Саха тыла Удмурт Тылбаастаа

Саха-түүр тыла, манна Арассыыйа хотугулуу- Илиҥҥи өттүгэр мөлүйүөн аҥаарыттан тахса киһи саҥарыллар. Тыл саҥа официальнай билиниини ылбытынан, уруккутунан сахалыы тылбаас өҥөтүгэр дьоһун ирдэбил баар. Бу ыстатыйаҕа Саха тылын уонна кинини кытта тылбаас суолтатын ырытан көрүөхпүт, ону тэҥэ бу процесска сыһыаннаах проблемалары дьүүллэһиэхпит.

Саха тылыгар Россияҕа эрэ буолбакка, Монголия, Кытай уонна Казахстан курдук дойдуларга эмиэ этэллэр. Ол аата Саха тылыгар, ону таһынан дойду иһигэр тылбаас өҥөтүгэр аан дойдутааҕы наадыйыы баар. Тылбаас сүрүн сыала Саха тылыгар уонна кинини кытта - төрүт омуктар обществоларын уонна атын интэриэстээх өрүттэрин ортотугар бодоруһуу. Ону тэҥэ юридическай докумуоннарга, дипломатическай сөбүлэһиилэргэ, үөрэх матырыйаалларыгар, маассабай информация уонна культура уонна да атын докумуоннарга сыһыаннаах матырыйааллар наадалар.

Дьыала Саха тылыгар уонна кинини кытта тылбаас тиийдэҕинэ сорох дьоһуннаах проблемалары өйдүөххэ наада. Бастатан туран, производство кыһалҕата баар. Саха тылыгар региональнай диалектан көрөн тылга уратылар бааллар. Онон, тылбаасчыттар бу регионнааҕы вариациялары кытта билсиһэн, чуолкайдаһан үлэлииллэрэ наадалаах. Өссө биир проблеманан үгүс тыл туттулларыттан тутулуга суох хас да суолталаах. Ити тыл сөптөөх суолтатын эбэтэр суолтатын быһаарыыны тылбаасчыттарга ыарырҕатар.

Саха тыла уонна кинини кытта сибээстээх ыарахаттар баалларын үрдүнэн, бу процесс суолтатын билинии улахан суолталаах. Саха тыла билиниини ылыытын салгыы сайыннарар буолан, Саха тылын уонна киниттэн атын тылбаас үрдүк хаачыстыбатын уонна чуолкай хааччыллыытын хааччыйара улахан суолталаах. Олоңхо достоинство для поддержания культуры и связи, особенно среди коренных общиналар, культуры так часто маргинализацияланар.

Ханнык дойдуларга сахалыы саҥаралларый?

Саха тылыгар Россияҕа, Кытайга уонна Монголияҕа дииллэр.

Саха тылын историята хайдаҕый?

Саха тыла-хотугулуу- арҕаа түүр тылларыгар сыһыаннаах түүр тыла. Онно Россия Республикатыгар 500 000 киһи, сүрүннээн Лена өрүс бассейныгар уонна кини притоков бааллар. Саха тыла 14- с үйэ бастакы литературатыгар киирэр баай литературнай историялаах. Саха литературата Суфия поэттарын чугастааҕы Илин уонна киин Азия поэттарын, ону тэҥэ император Арассыыйаттан нуучча суруйааччылара уонна автордара күүстээх сабыдыаллаабыттара. Саха тылыгар бастакы сурун тиэкистэр, ол иһигэр корантан уонна лэгэнтэйтэн быһа тардыылар юсуфа уонна Зулайх туһунан итэҕэл тиэкистэрэ бааллара.
Саха тылыгар суруйбут бастакы оригинальнай айымньылара 19 үйэ бүтэһигэр баар буолбуттара: хоһооннор, кэпсээннэр уонна романнар, Саха норуотун күннээҕи олоҕун туһунан кэпсээннэр. Саха суруйааччылара эмиэ бэйэлэрин айымньыларыгар колониализмы утары охсуһуу, Сибиир культуратын уонна регион батталлаах норуоттарын ыарахан балаһыанньатын курдук киэҥ темалары чинчийии саҕаламмыта. 1920-1930 сс. Саха тыла Юрий Чегерев, Анатолий Семенов, Геннадий Титов уонна Иван Тазетдинов курдук суруйааччылары салайбыт литературнай ренессанс буолбута. Бу кэмҥэ Саха тылыгар бэчээттэммит кинигэ ахсаана лаппа улаатта, ону тэҥэ бу тылы Правительство уонна административнай докумуоннарга туһаныы элбээтэ.
Билигин Саха тыла кини аатын сөргүтэр, онно хас да саҥа хаһыат, сурунаал тахсар. Ону тэҥэ Саха тылын Россия тас өттүгэр үөрэтиигэ интэриэстэрэ улаатар, тоҕо диэтэххэ, аҕыйах университет бу тылынан курстары туруорсар.

