэ наада. Бастатан туран, производство кыһалҕата баар. Саха тылыгар региональнай диалектан көрөн тылга уратылар бааллар. Онон, тылбаасчыттар бу регионнааҕы вариациялары кытта билсиһэн, чуолкайдаһан үлэлииллэрэ наадалаах. Өссө биир проблеманан үгүс тыл туттулларыттан тутулуга суох хас да суолталаах. Ити тыл сөптөөх суолтатын эбэтэр суолтатын быһаарыыны тылбаасчыттарга ыарырҕатар.

Саха тыла уонна кинини кытта сибээстээх ыарахаттар баалларын үрдүнэн, бу процесс суолтатын билинии улахан суолталаах. Саха тыла билиниини ылыытын салгыы сайыннарар буолан, Саха тылын уонна киниттэн атын тылбаас үрдүк хаачыстыбатын уонна чуолкай хааччыллыытын хааччыйара улахан суолталаах. Олоңхо достоинство для поддержания культуры и связи, особенно среди коренных общиналар, культуры так часто маргинализацияланар.

Ханнык дойдуларга сахалыы саҥаралларый?

Саха тылыгар Россияҕа, Кытайга уонна Монголияҕа дииллэр.

Саха тылын историята хайдаҕый?

Саха тыла-хотугулуу- арҕаа түүр тылларыгар сыһыаннаах түүр тыла. Онно Россия Республикатыгар 500 000 киһи, сүрүннээн Лена өрүс бассейныгар уонна кини притоков бааллар. Саха тыла 14- с үйэ бастакы литературатыгар киирэр баай литературнай историялаах. Саха литературата Суфия поэттарын чугастааҕы Илин уонна киин Азия поэттарын, ону тэҥэ император Арассыыйаттан нуучча суруйааччылара уонна автордара күүстээх сабыдыаллаабыттара. Саха тылыгар бастакы сурун тиэкистэр, ол иһигэр корантан уонна лэгэнтэйтэн быһа тардыылар юсуфа уонна Зулайх туһунан итэҕэл тиэкистэрэ бааллара.
Саха тылыгар суруйбут бастакы оригинальнай айымньылара 19 үйэ бүтэһигэр баар буолбуттара: хоһооннор, кэпсээннэр уонна романнар, Саха норуотун күннээҕи олоҕун туһунан кэпсээннэр. Саха суруйааччылара эмиэ бэйэлэрин айымньыларыгар колониализмы утары охсуһуу, Сибиир культуратын уонна регион батталлаах норуоттарын ыарахан балаһыанньатын курдук киэҥ темалары чинчийии саҕаламмыта. 1920-1930 сс. Саха тыла Юрий Чегерев, Анатолий Семенов, Геннадий Титов уонна Иван Тазетдинов курдук суруйааччылары салайбыт литературнай ренессанс буолбута. Бу кэмҥэ Саха тылыгар бэчээттэммит кинигэ ахсаана лаппа улаатта, ону тэҥэ бу тылы Правительство уонна административнай докумуоннарга туһаныы элбээтэ.
Билигин Саха тыла кини аатын сөргүтэр, онно хас да саҥа хаһыат, сурунаал тахсар. Ону тэҥэ Саха тылын Россия тас өттүгэр үөрэтиигэ интэриэстэрэ улаатар, тоҕо диэтэххэ, аҕыйах университет бу тылынан курстары туруорсар.

Саха тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк уонна филолог; 2. Степан Георгиевич Островскай – Саха поэта, драматург, прозаик уонна тылбаасчыт; 3. Олег Михайлович Беляев – Саха литературоведа уонна публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – Саха фольклориһа; 5. Акулина Еловна Павлова-лексикограф уонна диалектология чинчийээччи.

Саха тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Саха тыла түүр тылларыгар сыһыаннаах уонна хотугулуу- Илиҥҥи бөлөх сорҕото буолар. Бу агглютинативнай тыл, ол аата кини суффикстары туһанар, кинилэр саҥа суолталары уонна формалары айарга дьүөрэлэһэр кыахтаах суффикстары туһаналлар. Саха тыла үрдүк флексиянан уратылаах, ол аата этиигэ туттуллалларыттан көрөн бэйэтин форматын уларыталлар. Суолталаах, солбуйар ааттар, даҕааһыннар уонна туохтуурдар кинилэр формаларын миэстэттэн көрөн быһаарыыны ирдииллэр.

Саха тылын саамай сөптөөх ньыманан үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Саха тылын учебнига эбэтэр инструкторга аналлаах экземпляры ылыҥ. Бу матырыйаалларга аҕалыллыбыт уруоктары чочуйуу-тылы тупсарыыга бастыҥ ньыма.
2. Практикаланыҥ, аудованиеҕа үөрэниҥ. Ханнык баҕарар тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - кинини практикалыахха сөп курдук, онон кэпсэтээччини буларга кыһаныҥ.
3. Сахалыы тылынан суруллубут матырыйаалы ааҕыҥ. Ол эһиэхэ тыл структуратын уонна грамматикатын өйдүүрүгэр көмөлөһөр.
4. Саха культуратын уонна историятын кытта билсиҥ. Дьон-сэргэ, кинилэр образтарын туһунан элбэҕи билэргит буоллар, ол эһиэхэ тылы өйдүүргүт ордук.
5. Сахалыы СИЭРИ- туому тутуһуҥ уонна истиҥ. Онлайн ресурсата элбэх: радиопрограмманы уонна тэлэбиидэнньэни киллэрэн туран, бу тылга киирэр.
6. Саха Сиригэр Кэлэ Сылдьыҥ. Региоҥҥа бириэмэни ыытан, тылы илдьэ сылдьар дьону кытта сэһэргэһэр кыаҕы ылыаххыт.

Сунтаар-Индонезияҕа биир саамай тарҕаммыт тыл. Кини австронезийскай тыл дьиэ кэргэнин сорҕото буолар, онно Сунтаар регионугар 40 мөлүйүөнтэн тахса киһи саҥараллар. Үгүс сыллар усталарыгар бу тыл элбэх лингвистэри, ученайдары үөрэтэр предмет этэ уонна кини дириҥ силистээх- мутуктаах, дириҥ силистээх- мутуктаах культурнай историялаах.

Сунтаар тылыттан тылбаас бу тылы билии уонна билинии биир дьоһун сорҕото буолар. Аан дойду үрдүнэн аҕыйах ахсааннаах тыл этээччилэр ахсааннарыгар сыһыаннаан, аан дойду үрдүнэн матырыйааллар уонна ресурсалар баар буолалларын учуоттаан, барыларыгар чаҕылхай, тиийимтиэ буоларын ситиһиэххэ наада.

Сунтаар тылыгар тылбаас хас да араас ньымата баар, ханнык тииптээх матырыйаалтан көрөн. Холобур, итэҕэл тиэкистэрэ улахан чуолкайдык, ону тэҥэ итэҕэл символиктарын уонна ритуаллар. Уопсай тылбаастар үгүстүк тылбаастаныахтарын сөп, бу ураты түгэҥҥэ үгүстүк бу салааҕа анал билиилээх профессиональнай тылбаасчыттар ирдэнэллэр.

Сунтаар тылыттан тылбаас тыл эрэ буолбатах диэн суолталаах. Тыл култуура сорҕото буоларын быһыытынан, итиннэ суданскай тылынан матырыйааллары ситиһиилээхтик көһөрүү наадатын учуоттуур элбэх нюст баар. Бу тылы баһылааһын анал таһымын уонна уопутун, ону сэргэ олохтоох үгэһи, култуураны өйдөтүү ирдэнэр.

Тылбаас өҥөтүн биэриини таһынан Сунтаар тыла тыыннаах уонна аныгы усулуобуйаҕа хааларыгар көмөлөһөр атын ньымалар эмиэ бааллар. Ону оҥоруохтаах биир саамай тутаах мал - бу Сунтаар тылыгар Интернет ситимигэр чэпчэки киириини хааччыйыы. Ол аата веб- тылдьыты уонна да атын матырыйааллары оҥоруу, Интернет ситимигэр холбонор кыахтаах. Тыл салгыы сайдан иһэр буолан, итинник ресурсалар тыл актуальноһын уонна кини носителя наадыйыыларыгар сөп түбэһэрин өйүөххэ сөп.

Сунтаар тылын тылбаастааһын аныгы үйэҕэ динамичнайдык уонна тыыннаах буоларын хааччыйар дьоһун сорҕото буолар. Идэлээхтэр да, тыл этээччилэр да күүстэрэ, киэн туттуулара дойду күүс- уох, ону сэргэ култууралар икки ардыларыгар коммуникация тупсарыгар көмөлөһүөхтэрин сөп.

Сунтаар тылыгар ханнык дойдуларга этэллэрий?

Сунтаар тылыгар Индонезия провинцияларыгар Бантен уонна Арҕаа Ява, ону тэҥэ киин Ява сорох чаастарыгар киирсэллэр. Онно эмиэ атын чаастарга Индонезияҕа, Сингапурга уонна Малайзияҕа олорор аҕыйах ахсааннаах омуктар ахсааннара этэр.

Сунтаар тылын историята хайдаҕый?