Саха тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк уонна филолог; 2. Степан Георгиевич Островскай – Саха поэта, драматург, прозаик уонна тылбаасчыт; 3. Олег Михайлович Беляев – Саха литературоведа уонна публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – Саха фольклориһа; 5. Акулина Еловна Павлова-лексикограф уонна диалектология чинчийээччи.

Саха тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Саха тыла түүр тылларыгар сыһыаннаах уонна хотугулуу- Илиҥҥи бөлөх сорҕото буолар. Бу агглютинативнай тыл, ол аата кини суффикстары туһанар, кинилэр саҥа суолталары уонна формалары айарга дьүөрэлэһэр кыахтаах суффикстары туһаналлар. Саха тыла үрдүк флексиянан уратылаах, ол аата этиигэ туттуллалларыттан көрөн бэйэтин форматын уларыталлар. Суолталаах, солбуйар ааттар, даҕааһыннар уонна туохтуурдар кинилэр формаларын миэстэттэн көрөн быһаарыыны ирдииллэр.

Саха тылын саамай сөптөөх ньыманан үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Саха тылын учебнига эбэтэр инструкторга аналлаах экземпляры ылыҥ. Бу матырыйаалларга аҕалыллыбыт уруоктары чочуйуу-тылы тупсарыыга бастыҥ ньыма.
2. Практикаланыҥ, аудованиеҕа үөрэниҥ. Ханнык баҕарар тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - кинини практикалыахха сөп курдук, онон кэпсэтээччини буларга кыһаныҥ.
3. Сахалыы тылынан суруллубут матырыйаалы ааҕыҥ. Ол эһиэхэ тыл структуратын уонна грамматикатын өйдүүрүгэр көмөлөһөр.
4. Саха культуратын уонна историятын кытта билсиҥ. Дьон-сэргэ, кинилэр образтарын туһунан элбэҕи билэргит буоллар, ол эһиэхэ тылы өйдүүргүт ордук.
5. Сахалыы СИЭРИ- туому тутуһуҥ уонна истиҥ. Онлайн ресурсата элбэх: радиопрограмманы уонна тэлэбиидэнньэни киллэрэн туран, бу тылга киирэр.
6. Саха Сиригэр Кэлэ Сылдьыҥ. Региоҥҥа бириэмэни ыытан, тылы илдьэ сылдьар дьону кытта сэһэргэһэр кыаҕы ылыаххыт.

Удмуртский перевод - это процесс с одного языка на удмуртском языке. Удмурт тыла-Удмурт Өрөспүүбүлүкэтигэр олорор, киин Арассыыйаҕа баар финно- угорскай тыл. Бу тыл баай историялаах уонна культуралаах, ону тэҥэ Уус- Алдан Республикатыгар официальнай тыл буолар. Төһө да бу тыл аан дойду үгүс чааһыгар ситэтэ суох курдук ааҕыахха сөп, кини уруккутунан бу регион төрөөбүт тыл, культуратын уонна историятын интэриэһиргиир киһинэн буолар.

Дьыала удмурт тылыгар тылбаас тиийдэҕинэ, хаачыстыбалаах тылбаастары оҥоруу улахан суолталаах. Ону тыл уонна культурнай декстары бас билэр узмурт тылын уопуттаах тылбаасчыттар көмөлөрүнэн оҥоруохха сөп. Тылбаасчыт тыл грамматикатын, орфографиятын уонна семантикатын өйдүүрэ сатыахтаах. Ону таһынан тиэкис оригиналга муҥутуурдук чугаһыырын туһугар тылы кэҥэтэн, толору туһаныах тустаахтар.

Удмурт тылыгар тылбаас култууралар икки ардыларыгар култууралар уонна араас регионнартан дьон- сэргэ бэйэ- бэйэлэрин өйдөһөрүгэр көмөлөһүөн сөп. Ол ханнык баҕарар уобаласка бизнес, литератураны уонна маассабай информация средстволарын киллэрэн туран, туһаныан сөп. Кини ону сэргэ удмурт норуотун культуратын уонна историятын харыстыырга, кини историятын, саҥатын истэргэ киэҥ аудиторияҕа туһаныан сөп.