Сунтаар тыла-австронезия тыла, ааҕалларынан, 30 мөлүйүөнүнэн Арҕаа Ява уонна Бантен провинциятыгар олорор австронезия тыла. Бу көстүү кэнниттэн дойдуга тыл тарҕаныыта иккис, 14- с үйэттэн ыла кини уус- уран литература тыла- өһө буолар. Сунтаар тылыгар урут биллибит суруктар биһиги эрабыт 11 үйэтигэр бэриллэллэр уонна бу тыл кырата 1500 сыл диэн ааҕыллар. Судан тыла австронезийскай тыл уонна Англия тылларыгар нуучча тылын уонна биис уустарын арҕаа өттүнээҕи салаата буолар. Сунтаар Күннүк Уурастыырап тыла- өһө, ону тэҥэ үгэс буолбут үҥкүүлэргэ, куукула театрыгар (Саянг голк) уонна кечапи сулинг курдук биллэр норуот стилигэр туттуллар. Бу тыл үөрэх тэрилтэлэригэр туттуллар, оттон урукку рукопистар Сунтаар эбэтэр яван тыла булкааһыгар элбэхтик суруллубуттара.

Сунтаар тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. "Сунтаар поэзиятын Ийэ" диэн ааттаммыт Сунтаар поэзиятыгар 1700- с сылларга Сунтаар тылын поэтическай формаҕа киллэрии суруллар Сунтаар поэта этэ.
2. А. А. Марамис (1914-1995), суруйааччы, тылбаасчыт уонна лингвист) Сунтаар тылын билии кээмэйэ лаппа кэҥээбитэ уонна тыл үөрэхтээһинин бастакы суданскайдааҕы академиятын тэрийбитэ.
3. Дардири М. Ариеф (1917-1996) уһулуччулаах поэт яванскайтан Сунтаардааҕы литературнай тыл сайдарыгар бэйэтин кылаатын киллэрбит дьоһуннаах айымньыларын 20- с үйэҕэ тылбаастаабыта.
4. Профессор Х. Кесмано (1929-2016), активист уонна учуонай, Бандунг университетыгар баар тииптэри тылга уонна литератураҕа аналлаах араас кинигэлэр, сурунааллар автордарын тэрийбитэ.
5. Сурьяди (р. 1934), Сунтаар биллиилээх поэта уонна общественнай деятелэ, Сунтаар да, Индонезия да тылларынан элбэхтик суруйбута уонна Сунтаар норуотун үгэстэрин уонна культуратын туһунан бэйэтин үлэтин иһин улахан ытыктабылынан туһанар.

Сунтаар тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Сунтаар тыла-39 мөлүйүөн кэриҥэ киһи, сүрүннээн арҕаа өттүгэр Индонезияҕа баар австронезия тыла. Австронезийскай тыл дьиэ кэргэнин нууччалыы полинезийскай бөлөҕөр сыһыаннаах уонна яван, мадурузскай уонна балийскай тыллары кытта ыкса сибээстээх.
Сундани-самой ФИЛЬВОЙ (субъект-случа- объект) тыл. Туохтуурдар сирэй, ахсаан уонна көлүөнэ тиэрминнэригэр дьүөрэлэһэллэр. Туттуу түһүккэ сыһыана суох, кинилэргэ ханнык да биллибэт эбэтэр биллибэт артыыстар суохтар. Үс биис уустара (эр киһи, дьахтар уонна орто) уонна икки чыыһыла (биирдиилээн уонна элбэх ахсааннаах) бааллар. Сундан тыла туохтуур сыһыарыыларын уустук набордаах, хас да бириэмэ маркердарын уонна да атын аспектуальнай маркердары киллэрэн туран. Тылга тыл ис хоһоонун тыл бэрээдэгэ эмиэ туттуллар.

Сунтаар тылын саамай сөптөөх ньыманан үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Сунтаар тылын илдьэ сылдьыҥ уонна кинини кытта мэлдьи бодоруһуҥ. Бэйэ-бэйэҕитин үөрэтиһэр, үөрэтэр- үөрэтэр кыахтаах сэһэргэһээччилээх буоларгыт ордук.
2. Хас да кинигэни эбэтэр аудиоматериалы Об этом языке и начнее воспитание его самостоятельно. Үчүгэй ресурсалар грамматикаҕа, учебниктарга, рабочай тэтэрээттэргэ уонна аудиозаписка кинигэлэри киллэрэллэр.
3. Репетитордары кытта тыл курстарыгар эбэтэр чааһынай дьарыктарга суруйуҥ, кинилэр ордук персонализированнай үөрэҕи уонна төттөрү сибээһи хааччыйыахтарын сөп.
4. Төһө бэлэмнээххитий, Индонезияҕа сырыыгытын оҥоруҥ уонна тылгытыгар толору тиэйэргитин боруобалааҥ. Инньэ гынан, тыл тутааччыларын кытта кэпсэтиигэ кыттан, тылы үөрэтиэххитин сөп.
5. Онлайн ресурсалары, веб- сайты, форумнары уонна социальнай ситимнэри туһаныҥ, тыл этээччилэрин кытта сэһэргэһэр уонна үөрэххэ көмөлөһөр эбии матырыйааллары булуоххут.