Уопсайынан, удмурт тылыгар тылбаас Саха норуотун тылын уонна культуратын өйдүүрүгэр олус туһалаах инструмент буолуон сөп. Удмурт тиэкистэрин таба өйдөөн, бу уус- уран норуот тылын уонна культуратын сыаналыыр уонна кинилэр уопуттарын дириҥэтэр кыаҕы биэриэн сөп. Ону таһынан, бу култууралар икки ардыларыгар өйдөһүү уонна бэйэ- бэйэлэриттэн улахан тутулуктаах буолуон сөп.

Удмурт тылынан ханнык дойдуларга саҥаралларый?

Удмурт тыла сүрүннээн Удмурт Өрөспүүбүлүкэтигэр, Арассыыйа иэнигэр баар дииллэр. Онно эмиэ Россия атын чаастарыгар, ону тэҥэ ыаллыы сытар Казахстан, Беларусь, Финляндия курдук дойдуларга эмиэ этэллэр.

Саха тылын историята хайдаҕый?

Удмурт тыла Урал тылын чилиэнинэн буолар уонна финно- угорскай тыллары кытта ыкса сибээстээх. Онно 680 000 кэриҥэ киһи этиллэр, сүрүннээн Удмурт Республикатыгар (Россия) уонна кини эйгэлэригэр. Кини сурун формата кириллицаҕа олоҕурбут нуучча православнай аҕабыыттар 18- с үйэҕэ кодификацияламмыттара. Сурук- Бичик бу системата 19- с уонна 20- с үйэ устата өссө кэҥээн, тупсан, аныгы сурук- Бичик үөскээн эрэрэ. Удмурт тыла баччааҥҥа диэри регионнарга, нэһилиэнньэлээх пууннарга туһаныллар, ону тэҥэ оскуолаларга уонна университеттарга үөрэтиллэр.

Саха тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Василий Иванович Аламов- лингвист уонна элбэх үлэ автора, тыл бүтэһиктээх грамматикатын суруйан, билиҥҥэ диэри туттуллар элбэх быраабыланы уонна усулуобуйаны олохтообута.
2. Вячеслав Иванович Иванов-удмурт поэзиятын тыл уонна култуураҕа, ол иһигэр тыл грамматикатын уонна чинчийэр структураларын бары тус- туһунан үлэлэр автордара.
3. Нина Витальевна Кирсанова - уус- уран тыл уобалаһыгар родионова- новатор, бу тылынан бастакы кинигэлэри суруйтарбыта уонна бастакы украинскай- удмурт тылдьытын оҥорбута.
4. Михаил Романович Павлов - удмурт тылын, литературатын уонна фольклор уобалаһыгар бэйэтин көдьүүстээх кылаатынан биллэр, кини регион төрүт олохтоох норуоттарын ырыаларын суруйтарбыта уонна докумуонун оҥорбута.
5. Ольга Валерьевна Федорова - Ложкина-удмурт тылын уонна культуратын үөрэтэр- үөрэтэр биир бастакы дьонуттан биирдэстэрэ, удмурт тылынан бастакы хаһыаттары таһаартаран грамматика уонна да атын үөрэх матырыйаалларын суруйтарбыта.

Удмурт тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Удмурт тыла финскэй уонна эстон тыллары кытта ыкса сибээстээх, онон коми- зырянскай уонна пермяк тыллардаах. Кини структурата агглютинативнай морфологиянан характеристикаланар,ол аата тыл араас суолталаах уонна өйдөбүллээх сыһыарыылары үөскэтэр. Тыл дорҕооннор уонна уустук ситимнэригэр дьүөрэлэһиилэринэн уратылаах. Туохтуурдары үтүктүү, араас киэптэри, арыт, ардыгар дьүөрэлэһиилэрин ортотугар фундаментальнай уратылардаах.

Удмурт тыла ордук сөптөөх ньыманан үөрэтэрий?

1. Тылы билиһиннэрииттэн саҕалааҥ. Алфавит уонна айымньы туһунан билиҥ, ону тэҥэ грамматика туһунан базовай өйдөбүлү ылыаххыт.
2. Төрөөбүт дойду удмурт ресурсаларын ааҕыҥ уонна истиҥ. Олохтоох сонуннары истиэҕиҥ уонна музыкаҕа уонна телепрограммаҕа.
3. Кэпсэтии уонна сурукка- бичиккэ тэпсиҥ. Найдите языкового партнера или использовать онлайн- форумами и чатам для практики.
4. Узмурт тылын курса барыҥ. Удмурт тылын курстарын үөрэтэр тыл институттара бааллар, ону онлайн булан көрүөххүтүн сөп.
5. Культураҕа, тылга тиэйиэххит. Сиргитигэр- уоккутугар сылдьан олохтоох диалектар уонна култууралар тустарынан элбэҕи билээри, тыл тутааччылары кытта кэпсэтиҥ.